Saqlash vazirligi toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi

CHIN ERITMALAR
CHin eritmalar suyuq dori shakllarining eng katta guruhini tashkil qiladi. Dori shakli 
sifatida u quyidagi afzalliklarga ega:
Eritma tarkibida erigan dori modda boshqa dori shakllari (kukun dori, tabletka, xab dori, 
shamcha) tarkibidagi dori moddalarga nisbatan yuqori biologik ta‘sirga ega, chunki u 
organizmga tez va to‘la so‘riladi, ta‘siri esa shu sababli tez va kuchli bo‘ladi.
Eritma tarkibida dori moddaning salbiy ta‘siri (achitish, kuydirish kabi) keskin 
kamayadi va yo‘qoladi, vaholanki kukun holidagi kaliy, ammoniy brom yoki yod tuzlari bunday 
xossaga ega.
Eritma holidagi dori iste‘moli oson va kulay.
Eritma holidagi dori shaklini tayyorlash oson.
Eritma holidagi dori kamchilikdan ham holi emas. CHunonchi, yomon saqlanadi, tashish 
qiyinlashadi.
ERUVCHANLIK VA ERITUVCHI
Eritmalar kimyoviy birikma bilan mexaniq aralashmalar o‘rtasida turadi. Kimyoviy 
birikmalarda eritmalar tarkibini o‘zgartirib turishi bilan farqlansa, mexaniq aralashmalardan esa 
bir turliligi bilan farqlanadi. SHuning uchun eritmalarni kamida ikki komponentdan tashkil 
topgan bir bosqich sistema deb karaladi.
Eruvchanlikning asosiy alomatlaridan biri uni o‘z-o‘zidan, hech qanday ta‘sir kuchisiz 
erishidir. Eritiladigan modda erituvchi bilan qo‘shilsa, erish jarayoni boshlanadi va bir ozdan 
so‘ng teng tarkibli eritma hosil bo‘ladi. Erituvchilar qutbli va qutbsiz molekulaga ega 
moddalardan iborat bo‘lishi mumkin. Qutbli molekulalardan tashqil topgan erituvchilarga; suv, 
kislotalar, spirtlar, glikollar, aminlar kiradi. Qutbsiz erituvchilarga uglevodorodlar misol bo‘ladi.
Erituvchilarni tanlashda avvaldan ma‘lum bo‘lgan oddiy qoidaga rioya qilinadi.

---

– "o‘xshashi o‘xshaydiganda eriydi". Amalda bu qoida, biron bir moddani eritish uchun 
shunday erituvchi olinishi kerakki, ularning struktura tuzilishi o‘xshash bo‘lsin yoki bir-biriga 
yaqin kimyoviy xossasi ega bo‘lishi kerak, deb tushuniladi.
Suyuqliklarni suyuqlikda erish darajasi turlicha bo‘ladi. Bir-birida juda yaxshi eriydigan 
suyuqliklar bor (masalan, suv va spirt). Buning sababi molekulalar o‘rtasidagi o‘xshashlik. Bir-
birida ma‘lum qismda eriydigan suyuqliklar (masalan, efir va suv) va bir-birida amalda 
erimaydigan suyuqliklar mavjud (benzol va suv). Qutbli va qutbsiz suyuqliklar ham ma‘lum bir 
qismda bir-birida eriydi. Harorat ko‘tarilishi bilan suyuqliklarning bir-birida erishi kuchayadi. 
Ko‘pincha ikki suyuqlik aralashmasi o‘ziga xos ma‘lum bir harorat bir-biri bilan cheklanmagan 
miqdorda aralashib ketadi. (masalan fenol, suv aralashmasi 68-80° S da bir-biri bilan 
cheklanmagan holda aralashadi). Bosimning o‘zgartirilishi erish jarayoniga ham ta‘sir qiladi.
Ichish uchun tayyorlanadigan eritma tarkibidagi erituvchi sifatida odatda tozalangan suv 
olinadi. Tozalangan suv farmakologik indifferent suyuqlik hisoblanadi. Agar eritma tarkibidagi 
suyuqlik dorixatda ko‘rsatilmasa, albatta tozalangan suv olinishi zarur.
Suv ham ma‘lum bir erituvchi xususiyatiga ega va u ma‘lum bir guruh dori moddalarni 
ma‘lum bir qismda eritishi mumkin. Modda eruvchanligi deb, 100 g eritmani to‘yintirish uchun 
kerak bo‘lgan moddaning gramm miqdoriga aytiladi. Dori moddalar eruvchanligi to‘grisidagi 
ma‘lumot davlat farmakopeyasida va shu dori moddasini ifodalovchi ma‘lum texnik 
ma‘lumotlarda keltirilgan. XI Davlat farmakopeyasida (1 tom, 176-bet) eruvchanlikni belgilash 
uchun quyidagi atamalar qabul qilingan.