Sanoat korxonalarining barchasida bugungi kunda texnologik jarayonlarning

 
Temperatura shkalasini
va o`lchov birligi –
gradusni
qurish uchun – 
moddaning bir agregat holatidan boshqa holatga o`tish temperaturasi ma`lumot 
sifatida olingan. Kimyoviy toza moddalarning oson tiklanadigan (asosiy reper va 
tayanch) qaynash va erish nuqtalari bilan chegaralangan temperatura oralig‘idagi 
qator belgilar, temperatura shkalasini hosil qiladi. Bu temperaturalarga t' va t

qiymatlar berilgan. U holda o`lchov birligi: 
n
t
t
gradus




1
bu erda 
t

va 
t

—oson tiklanadigan o`zgarmas temperaturalar: n — 
t

, 
t

tayanch 
nuqtalar orasidagi temperatura oralig‘i bo`linadigan butun son. 
Temperatura shkalasining tenglamasi: 
)
'
'
'
(
'
'
'
'
'
t
t
v
v
v
v
t
t






bu erda, t' va t" — moddannng tayanch nuqtalari (760 mm sim. ust. bosimida va 
og‘irlik kuchining 980,665 sm/s
2
tezlanishida muzning erish va suvning kaynash 
temperaturalari); х' va х"—t', t" temperaturalardagi moddaning (suyuqlikning) 
hajmi; х — t temperaturadagi moddaning (suyuqlikning) hajmi. 
Temperaturani о‘lchashda amalda ko‘proq ikktita shkaladan foydalaniladi: 
Kelvin va Selsiy shkalalari.
1848-yilda ingliz fizigi Kelvin termodinamikaning ikkinchi qonuni asosida 
yangi temperatura shkalasini tuzishni taklif qildi. Termodinamik temperaturalar 
shkalasining tenglamasi: 
%
100
0
100



Q
Q
Q
T
bu yerda:
 Q
100
va
 Q
0
— suvning qaynash va muzning erish temperaturalariga mos 
issiqlik miqdorlari;
 Q - T
temperaturaga mos issiqlik miqdori. 
Kelvin shkalasidagi pastki nuqta – mutloq nol nuqta bо‘lib, bu suvning 
uchlik nuqtasi. Bu nuqtaning son qiymati 273,15 K. Suvning muz, suyuq va gaz 

---

129 
fazalaridagi muvozanat nuqtasi bо‘lgan suvning uchlik nuqtasi muz erish 
nuqtasidan 0,01 K yuqoriroq turadi. 
O‘lchov va vaznlar bo‘yicha 1960-yilda o‘tkazilgan XI xalqaro konferensiya 
qarorlarida ikki temperatura shkalasi: Kelvin gradusi (°K) o‘lchov birligi bilan 
o‘lchanadigan termodinamik shkala va Selsiy gradusi (°C) o‘lchov birligi bilan 
o‘lchanadigan xalqaro amaliy shkalalarning qo‘llanishi ko‘zda tutilgan. Kelvin 
termodinamik shkalasidagi pastki nuqta - mutlaq nol nuqta (K) bo‘lib, yagona 
eksperimental asosiy nuqta esa suvning uchlik nuqtasidir. Bu nuqtaning son 
qiymati 273,15 °K. Suvning muz, suyuq, gaz fazalaridagi muvozanat nuqtasi 
bo‘lgan suvning uchlik nuqtasi muzning erish nuqtasidan 0,01 К yuqoriroq turadi. 
Termodinamik temperatura T harfi bilan, son qiymatlari esa °K bilan ifodalanadi. 
Selsiy va Kelvin shkalalari bо‘yicha temperatura qо‘yidagicha munosabatda:
TK = t 
 o
C + 273.15.
Bu yerda TK-absolyut termodinamik shkaladagi K temperatura, t
o
S-xalqaro 
amaliy shkaladagi 
o
S temperatura. 
Amaliy o‘lchashlarda ishlatiladigan xalqaro amaliy temperatura shkalasi 
termodinamik shkala ko‘rinishida ishlangan. Bu shkala kimyoviy toza 
moddalarning bir qadar oson tiklanadigan o‘zgarmas qaynash va erish nuqtalari 
asosida tuzilgan. Ularning sonli qiymati gazli termometrlar orqali aniqlangan 
bo‘lib, xalqaro amaliy temperatura shkalasi o‘lchov va vaznlar bo‘yicha 
o‘tkazilgan XI umumiy konferensiyada qabul qilingan. 
Xalqaro amaliy shkala bo‘yicha o‘lchanadigan temperatura 
t
harfi bilan, 
sonli qiymati esa °C belgisi bilan ifodalanadi. Mutlaq termodinamik shkala 
bo‘yicha ifodalangan temperatura bilan shu temperaturaning xalqaro shkala 
bo‘yicha ifodasi orasidagi munosabat quyidagi tenglama orqali aniqlanadi: 
T