Samarqand veterinariya meditsinasi instituti

Meva va sabzavotlarni taxminiy organoleptik baholash namunasi 

Ko‘rsat

kich 

Katta-

kichik

-ligi 

Shakl

ining 

to‘g‘-

riligi 

Tash

qi 

ko‘rk

am-

ligi 

Rangi-

ning 

jadal-

ligi 

Rangi-

ning bir 

xilligi 

Ta’mi  Hidi 

Qoplo

vchi 

to‘qi-

malar 

konsis

tenstiy

asi 

Yumsho

q seret 

konsis-

tenstiya-

si 

Umu-

miy 

baho 

5  balli 

baho 

(A) 

4 

5 

4 

4 

5 

4 

5 

4 

5 

 

Mohiyat 

koef-

fistienti 

(B) 

0,15 

0,1 

0,2 

0,15 

0,1 

0,6 

0,4 

0,1 

0,2 

 

Jami 

bahosi 

(A+B) 

0,6 

0,5 

0,8 

0,6 

0,5 

2,4 

2,0 

0,4 

1,0 

8,8 

2-jadval 

Meva va sabzavotlarni qayta ishlashdan olingan mahsulotlarni organoleptik 

baholash namunasi 

Ko‘rsatki

ch 

Tashqi 

ko‘rkam-

ligi 

Meva, 

sabzavot-

Sharbat, 

namako

b rangi 

Sharba

t, 

namak

Meva, 

sabzavot-

larning 

Ta’m

i 

Hidi 

Tiniq-

ligi 

Umumiy 

bahosi 

---

22 

 

larning 

rangi 

ob-

ning 

shaf-

fofligi 

konsis-

tenstiyasi 

3 

balli 

baxo  

(A) 

4 

4 

5 

4 

4 

4 

5 

5 

 

Mohiyat 

koef-

fistienti 

(B) 

0,15 

0.1 

0,1 

0,1 

0,35 

0,7 

0,4 

0,1 

 

Jami 

bahosi 

(A+B) 

0,6 

0,4 

0,5 

0,4 

1,4 

2,8 

2,0 

0,5 

8,6 

 

Yoz  faslida  qayta  ishlangan  mahsulot  (kompot,  tuzlangan  mah-sulot,  qurigan 

mahsulot) qishki dars mashg‘ulotlarida organoleptik baholanadi va uning ayrim fizik, 

kiyoviy  va  tovar  ko‘rsatkichlari  aniqlanib,  shu  asosda  quyidagi  degustastiya  varag‘i 

to‘ldiriladi: 

DEGUSTASIYa VARAG‘I 

Sana, ishlash joyi _____________________________________ 

Degustatorning familiyasi, ismi, vazifasi ________________ 

______________________________________________________ 

 

Q

o‘

y

il

g

an

 

n

am

u

n

a 

raq

am

i 

Mah

su

lo

t 

tu

ri

, 

n

av

i 

T

as

h

q

i 

k

o‘

ri

n

is

h

i 

Mev

a-

sab

za

v

o

t 

Sh

ar

b

at

 

y

o

k

i 

q

iy

o

m

 

E

ti

 k

o

n

si

s-

ten

st

iy

as

i, 

k

at

ta

-

k

ic

h

ik

li

g

i, 

ch

ay

n

al

is

h

 

y

u

ti

mi

 

H

id

i 

T

a'

mi

 

U

m

u

mi

y 

b

ah

o

si

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Masalan  mevaning  kosistenstiyasi  yumshoq  paxtaga  o‘xshash,  qattiq  yoki 

mazasi achchiq, sho‘r, shirin, taxir va h.k. bo‘lishi mumkin. 

Organoleptik baholash oxirida hamma o‘z fikrini muhokama qilib bayon qabul 

qilishadi va daftarga yozishadi. 

Xo‘jalik agronomi o‘z mahsuloti uchun ekspert rolini bajaradi, yoki u albatta har 

bir  meva-sabzavotlarni  turi  va  naviga  qarab,  davlat  standartidagi  texnik  shartlarni 

yaxshi  bilish  kerak.  Shuni  yodda  tutish  kerakki,  texnik  shartlar  o‘zgarib  turadi. 

Shuning  uchun  talabalarga  beriladigan  topshiriqda  yuqoridagi  mahsulotlarga 

belgilangan texnik talablarga e’tibor qaratilib, har bir texnik shart ko‘rsatkichlarini 

sinchiklab qaralishi kerak. 

