Saqlash vazirligi toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi

Shamdorilarning qo’llanilishi va ularning zamonaviy tabobatdagi ahamiyati.
Rektal shamdorilar to’g’ri ichakning shilimshiq qavatiga mahalliy ta’sir qilishi yoki 
organizmga umumiy ta’sir ko’rsatganligi uchun, qisman qopqoq vena sistemasi atrofida quyulish 
bo’lgan, ichishga buyurilgan moddalar so’rilishida qiyinchilik tug’ilganda (masalan, yurak 
faoliyati), kasal dorivor moddalarni ichganida qayt qilgan hollarda shamdorilarni qo’llash afzal 
hisoblanadi.
Shamdorilar mahalliy ta’siri bo’yicha quyidagilarga bo’linadi: dezinfeksiyalovchi 
(mikrobiologik ta’sirni bartaraf qiluvchi), burishtiruvchi, kuydiruvchi, og’riq qoldiruvchi, 
qichishga qarshi.
Biroq ba’zi bir dorivor moddalarni bilvosita (organizmga umumiy ta’siri) ta’sir etishi uchun 
qin ichiga kiritish usuli afzal. Ayollar jinsiy gormonlari preparatlarining qo’llanilishi bunga yaqqol 
misoldir, estrogen gormonlarning qin ichiga kiritilishi teri ostiga yuboriladigan dorilarga nisbatan 
kamroq dozada ta’sir qiladi. Klinik va tajribaviy tadqiqotlarning ko’rsatishicha, parenteral 
yuborilgan estrogenlar jigar ta’sirida kuchsizlanadi. 
Tayoqchalar dezinfeksiyalovchi, og’riqni qoldiruvchi, burishtiruvchi va suruvchi ta’sir 
qiladi.
Shamchalarning mahalliy va umumiy ta’siri
Shamchalar asosan ta’sir qiluvchi modda va asosdan iborat kompleksdan tashkil topgan 
yumshoq dori turi. Shamchalar mahalliy ya’ni yo’g’on ichakni o’ziga ta’sir qiladi yoki umumiy 
organizmga ta’siri bilan ajraladi. Dori moddasi organizmga ichakda asos erib tarkibida dori 
moddasi ajralib chiqishi boshlanishidan ta’sir qilishni boshlaydi. Yo’g’on ichak juda qon 
tomirlarga boy ekanligi avvaldan ma’lum, shuni hisobiga shamchaning umumiy (sistemali) ta’siri 
yuzaga keladi.
1
Shamcha asoslari
Shamchalar ham ko’pchilik boshqa dori turlari kabi ikki qismdan tashqil topgan: ta’sir 
etuvchi modda va shamcha asosidan iborat bo’lib, dori moddasi asosda bir xil tarqalgan bo’lishi 
kerak.
1
Allen L., Ansel H. Pharmaceutical Dosage Forms and Drug Dilevery Systems he 10th ed. Philadelphia-Baltimore-
NY, 2014.(365 р)

---

Shamcha asoslari quyidagi talablarga javob berishi kerak:
1. Xona haroratida qattiq bo’lib, tana haroratida erishi yoki suyulishi.
2. Shamcha tarkibidagi dori modda bilan yaxshi aralashishi, ular bilan reaksiyaga 
kirishmasligi.
3.Shilimshiq qatlam va dorivor moddalararo ta’sirini maksimal ta’minlash uchun eriydi yoki 
(tana haroratida suyuqlanadi).
4. Orqa teshik og’zini berkituvchi muskullar qarshiligini yengish uchun shamlar, sharcha va 
tayoqchalar kiritish chog’ida yetarlicha elastiklik, qattiq holda bo’lishi, boshqacha qilib aytganda, 
asos yumshoq — surtma ko’rinishidagi bosqichni chetlab o’tib qattiq holatdan birdan suyuq 
holatga o’tish xususiyatiga ega bo’lishi lozim.
5. Tarkibidagi yordamchi dori moddalarni qabul qilishi.
6. Dorivor moddalarning farmakologik ta’sirga egaligi.
7. Organizmga nisbatan indifferent bo’lishi.
8. Havo va yorug’lik ta’siriga chidamli va barqaror bo’lishi.
9. Imkon boricha arzon va oson olinadigan bo’lishi kerak.
1
Aytib o’tilgan talablarga javob beruvchi asoslar anchaginadir.Ular o’z xususiyatlariga qarab 
guruhga bo’linadilar:
1. Gidrofob asoslar. 
2. Gidrofil asoslar.
Dorixona va korxona sharoitida ishlab chiqariladigan shamdorilar uchun ishlatiladigan 
asoslar ikki guruhga: — lipofil va gidrofil moddalarga bo’linishi mumkin.