Sanoat korxonalarining barchasida bugungi kunda texnologik jarayonlarning
Ichki o‘lchamlarni o‘lchash vositalari
Yüklə 8,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.8. Ichki o‘lchamlarni o‘lchash vositalari Ichki o‘lchamlarni o‘lchashning tashqi o‘lchamlarni o‘lchashdan farqlanadigan xususiyati shuki, o‘lchov uchliklari, odatda, sfera shaklida bo‘ladi (tashqi o‘lchashda kichkina yassi maydoncha) va o‘lchash jarayonida o‘lchamni diametral va o‘q tekisliklarida "axtarish" kerak (tashqi o‘lchashlarda buning hojati yo‘q). Ich o‘lchagichlar konstruksiyalarining ko‘p turlari mavjud. Ularni ikki guruhga: mikrometrik ich o‘lchagichlari va sanash kallakli ich o‘lchagichlariga bo‘lish mumkin. Ichki o‘lchamlarni o‘lchashga mo‘ljallangan, ikki nuqtali o‘lchash sxemali, nuqtalaridan birining siljishi rezbali juftligi, ya’ni murvat va gayka yordami bilan joriy qilinadigan qoplama asbob mikrometrik ich o‘lchagichi deb ataladi. Bu ich o‘lchagichining prinsipial sxemasi mikrometrga o‘xshaydi, lekin o‘lchash kuchini barqarorlovchi qurilmasi yo‘q va o‘lchash yuzalari bir-biriga tegmaydi. Ich o‘lchagichi (60-rasm) korpus (1), mikrometrik kallak (2), mufta (3) va uzaytiruvchilar (4) dan tarkib topgan. 103 Mufta (3) korpus (1) ga rezba yordamida biriktiriladi. Muftaning ikkinchi tomonida ichki rezbasi bo‘lib, unga uzaytiruvchilar o‘rnatiladi. Binobarin, mikrometrik ich o‘lchagichi mikrometrik kallak va har xil o‘lchamlarga moslab yig‘iladigan uzaytiruvchilar to‘plami birikmasidir. Ich o‘lchagichlarning yana bir mikrometrik indikatorli turi mavjud. Bular mikrojuftlikdan tashqari soatsimon indikatoriga ega. 60-rasm. Mikrometrikich o‘lchagichi. 61-rasm. Milli sanash kallakli ich o‘lchagichi. Mikrometrik ich o‘lchagichlar yordamida 50 mm dan 10000 mm gacha bo‘lgan o‘lchamlar o‘lchanadi. 1000 mm dan ortiq bo‘lgan o‘lchamlar uchun, odatda, mikrometrik indikatorli ich o‘lchagichlar chiqariladi. O‘lchash ko‘lamini orttirish uchun uzaytiruvchilar to‘plami bilan ta’minlanadi (50-75 mm; 75-175 mm; 75-600 mm; 150-1250 mm; 800-2500 mm; 1250-400 mm; 4000—10000 mm). Milli sanash kallakli ich o‘lchagichi deb, ichki o‘lchamlarni o‘lchashga mo‘ljallangan o‘lchash tayoqchasining siljishi milli o‘lchash kallagi (sanasl kallagi) yordamida joriy qilinuvchi qoplama asbobga aytiladi. Indikatorli icl o‘lchagichlarning har xil konstruksiyalari mavjud. Ularning sxemalaridai biri 61- rasmda keltirilgan. Bu ich o‘lchagichlarining o‘lchovchi uzeli ikki tayoqchadan tarkib topgan; ulardan biri (1) o‘lchash jarayonida qo‘zg‘almaydi, boshqasi esa (2) 104 sirg‘anish yo‘naltiruvchilari bo‘ylab siljiydi. Tayoqcha (2) ning siljishi ko‘pincha burchakli pishang (3) orqali shtokka (5) va undan sanash qurilmasi (4) ga uzatiladi. Ich o‘lchagichini o‘lchanuvchi