Sayali sadiqova

 
Əkşilmək
- turşumaq, turş olmaq: 
 
Bu rəng ilə ki sən səni boyarsın, 
Nə şərbət 
əkşilür,
 nə sən toyarsın.
Bu feillə eyni köklü olan 
“əkşig”
(turş) sifəti Mahmud Kaş-
ğarinin lüğətində işlənmişdir. Orta yüzilliklərə aid türk yazılı 
abidələrində isə bu sifət 
“əkşi”
şəklində qeydə alınmışdır. 
 
Əsrüklük
- sərxoşluq, məstlik: 
Visali badəsin içdük önündə, 
Xumar etdi uş 
əsrüklük
 so ŋunda... 

---

138 
Həqqü ŋ çün görəsin anda liqasın, 
Nə deyim ki, nə 
əsrüklük
 qılasın.
Bu isimlə eyni köklü olan, 
“əsrik”, “əsrük”
(sərxoş) sifəti 
istər qədim türk mətnlərində , istərsə də XIII-XIV əsrlərə aid ya-
zılı abidələrdə işlənmişdir. Şirazi eyni köklü “əsritmək” (keflən-
dirmək) felini də işlətmişdir: 
 
İkinci, bunları 
əsritdi
 dünya, 
Üçünci dünyadur bunlara dünya.
Bu feilin təsirsiz növü olan 
“əsrimək”
Nəsimi “Divan”ında, 
Qütbün “Xosrov və Şirin” tərcüməsində işlənmişdir. V.Radlo-
vun lüğətində 
“əsrik”
sözünün 
“qızmış”, “qudurmuş”
mənaları 
da qeydə alınmışdır. 
“Əsrük”
(sərxoş) sifəti “Kitabi-Dədə Qor-
qud”da da işlənmişdir.
 
 
Gədik/gədük
- nöqsan, çatışmazlıq, zədə, yarıq, deşik: 
Kimü ŋ ki içinü ŋ ola 
gədügi,
 
Ərənlərü ŋ budur naqis dedügi.
Qeyd edək ki, Şirazi bu beytdə 
“gədük”
sözü ilə yanaşı, 
onun sinonimi olan ərəb mənşəli 
“naqis”
sözünü də işlətmişdir. 
Bu xüsusiyyət - bir beyt və ya misra daxilində müəyyən bir türk 
sözünün ərəbcə və ya farsca qarşılığının işlənməsi Nəsimi şeirlə-
ri üçün də səciyyəvi haldır. 
“Gədük”
sözü “Orta Asiya təfsi-
ri”ndə 
“deşilmiş”, “diş-diş”, “kələ-kötür”
mənalarında işlən-
mişdir. Əbu Həyyan onun yalnız 
“dəlik”, “deşik”
mənalarını 
göstərir. Bu söz “Şühədanamə”də də işlənmişdir: 
“Mənüm xanə-
danuma gədük saldun”
. Hinduşah Naxçivani də bu sözü 
“gə-
dik”
və 
“gədük”
şəklində qeydə almışdır. 
“Gədik”
sözü “Oğuz-
namə”də də işlənmişdir.