Sanoat korxonalari elektr ta’minoti tizimini yaxshilash maqsadida o‘rnatiladigan transformatorlar tanlovi

---

International Conference on Developments in Education 
Hosted from Toronto, Canada 
https
: 
econferencezone.org 
 
May 21
st
 2022 
13 
SANOAT KORXONALARI ELEKTR TA’MINOTI TIZIMINI 
YAXSHILASH MAQSADIDA O‘RNATILADIGAN 
TRANSFORMATORLAR TANLOVI 
 
Jalilov O‘rinboy Abdunayim o‘g‘li 
Xayrullayeva Iroda Ziyodulla qizi 
Qurbanov Abror Abdinasir o‘g‘li 
Jizzax politexnika instituti 
 
Annotatsiya
. Ushbu maqolada zavodning elektr energiyaga bo‘lgan extiyojidan kelib chiqgan holatda elektr 
energiya isrofini kamaytirish hamda samaradorlik ko‘rsatkichini yaxshilash maqsadida o‘rnatiladigan 
transformatorlarning soni va quvvati taxlil qilingan. 
Kalit soʼzlar
: yuklanish koeffitsiyenti, transformator podstansiyasi, to‘la quvvat. 
 
Sanoat korxonalarining elektr ta’minotini yaratishda BPP va sex transformatorlari soni va quvvatini tanlash 
katta ahamiyatga ega. To‘g‘ri tanlangan transformator soni va quvvati elektr energiyasi ta’minotining 
uzluksizligini ta’minlaydi [1]. 
 
Aktiv yuklamalarning ta’minoti elektr sistemasidan bajarilsa, reaktiv quvvat manbasi sifatida mahsus 
kondensator batareyalarini, sinxron kompensatorlarni, reaktiv quvvatning ventilli statik manbalarini 
ishlatilishi mumkin. Reaktiv quvvat manbalarini o‘rnatish joyi reaktiv quvvat kartogrammasi asosida 
yuklamalarning simvolik markazini aniqlash natijasida topiladi. Reaktiv quvvat kompensatorlari o‘rinlarini 
noto‘g‘ri tanlash reaktiv quvvat oqimlarini elektr ta’minoti tizimi elementlaridan keraksiz xarakatlariga olib 
keladi va elektroenergiyaning qo‘shimcha nobudgarchiliklariga sabab bo‘ladi [2].
Bosh pasaytiruvchi podstansiya (BPP) - bu korxona elektr ta’minotini amalga oshirishga mo‘ljallangan bosh 
transformator podstansiyasidir. BPP dan barcha sex transformator podstansiyalari ta’minlanadi. Uning 
o‘rnatish joyi yuklamalarning og‘irlik markaziga to‘g‘ri keladi, ya’ni BPP katta quvvatli iste’molchilar 
hududida joylashadi [3,4].
Transformatorlarning soni tanlanayotganda birinchi navbatda ularning elektr ta’minoti ishonchliligi 
bo‘yicha kategoriyalarga ajratishga e’tibor beriladi. Bunda 1-va 2-kategoriya iste’molchilari ikki 
transformatorli podstansiyadan, 3-kategoriya iste’molchilari bir transformatorli podstansiyadan ta’minlandilar 
[5].
 
Transformatorlarni iste’molchilarga o‘rnatish ham kategoriyaga qarab amalga oshiriladi. Agar bitta 
transformator podstansiyasi yordamida bir nechta iste’molchilar guruhi ta’minlanayotgan bo‘lsa, birinchi 
navbatda transformator 1- va 2-kategoriyali iste’molchilar joylashgan sexga o‘rnatiladi [6,7]. 
 
Transformatorlarning quvvatini tanlash quyidagi ikki usul bo‘yicha amalga oshiriladi [8-10]:
 
1.Yuklanish koeffitsiyenti usuli. Bu usul bo‘yicha transformator quvvatini tanlashda yuklanish 
koeffitsiyentining kategoriyalar kesimida ruxsat etilgan quyidagi qiymatlariga qarab aniqlanadi.
 
Yuklanish koeffitsiyentining kategoriyalar kesimida ruxsat etilgan qiymatlari [11]:
 
I kategoriya – 0,6 dan 0,7 gacha;
 
II kategoriya – 0,7 dan 0,75 gacha. Ba’zi hollarda 0,85 gacha;
 
III kategoriya – 0,85 dan 0,95 gacha.
 
Transformator podstansiyasining yuklanish koeffitsiyenti quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi:
 
tr
ist
yu
S
n
S
К

=
 
bu yеrdа:
 
S
ist 
– transformator o‘rnatilayotgan iste’molchilar joylashgan sexning to‘la quvvati, kVA;
 
n – elektr ta’minoti ishonchliligi bo‘yicha o‘rnatiladigan transformatorlar soni (1- va 2-kategoriya 
iste’molchilari uchun n=2 ga, 3-kategoriya iste’molchilari uchun n=1 ga teng) [12];
 

---