teshikning o‘qidan o‘tgan tekislikda o‘rnatish uchun, «markazlashtiruvchi qurilma» deb ataluvchi maxsus qurilma ko‘zda tutilgan. U uchlari yumaloqlashtirilgan (7) planka («ko‘prikcha») (6) shaklida yasalgan. Bu uchlari bilan planka o‘lchanuvchi detalga taqalib turadi, ya’ni prujina (8) ta’siri ostida planka detal (9) ga tegib turadi. Shunday qilib, ich o‘lchagichi teshik ichiga kiritilganda, u silindr ichida uchta nuqta bo‘yicha asoslangan bo‘ladi, ikkita nuqta markazlashtiruvchi qurilma (7) da, bittasi tayoqcha (1) da. Bu nuqtalar teng yonli uchburchakning uchlarini tashkil qilishi, o‘lcham chizig‘i esa bu uchburchakning balandligi yo‘nalishi bilan bir bo‘lishi kerak. Indikatorli ich o‘lchagichlarining turlari 6 mm dan 1000 mm gacha bo‘lgan o‘lchash ko‘lamini qamrab oladi. Ko‘pincha 6-10 mm; 10-18 mm; 18-50 mm; 50- 100 mm; 100-160 mm; 160- 250 mm; 250-400 mm; 450-700 mm; 700-1000 mm ga teng olchamlar qatori qo‘llanadi. Turli ich o‘lchagichlarining o‘lchash chuqurliklari 100-500 mm ga teng. O‘lchash kuchi 200-250 sN dan 500-900 sN gacha bo‘ladi. Soqqali ich o‘lchagichlari o‘lchovchi uzeli o‘ziga xos sxemaga ega (62- rasm). Bu ich o‘lchagichlarida ponali uzatma prinsipi qo‘llanadi. Konusli uchlik (2) yo‘naltiruvchilar bo‘ylab harakat qiladi va uning siljishi bo‘linmalarining qiymati 0,001 yoki 0,002 mm ga teng bo‘lgan kallak bo‘yicha aniqlanadi. Konus harakatlanganda u o‘z uyalaridan ikkita soqqa (4) ni o‘lchanuvchi detal (5) yuzasiga taqalguncha siqib chiqaradi. Konusning o‘qi bo‘yicha siljishi o‘lchanuvchi teshik o‘lchami qiymatini ta’riflaydi. Konusning dastlabki holati joriy o‘lcham bo‘yicha rostlanadi. Konus burchagi 53°08' ga teng, bu holda kallak ko‘rsatkichining 1 mkm ga o‘zgarishi o‘lcham qiymatining 1 mkm ga o‘zgarishiga to‘g‘ri bo‘ladi. Ich o‘lchagichining markazlashtiruvchi qurilmasi o‘lchovni soqqalar diametrlaridan 0,01 mm ga kichik diametrli ikki soqqa (2) dan iborat. Shuning uchun, o‘lchovchi soqqalar siljishining qiymati o‘lchamlari ayirmasidan oshmaydi 105 Soqqali ich o‘lchagichlari o‘lchamlarning kichkina ko‘lamini qamrab oladi. Masalan, K.Seys korxonasi 2 mm dan 11 mm gacha bo‘lgan ko‘lam uchun soqqali ich o‘lchagichlarini chiqaradi. Asbob 13 ta har xil o‘lchamli kallaklar bilan jihozlanadi. Har bir kallak 0,15-0,17 mm ga teng o‘lchash ko‘lamini ta’minlaydi. O‘lchash chuqurligi (20) 50 mm ko‘lamida bo‘lib, ko‘chma tayanch (6) yordami bilan joriy qilinadi. Bu yerda faqat eng ko‘p tarqalgan ich o‘lchagichlari ko‘rildi, lekin boshqa ko‘p, shu jumladan, sangali, ko‘p nuqtali mikrometrik, optik va hokazo turlari ham mavjud. Ular asosan, o‘lchovchi uzelining sxemasi va konstruksiyalari bilan farqlanadi. 62-rasm. Soqqali ich o‘lchagichi. Yüklə 8,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|