Sanoat korxonalarining barchasida bugungi kunda texnologik jarayonlarning

Optimetr
- o‘zgartiruvchi elementi pishang-optika mexanizmiga ega, chiziqli 
o‘lchamlarni o‘lchov bilan qiyoslovchi asbob. Bu asbobda bevosita o‘lchovchi 
kallak sifatida optimetr naychasi xizmat qiladi. 
Ultraoptimetr
- bo‘linmalarining qiymati 0,0002 mm, ko‘rsatish ko‘lami esa 
± 0,025 mm ga teng bo‘lgan optimetrlardir, lekin ular kam tarqalgan. Optimetr 

---

233 
naychalaridan farqli ravishda ultraoptimetrda shkala tasviri chayqaluvchi 
ko‘zgudan ikki marta qaytadi, natijada optik pishangning uzunligi ortadi. 
Optik uzunlik o‘lchagichi
- chiziqli o‘lchamlarni asbob ichiga o‘rnatilgan 
shkala bilan qiyoslash usuli bilan ishlaydigan o‘lchash asbobidir. 
Interferometr
- nurning interferensiyasiga asoslangan asbobdir. Barcha 
interferometrlarning ishlash usuli bir xil va faqat korent nur taramlarini, ya’ni 
fazalarining doimiy ayirmasiga ega bo‘lgan qo‘shiladigan taramlarni hosil qilish 
usullari bilan farqlanadi. 
O‘lchash mikroskoplari
- chiziqli va burchak oichamlari, rezbali kalibrlar 
tashqi rezbasining parametrlari, metchiklar, rezbali frezalar hamda murakkab 
shaklli detallar, shablonlar, shakldor keskichlar va shu kabilarni olchashga 
mo‘ljallangan maxsus optik asboblardir. 
Tarozi 
– jismning massasini unga ta’sir etuvchi og‘irlik kuchi bo‘yicha 
aniqlashga mo‘ljallangan o‘lchash vositasidir. 
Termometr 
- temperaturani kontaktli usulda о‘lchashga mо‘ljallangan 
о‘lchash vositalasi. 
Pirometr
- kontaktsiz о‘lchashga mо‘ljallangan o‘lchash vositalasi. 
Kengayish termometrlari
– ishlash prinsipi temperatura о‘zgarishi bilan 
suyuqlik yoki qattiq jismlar hajmining yoki chiziqli о‘lchamlarining о‘zgarishiga 
asoslangan temperatura o‘lchash asbobi. 
Manometrik termometrlar
– ishlash prinsipi moddalar hajmi о‘zgarmas 
bо‘lganda temperatura о‘zgarishi bilan bosimning о‘zgarishiga asoslangan 
temperatura o‘lchash asbobi. 
Termoelektr termometrlar 
– ishlash prinsipi temperatura ta’sirida о‘zgargan 
termoelektr yurituvchi kuchning о‘zgarishiga asoslangan temperatura o‘lchash 
asbobi. 
Qarshilik termometrlari
– ishlash prinsipi о‘tkazgich va yarim 
о‘tkazgichlarning temperatura о‘zgarishi hisobiga elektrik qarshiliklarni 
о‘zgarishiga asoslangan temperatura o‘lchash asbobi. 
Optik pirometr
– issiq jismning ravshanligini о‘lchash asbobi.

---

234 
Rangli pirometr
– jismning issiqlikdan nurlanish spektridagi energiyaning 
taqsimlanishini о‘lchashga asoslangan asbob.
Radiatsion pirometrlar
– issiq jism nurlanishining quvvatini о‘zgarishiga 
asoslangan asbob. 
Gazli termometrlar
- ishlash prinsipi temperatura ta’sirida gaz hajmining va 
uning bosim kuchining ortishiga asoslangan temperatura o‘lchash asbobi. 
Kondensatsion manometrik termometrlar
- 25 dan 300 °C gacha bо‘lgan 
intervaldagi temperaturani о‘lchash uchun ishlatiladigan, quyi о‘lchash chegarasi -
25 dan 100 °C gacha, yuqori chegarasi 35 dan 300 °C gacha bо‘lgan intervaldan 
tanlab olinadi va о‘lchash diapazoni 50 dan 150 °C gacha bо‘lgan oraliqda 
о‘zgarib turadigan temperatura o‘lchash asboblari. 
Suyuqlikli manometrik termometrlar
– -50 dan 300 °C gacha bо‘lgan 
temperaturalarni о‘lchash uchun qо‘llaniladigan, quyi о‘lchash chegarasi -50 dan 
100 °C gacha, yuqori chegarasi 50 dan 300 °C gacha bо‘lgan intervaldan tanlab 
olinadi va о‘lchash diapazoni 50 dan 300 °C gacha bо‘lgan oraliqda о‘zgarib 
turadigan temperatura o‘lchash asbobi.