Sana: Sinf: Mavzu: til-ijtimoiy hodisa darsning maqsadi

O’tgan mavzuni so’rash.

1. 
   individual - tarqatma materiallar, kartochka.
   
2. 
   Frontal (guruh bilan ishlash)
   

Yangi mavzu:
Taniqli o‘zbek adibi G‘afur G‘ulomning tarjimayi holi, «Mening o‘g‘rigina bolam» nomli hikoyasi bilan o‘tgan o‘quv yilida tanishgan edingiz. Yodingizda bo‘lsa, bo‘lg‘usi adib 1903-yilda Toshkent shahrida tavallud topgan. Uning ayni o‘ynab-kuladigan, baxtli va betashvish kunlarni kechirishi lozim bo‘lgan bolalik onlari Birinchi jahon urushi davri (1914-1918-yillar) ga to‘g‘ri keldi. Ota-onasidan yosh yetim qolgan G‘afurjonning boshiga juda ko‘p ko‘rgiliklar tushadi. Garchi urush bizning yurtimizdan juda uzoqda - olis Yevropada kechayotgan bo‘lsa-da, uning sovuq nafasi butun o‘lkamizni qamrab olgan edi. Shahar va qishloqlar och-nahor odamlarga, tilanchi va devonalarga to‘lib ketgandi. Urush tufayli turmush tobora og‘irlashar, qimmatchilik va qahatchilik (oziq-ovqat va boshqa mahsulotlarning yetishmasligi) xalqning tinkasini quritar darajagayetgandi. Bunga qo‘shimcha, yurtimizni bosib olgan chor Rusiyasi mustamlakachilari urash ortidagi og‘ir qora ishlarni bajartirish uchun bizning o‘lkamizdan ham erkaklarni - qo‘lidan ish keladigan kishilarni majburan mardikorlikka olib ketardi. Boquvchisidan ajragan xonadonlar, ayollar va bolalar nihoyatda ayanchli ahvolda qolgan, shu sharoitda, og‘ir mehnat bilan yetishtiriladigan aksariyat noz-ne’matlarni chor hukumati turli bahonalar, aldovlar bilan yurtdan tashib ketardi. Ko‘chalarda daydib yurgan to‘p-to‘p tilanchilar va gadoylar safiga urush bo‘layotgan joylardan jon saqlash uchun qochib kelgan yuz minglab och odamlar ham qo‘shilgandi.
Bo‘lg‘usi adib mana shu musibatga to‘la kunlarni o‘z boshidan o‘tkazar ekan, bolalik tasavvurida bu ko‘rgiliklar uzoq muddatga muhrlanib qolmasligi, qalbini larzaga solmasligi mumkin emas edi, albatta. Keyinchalik -1936-yilda yozuvchi bu o‘tmish hodisalarini xayolida qayta jonlantiradi va o‘zining mashhur «Shum bola» nomli qissasini yaratadi. Bu qissa uning umrining oxiriga qadar yanada sayqallanib, boyib boradi, o‘tgan asrning 60-yillarida hozirgi mukammal holiga keltiriladi.
Quyida ana shu qissadan bir parchani e’tiboringizga havola qilar ekanmiz, avvalo bu parchani sinchiklab mutolaa qilishingizni, qolaversa, maktabingiz kutubxonasidan G‘afur G‘ulom kitobini topib, asarni to‘liq holda o‘qib chiqishingizni istar edik. Shuni bilingki, mazkur qissani bugungi kunda nafaqat o‘zbek kitobxonlari, balki dunyoning juda ko‘p joylaridagi tengdoshlaringiz ham miriqib o‘qimoqdalar. G‘afur G‘ulomning «Shum bola» qissasi dunyodagi ko‘plab xorijiy tillarga tarjima qilinib, qayta-qayta nashr etilayotgani bejiz emas, albatta.
Qissa to‘g‘risidagi suhbatni esa undan bir shingil bahramand bo‘lganingizdan keyin boshlaymiz.
