Samarqand iqtisodiyot va servis instituti

 
 
 
 
 

---

3.2 Parrandachilik korxonalarida asosiy ishlab chiqarish 
xarajatlari va tannarx kalkulyatsiyasi auditi 
Parrandachilik ishlab chiqarish korxonalarining asosiy xarajat turi bu ishlab 
chiqarish xarajatlari ya’ni ishlab chiqarilgan mahsulot tannarxiaga olib boriladigan 
xarajat bo’lib hisoblanadi. Ishlab chiqarish xarajatlarini alohida murakkablik 
tamoni bu tur xarajatni qisqartirish yoki kamaytirish ozroq qiyinchilik tug’diradi. 
Chunki qilinadigan xarajatlarni kamaytirish bevosita mahsulot sifatitga o’z tasirini 
ko’rsatadi. Xarajat deganda malum maqsadlarda foydalanilgan resurslar hajmining 
puldagi ifodasi tushuniladi
6
. Xarajatlar mahsulotning ishlab chiqarish tannarxiga 
kiritilish usuli bo’yicha bevosita va bilvosita xarajatlarga ajratiladi. Parrandachilik 
korxonalarida bevosita xarajatlar – mahsulotning aniq turi talabidan hosil bo’ladi. 
Ularni dastlabki xujjatlar malumotlariga asoslanib sarflangan paytida mahsulotning 
malum turiga qo’shish mumkin. Bunday xarajatlarga quyidagi xarajatlarni 
kiritishimiz mumkin. 
3-rasm: Mahsulot tannarxiga kiritiladigan bevosita xarajatlar tarkibi. 
6
“Boshqaruv hisobi” – Majmua-2002. 

---

 
 
 
 
3-chizma: Mahsulot tannarxiga kiritiladigan bilvosita xarajatlar tarkibi. 
Parrandachilik korxonalarida bilvosita xarajatlar mahsulotning bir necha turi 
bo’yicha hosil bo’ladi. Odatda bilvosita xarajatga ishlab chiqarilgan mahsulotning 
malum turiga qo’shib bo’lmaydigan ishlab chiqarishning ustama sarflari kiradi, 
shuning uchun xarajatlarning umumiy summasini maxsus stavkalar asosida 
mahsulotga taqsimlaydilar. Ishlab chiqarish ustama xarajatlari mahsulot bilan 
to’g’ridan-to’g’ri identifikatsiyalangan hollarda ular bevosita xarajatlarga 
qo’shiladi.
Parrandachilik korxonalarida aosiy ishlab chiqarish xarajatlari 
va mahsular tannarxi auditini o’tkazish korxona faoliyati uchun juda 
zarur hisoblanadi.
Parrandachilik korxonalarida xarajatlar auditi quyidagilarni 
tekshirish orqali amalga oshiriladi :
1- Xarajatlarni hisobi yuritiladigan schyotlar
2010-asosiy ishlab chiqarish xarajatlari schyotlari 
2310-Yordamchi ishhlab chiqarish schyotlari 
2510-umum ishlab chiqarish xarajatlari schyotlari
9410-9440 –davr xarajatlarini hisobga oluvchi xarajatlar schyotlari 
3110-3190 – kelgusi davr xarajatlarini hisobga oluvchi schyotlari 
1 - Xarajatlar hisobi yuritiladigan hisob registrlari;
2 - Bosh kitob ; 
3 - Korxonaning moliyaviy hisobot malumotlari ;