Sayali sadiqova

Rəhbəri
 
(
rəhbərlik
, 
bələdçilik
) sözünün qarşılığı kimi işlən-
miş 
"qəcərçi" 
sözü isə nə qədim türk mətnlərində, nə də orta əsr 
yazılı abidələrində qeydə alınmışdır. Bu sözə bizə məlum məş-
hur mənbələrdən yalnız XVI əsr Azərbaycan tərcümə əsəri "Şü-
hədanamə"də iki cümlədə rast gəlirik:
Bir 
qəcərçiyi
ücrət ilən dutdı, ta badiyə yolından Müslimi 
Kufəyə yetürə. Tanrının təqdirindən 
qəcərçi
yolı azdı.
L.Budaqov
 
bu sözü "
ğəçərçi-ğəzərçi” 
şəklində qeydə almış 
və onun 
“bələdçi”, “yol göstərən”, “rəhbər" 
mənalarını göstər-
mişdir. Maraqlıdır ki, 
"qəğərçi” 
sözü Səfəvilər dövründə farsca 
yazılmış bir neçə əsərdə 
"rabitəçi”, "bələdçi” 
mənasında işlən-
1
Xızır Bəvazici. Kəvamilüt-təbir. Əlyazma. AMEA Əlyazmalar İnstitutu: D-
13, 224a
2
Yenə orada.

---

86 
mişdir. Azərbaycan alimi Həsən Zərinəzadənin fikrincə, 
"qəcər-
çi” 
sözü 
"qaçırmaq" 
feilindən 
(qaç+ır +çı) 
törənmişdir 
1
. 
Tofiq Abdullayev “
qəcərçi
” sözünü, ümumiyyətlə, qeydə 
almamışdır. 
Orijinaldakı ayrı-ayrı düzəltmə və mürəkkəb sözlərin tərcü-
mədə olduğu kimi saxlanılması halları da müşahidə olunur. Mə-
sələn: Tiflisinin işlətdiyi 
rəhvar
-
yorğa
, 
rebaxor
- 
sələmçi,
rekab-
dar - üzəngitutan
, 
napədid
- 
görünməz
, 
nabaleğ 
- 
həddi
-
büluğa
çatmamış
gənc
və s. sözləri Bəvazici tərcümə etməyi lazım bil-
məmiş və türkcə mətndə olduğu kimi işlətmişdir. Bu fakt isə hə-
min sözlərin o dövrdə Azərbaycan türkcəsində də ümumişlək sə-
ciyyə daşıdığını sübut edir. 
Bəvazicinin orijinaldakı eyni leksik vahidləri, xüsusilə də 
düzəltmə və mürəkkəb sözləri bir neçə fərqli şəkildə tərcümə et-
diyi hallara da rast gəlirik. Maraqlıdır ki, belə hallar bəzən eyni 
maddədə, hətta eyni vərəqdə müşahidə olunur. Məsələn: