Sanoat korxonalarida resurslar salohiyatini iqtisodiy baholash asoslari

SANOAT IQTISODIYOTI

---

Iqtisodiyot va ta'lim / 2023-yil 3-son
383
oʻzaro bogʻliq tushunchalari mavjud: resurslar (ish-
lab chiqaruvchi kuchlar) – ishlab chiqarish omillari 
– ularni bogʻlash usuli – ishlab chiqarish jarayoni 
(ishlab chiqarish isteʼmoli) – mehnat jarayoni - 
mehnat jarayonining natijalari - isteʼmol ishlab chi-
qarish – yangi resurslar va hokazo. Ishlab chiqarish 
jarayonining bosqichlarida korxonaning resurs sa-
lohiyatini iqtisodiy baholab borish muhim ahamiyat 
kasb etadi. 
2-rasm. Sanoat korxonalarida resurslaridan haqiqiy foydalanishning tahlil mezonlari 
Manba:
 
o‘rganilgan ma’lumotlar asosida muallif tomonidan tizimlashtirilgan. 
 
Korxonalarning resurs salohiyati mahsulot va 
xizmatlarni ishlab chiqarish salohiyatini shakllanti-
rish, ulardan foydalanish va oʻzgartirish jarayoni 
sifatida barcha tanlangan bosqichlarda bir vaqtning 
oʻzida amalga oshiriladi, bu ularning organik birli-
gini va bir sifatdan ikkinchisiga uzluksiz oʻtishini 
anglatadi. Hozirgi vaqtda tizimning resurs salohiya-
tini baholashning koʻplab boshqa usullari va yonda-
shuvlari mavjud, ammo shuni taʼkidlash kerakki, 
ushbu konsepsiyaning aniq taʼrifi hali ishlab chiqil-
magan. Ilmiy adabiyotlarda topilgan korxonaning 
resurs salohiyati tushunchalarini tahlil qilish quyi-
dagi taxminlarga asoslanadi: aksariyat hollarda bu 
tushuncha “imkoniyat”, “qobiliyat” toifalari orqali 
ochib beriladi, bu esa korxonaning resurs salohiyati 
haqida juda mavhum tasavvur beradi va buni amal-
ga oshiradi. Uning mohiyatining oʻziga xos xusu-
siyatlarini aniqlashga imkon bermaydi; asosan, fa-
qat resurslarning yigʻindisi yoki ishlab chiqarish-
ning ishlab chiqarish imkoniyatlari koʻpincha ushbu 
konsepsiyani oshkor qilish iqtisodiy tizimning mav-
judligini hisobga olmagan holda beriladi, bu esa 
resurs salohiyatini baholashni qiyinlashtiradi.
Korxonaning resurs salohiyati – uning resurs-
larining umumiyligini va maʼlum vaqt ichida ular-
dan foydalanishning maksimal natijasini aks etti-
ruvchi tizimli yondashuv. Shunga koʻra, korxona-
ning resurs salohiyati – maʼlum bir vaqtda maksi-
mal iqtisodiy samarani olish imkoniyatini taʼminlay-
digan korxonaning barcha resurslarining yigʻindisi. 
Korxonaning resurs salohiyatining ikki turi mavjud: 
faol va nofaol. Korxonaning faol salohiyati – resurs-
lar toʻplamini oʻzgartirishdan olingan mablagʻlar 
(imtiyozlar) miqdori, nofaol salohiyat esa resurslar 
toʻplamiga ega boʻlishdan kelib chiqadi, ulardan da-
romad muqobil ravishda olinishi mumkin. 
Shunday qilib, mualliflarning asosiy tushun-
chalarini oʻrganib chiqib, biz korxonaning resurs sa-
lohiyati tushunchasini ikki nuqtayi nazardan koʻrib 
chiqish mumkin, deb hisoblaymiz: 
bir nuqtayi nazardan, miqdoriy va sifat xusu-
siyatlariga ega boʻlgan moddiy va intellektual re-
surslar toʻplami;
boshqa nuqtayi nazardan, moddiy va moliya-
viy resurslardan samarali foydalanish va boshqa-
rish qobiliyatlari va koʻnikmalari. 
Korxonalarning resurs salohiyati uning raqo-
batdagi muvaffaqiyatining ajralmas omilidir. Korxo-
naning resurs salohiyatini muntazam baholab bo-
rish korxonalarning kelgusi faoliyatini rejalashtirish 
va rivojlantirishda muhim asosiy manba bo‘lib xiz-
mat qiladi.