Samarqand iqtisodiyot va servis instituti servis fakulteti marketing kafedrasi

9.2. So‘rov usulida so‘rovnomani ishlab chiqish.
So‘rovnoma shakli (anketa) - bu respondentdan ma’lumot olish uchun rasmiylashtirilgan (tuzilgan) savollar to‘plami.
Anketadan foydalanish maqsadi:

1. 
   tadqiqot savollarini respondent uchun maxsus savollarga aylantirish (respondentlar xohlagan va javob berishi mumkin);
   
2. 
   kayfiyatni yaratish, respondentni so‘rovda ishtirok etishga undash va rag‘batlantirish, hamkorlik istagini rag‘batlantirish va so‘rovnomani to‘ldirish jarayonini yakunlash. Anketani tuzishda tadqiqotchi charchoqni, zerikishni engib o‘tishga intilishi kerak, shuningdek so‘rovnomani to‘liq to‘ldirish yoki to‘ldirishdan bosh tortish ehtimolini kamaytiradi;
   
3. 
   respondentlarning noto‘g‘ri javoblari yoki noto‘g‘ri yozilgan javoblar va ularni tahlil qilish natijasida yuzaga keladigan kuzatuv xatosini minimallashtirish.
   

Mukammal anketani kafolatlaydigan ilmiy ko‘rsatmalar yo‘q. Uning rivojlanish sifati amalda qo‘lga kiritilgan mahorat bilan belgilanadi.
So‘rovnomani ishlab chiqish jarayoni qutsyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi:
1.Kompaniyaga kerak bo‘lgan ma’lumotlarni aniqlash. Biz qanday ma’lumotlarni olish kerakligini aniqlaymiz. Bu, shuningdek, tadqiqot rejasini ishlab chiqishdagi birinchi qadamdir. Tadqiqot loyihasi qanchalik rivojlangan bo‘lsa, kerakli ma’lumotlarning ta’rifi shunchalik aniq bo‘ladi. Muammoning tarkibiy qismlarini va marketing tadqiqotlariga yondashuvni, ayniqsa, qidiruv savollari, farazlar va tadqiqot dizayniga ta’sir etuvchi omillarni qayta ko‘rib chiqish foydalidir.
Anketani tuzishda respondentlarning turli guruhlarining xususiyatlari juda muhim. Respondentlar qanchalik xilma -xil bo‘lsa, barcha respondentlarga mos keladigan bitta anketani ishlab chiqish shunchalik qiyin bo‘ladi.
2.So‘rov usulini (o‘tkazish usulini) tanlash. So‘rov usullari so‘rovnomaning tuzilishiga ta’sir qiladi. Respondentlar suhbatdosh bilan yaqindan muloqotda bo‘ladigan yuzma-yuz suhbatlarda suhbat tarzida yozilgan uzoq, murakkab va xilma-xil savollarni berish mumkin. Telefon suhbatida savollar qisqa va sodda bo‘lishi kerak. Pochta so‘rovida savollar oddiy bo‘lishi kerak, batafsil ko‘rsatmalar biriktirilgan.
3.SHaxsiy savollarning mazmunini aniqlash. Savol kerakmi? Har bir savol kerakli ma’lumotlarni olish uchun, aniq maqsadga xizmat qilish uchun mo‘ljallangan bo‘lishi kerak. Agar savol muhim ma’lumotni bermasa, uni anketadan chiqarib tashlash kerak.
Respondent bilan aloqa o‘rnatish uchun so‘rovnomaning boshiga neytral savollarni qo‘yish foydalidir. Ular kerakli ma’lumotlarni olish bilan bevosita bog‘liq bo‘lmasligi mumkin. Natijalarning ishonchliligi va asosliligini oshirish uchun ba’zi savollar takrorlanadi.
Men bitta savol o‘rniga bir nechta savollarni kiritishim kerakmi? Bu savol kerakli ma’lumotlarni olish uchun etarli ekanligiga ishonch hosil qilish kerak. Ba’zida javobda noaniqlik bo‘lmasligi uchun bir nechta savollar berish kerak.
Misol. Noto‘g‘ri: Coca-Cola mazali va tetiklantiradimi? Bu ikkita savol va ikkita mavzuni o‘z ichiga oladi. Bu respondentlarni chalg‘itishi va noaniq javoblarga olib kelishi mumkin. Ikkita savol berish to‘g‘ri: siz Coca-Colani mazali ichimlik deb bilasizmi? Siz Coca-Colani tetiklantiruvchi ichimlik deb bilasizmi?
Misol. Noto‘g‘ri: nega bu do‘konda xarid qilyapsiz? Javoblar: u boshqalarga qaraganda qulayroq, menga do‘stim tomonidan tavsiya etilgan.
Javoblarning har biri boshqa "nima uchun" savoliga to‘g‘ri keladi: birinchisi do‘kon joylashgan joyni, ikkinchisi ma’lumot manbalarini baholaydi. Bu ikki javobni solishtirib bo‘lmaydi.
4.Respondentning javob bera olmasligi yoki xohlamasligini bartaraf etish uchun savollar ishlab chiqish. Respondentlar barcha savollarga aniq va asosli javob bera olmaydi. Respondentning javobi bilan qiyinchiliklarni engishga harakat qilish kerak. Respondentlar etarli darajada ma’lumotga ega bo‘lmasligi, biror narsani eslay olmasligi yoki javoblar tuza olmasligi mumkin.
Respondentlar ham ularga xabar berilmaganda javob berishadi. Agar respondentlarning barchasi o‘rganilayotgan mavzu bilan tanish bo‘lmasa, filtrli savollar (filtr savollari) ishlatiladi. "Bilmayman, men javob berolmayapman" degan javobdan foydalanib, isbotlanmagan javoblar sonini kamaytiradi.
Respondent hamma narsani eslay oladimi? Savollar respondentning xotira hajmidan oshmasligi kerak. Eslay olmaslik tashqi ko‘rinishga olib keladi. Kamchiliklar javoblarda, vaqtni qisqartirish (respondent bu voqea hozirgidan ko‘ra yaqinroq bo‘lganiga ishonadi) yoki o‘ylab topish (aslida bo‘lmagan narsani eslash). Odamlar muhim va g‘ayrioddiy voqealarni yaxshiroq eslashadi, so‘nggi voqealarni eslashadi.
Respondent javobni aniq ifoda eta oladimi? Har doim emas. Agar shunday bo‘lsa, respondentlar bu savolni o‘tkazib yuborishi yoki so‘rovnomaning qolgan qismiga javob berishdan bosh tortishi mumkin. SHuning uchun siz javobni shakllantirishga yordam beradigan rasmlar, xaritalar, tavsiflarni ko‘rsatishingiz kerak.