Jihoz  va  materiallar:  penetrometr,  qalam,  xalqaro  stan-dartlar,  torozi,  meva 

namunalari, chizg‘ich, degustastiya varag‘i. 

O‘zlashtirish uchun savollar. 

---

23 

 

1.  Meva-sabzavotlarni tovar sifatiga nima kiradi? 

2.  Meva-sabzavotlarni katta-kichikligi, og‘irligi, hajmi va boshqa ko‘rsatkichlarini 

o‘lchash nima uchun kerak? 

3.  Keltirilgan mahsulot to‘plamidan namuna qanday olinadi? 

4.  Organoleptik usulda baholash boshqa baholash usulidan qanday farq qiladi? 

 

7-amaliy mashg‘ulot 

Mavzu:  O‘simlik moyi sifatini baholash   

Mashg‘ulotning  maqsadi:  o‘simlik  moyi  sifatini  belgilovchi  ko‘rsatkichlar 

bilan tanishish. Talabalarga laboratoriya sharoitida o‘simlik moyi sifatini baholashni 

o‘rgatish. 

Ishlash tartibi: o‘simlik moyining sifati uning tashqi ko‘rinishi, fizik xossalari va 

kimyoviy  tarkibi  bo‘yicha  baholanadi.  Moy  sifatini  baholash  uchun  uning  ishlab 

chiqarish  turkumi  miqdoriga  qarab  standartga  ko‘ra,  yaxshilab  aralashtiriladigan  va 

tahlillar uchun 0,5 l ajratib olinadigan o‘rtacha namunasi tanlab olinadi. 

Oziq-ovqat uchun ishlatiladigan o‘simlik moyi tiniq shaffof va och sariq rangga 

ega bo‘lishi kerak. Standartga muvofiq hid, rang va shaffoflik moyning harorati 20

0

S 

bo‘lganda aniqlanadi. 

Moy  hidini  belgilash  uchun  uning  yupqa  qatlami  shisha  plastinkaga  yoki 

qo‘lning  orqa  tomoniga  surtiladi.  Ranggini  aniqlash  uchun  uni  kamida  50  mm 

qalinlikda stakanga quyiladi va oq fonda undan o‘tadigan hamda aks etadigan nurga 

tutib ko‘riladi. Shaffofligini aniqlash uchun 100 ml moy shisha silindrga quyiladi va 

bir kun 20

0

S haroratda tinch qo‘yiladi. Tingan moy oq fonda undan o‘tadigan va aks 

etadigan  nurga  tutib  ko‘riladi.  Agar  moy  unsimon  yoki  unda  har  xil  zarralar 

bo‘lmasa, u shaffof hisoblanadi. Paxta moyining faqat silindrning yuqori ustunida 

moy unsimon yoki muallaq zarralar bo‘lmasa, u shaffof hisoblanadi. 

Moydagi  namlik  va  uchuvchi  moddalar  tarkibini  aniqlash  uchun  5  gr  moyni 

105

0

S haroratda doimiy massaga aylanguniga qadar quritiladi. 

Moy sifatini qoldiq (moysiz aralashmalar) miqdori kabi belgi ham tavsiflaydi. 

Standartga ko‘ra nazarda tutilgan usulga binoan moydagi qoldiqni vaznli va hajmli 

usullar  bilan  aniqlanadi.  Vaznli  usul  bilan  petroley  efirda  yoki  engil  benzinda 

aniqlanadi. Vaznli usul bilan petroley efirda yoki engil benzinda erimaydigan moy 

tarkibidagi mexanik aralashmalar (g‘ijimlar, qobiqlar, kletchatka zarrachalar va shu 

kabilar)  miqdori  aniqlanadi.  Hajmli  usul  bilan  silindrga  quyilgan  va  bir  kun 

davomida 15-20

0

S da tinch qo‘yilgan moy qoldig‘i aniqlanadi. Qoldiq millilitrlari 

soni qoldiqning hajmga ko‘ra foizini ko‘rsatadi. 

Moy sifatini baholashda sovunlanish miqdori va yodlar soni kabi belgilar ham 

ko‘rsatiladi. 

Moyning  ovqatga  yaroqliligini  tavsiflaydigan  eng  muhim  belgilardan  biri 

kislotalar  soni  hisoblanadi.  Kislotalar  sonining  ortiqligi  xom  ashyo  sifati  pastligi, 

uning saqlanishi  yoki  moy  uzoq vaqt davomida  saqlanishida  buzilganidan dalolat 

beradi. Kislotalar soni standartda nazarda tutilgan uslub bo‘yicha aniqlanadi.