...Bu qishloqda Sariboy bo‘lis degan katta yer egasi bor ekan. Uning ming tanoblab hisoblangan olmazoriga epchil qo‘lli xizmatkor doim zarur bo‘lib turar ekan. Ayniqsa, hozir olmalar pishgan vaqti bo‘lgani uchun menga o‘xshash oshtomog‘iga yuradigan arzonqo‘l kishilarni eshigidan quvlamas ekan. Bu kecha uning xizmatkorlari yotadigan qo‘shxonada yotishga qaror berdim. Uzumchi menga yo‘lboshlovchi bo‘lib ko‘rsatib qo‘ydi. Boyning qari-qartang aralash yigirma choq xizmatkorlari kechki juvari go‘ja ustida edilar.
- Assalomu alaykum, - deb kirib bordim. Juda mehribonlik bilan o‘z o‘rtalariga qabul qildilar. Arz-dodimni ularga aytdipm. Ulardan bitta keksarog‘i:
- Asil umring Sariboyda bekorga o‘tib ketadi, uka, yosh ekansan.
Bironta boshqa kasbning payidan bo‘lganingda yaxshi bo‘lar edi. Ha, mayli, sal o‘zingni tutib olguningcha o‘n-o‘n besh kun ishlab tur. Keyin yo‘lingni topib olarsan... - degan dudmal maslahat berdi. Bitta bo‘sh sopol tovoqqa bir cho‘mich go‘ja quyib berdilar. Ikki burda jaydari non bilan shu oshni maza qilib ichib oldim.
Yotishda ham shular o‘rtasida qoldim. Yaxshi olmalarni joylab, uzoq shaharlarga yuboradigan yashiklardan ikkitasini yonma-yon karavot qildim. Boshimga olma o‘raydigan yog‘och qirindisidan yostiq qilib rohat-rohat uyquga ketdim.
Bu uyqu eshon xonaqosiga qaraganda juda shohona edi. Hech bo‘lmasa, bu yerda, tong azonda avrodchi so‘filarning qichqirib g‘o‘ldiraydigan har xil duolari kishini uyqudan bezovta qilmas edi. Erta bilan bo‘lisning oldiga bordim. Bir qancha silkillashishlardan keyin boy menga xizmat haqi uchun oyiga xom-pishiq aralash, ona sutidan halol ikki pud o‘n yetti qadoqdan olma beradigan bo‘ldi. Shu paytda boyning avzoyini ko‘rib, mening ham haromzoda tomirim urib qoldi. «Mendan nima ketdi, bir shart qo‘yib qo‘yay, bir kun boshimga biror ish tushib qolsa, shu bahona qutulib ketarman», degan xayol bilan: «Boy buva, - dedim, - endi-ku, savdoyimiz pishdi. Shariat yuzasidan mol sotganda hamma aybini aytib sotsa halol bo‘lar ekan. Mening ham bir aybim bor, shuni boshdan aytib qo‘yganim yaxshi».
- Xo‘sh, nima aybing bor? Siyg‘oqmisan, tutqanoqmisan?
- Yo‘q, aybim bu emas, aybim shuki, yoshligimdan odat bo‘lib qolgan, har zamon-har zamonda beixtiyor yolg‘on gapirib qo‘yaman, shunda koyimasangiz bas. Xizmat haqqi mayli, siz aytgancha bo‘lsin.
- Obbo bachchag‘ar-ey, quv ko‘rinasan-a, ha, mayli-mayli. Lekin ko‘p yolg‘onlamagin!
Qiladigan ishlarim uncha ham qiyin emas. Olmalarga tirgovich qo‘yaman, to‘kilgan olmalarni terib, qoqi qilaman. Bog‘ qo‘riyman. Ba’zida xo‘jayinga pul zarur bo‘lib qolsa xom-xatala olmalarni aravaga ortib, Darvoza, Sariog‘och atroflardagi bug‘doykor qishloqlarga olib borib sotib kelaman. Molga to‘g‘rab bersa mol yemaydigan olmalarni cho‘lda, bug‘doy o‘rib turgan dehqonlarga bir qadog‘ini ikki qadoqdan bug‘doyga alishaman.
Sariboy bo‘lis haligacha xo‘jayinlarimning ichida eng xudo urgan badbaxti, ziqnasi edi.