Сборник научных трудов по материалам Международной научно-практической

 
XALQARO MIQYOSIDAGI ILMIY-AMALIY KONFERENTSIYA MATERIALLARI
39 
mos mahoratlar asosida amalga oshirilishini ta'kidlaganlar. Aksariyat o`qituvchilar mojaroni o`quv 
ishidagi muvaffaqiyatsizliklari haqida gapiradigan hodisa sifatida salbiy baholaydilar. Ko`pgina 
o`qituvchilar hanuzgacha “mojaro” so`ziga nisbatan ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo`lishadi, 
ularning fikriga ko`ra bu munosabatlar yomonlashishi, intizomning buzilishi, ta'lim jarayoni uchun 
zararli hodisa bilan bog'liq. Ular har qanday yo`l bilan to`qnashuvlardan qochishga harakat qiladilar 
va agar mavjud bo`lsa, faqat ikkinchisining tashqi ko`rinishini o`chirishga harakat qilishadi.
O`z-o`zidan, pedagogik ziddiyat odatdagi ijtimoiy hodisa bo`lib, zamonaviy maktab kabi 
jadal rivojlanayotgan jamiyat uchun tabiiydir. Konfliktologik paradigma odamlarning ongini inson 
faoliyatining turli sohalarida, shu jumladan pedagogik sohada ham ziddiyatlar muqarrarligini 
tushunishga yo`naltiradi. Biroq, ta'lim muassasalari rahbarlari va o`qituvchilarining past 
konfliktologik tayyorgarligi, maktabdagi ziddiyatlarni amalda boshqara olmaslik, ularni kutish va 
yengib o`tishning eng yaxshi usullarini topa olmaslik, qoida tariqasida, maktabda o`quv jarayonini 
tashkil etishga salbiy ta'sir ko`rsatmoqda.
Vujudga kelish xususiyatiga ko`ra boshlang`ich sinflardagi nizolar eng oldindan aytib 
bo`lmaydigan va kutilmagan bo`lishi mumkin. Ular eng xavfli, chunki ular sharoitlarda 
o`qituvchining shubhasiz reaktsiyasini talab qiladigan vaqt yetishmasligi. O`qituvchilar ko`pincha 
bunday vaziyatlarni hal qilishda ko`pincha improvizatsiya qilishadi va o`qituvchining o`ylamagan 
reaksiyalari bola uchun og'riqli bo`lishi mumkin. 
Shuningdek, ta'lim jarayonida ko`pincha tabiat va yurish-turishga xos bo`lgan nizolar 
uchraydi. Bu erda mojaroni muvaffaqiyatli hal etishning katta darajasi o`qituvchining muayyan 
vaziyatga javob berish tajribasi bilan bog'liq bo`lib, uning tuzatilishi muayyan vaziyatni tezroq va 
to`g'ri hal qilishga olib kelishi mumkin.
Konfliktlar kelib chiqishiga bir necha guruhlarga bo`linadi: 

Oilaviy 

Xududiy 

Xalqaro 
Konfliktlar ishtirokchilariga ko`ra ham bir necha guruhlarga bo`linadi:
12

Shaxslararo 

Millarlararo 

Davlatlararo 
Keling, mojaroning asosiy bosqichlarini ta'kidlab o`tamiz:
• Birinchi bosqich - ziddiyatli vaziyatning paydo bo`lishi va rivojlanishi. Aynan shu 
bosqichda ziddiyatlar jarayonida yuzaga kelgan ziddiyat subyektlari o`rtasidagi ziddiyat 
kuchaymoqda;
• Ikkinchi bosqichda, nizolashayotgan tomonlardan kamida bittasida vaziyat va hissiy tajriba 
to`g'risida xabardorlik mavjud;
• Uchinchi bosqich shundan iboratki, aynan shu bosqichda ziddiyatli tomonlar ochiq mojaro 
xatti-harakatiga o`tadilar;
• To`rtinchi bosqich eng jiddiy bosqich bo`lib, u mojaro ishtirokchilarining adovati, bir-biriga 
dushmanligini izlaydi. Ushbu bosqichda ziddiyatli tomonlarning dushmanlik harakatlari aniq 
ifodalangan;
• Beshinchi bosqich ziddiyatni bevosita hal qilishdir.
Albatta, har qanday shaxslararo nizo o`z yechimiga ega. Bu qarama-qarshi tomonlarning 
o`zaro munosabatlaridagi xatti-harakatlar uslubiga bog'liq. Aynan ziddiyatlarni hal qilish bosqichi 
eng muhim va hissiy bosqich deb hisoblanadi.
Sovet va rus psixiatrlari Aron Isaakovich Belkin nizolarning rivojlanishining boshqa 
bosqichlarini aniqladi, masalan:
• predispozitsiya bosqichi (mojaro boshlanishiga ta'sir qiluvchi omillar);
12
Xolmo`minova B.A. “Boshlang`ich sinf o`quvchilarida konflikt vaziyatlarni bartaraf etish texnologiyasi” dissertatsiya 
T:2013 21-bet 

---

BOSHLANG‘ICH TA’LIMGA XALQARO BAHOLASH DASTURLARINI JORIY ETISHNING ISTIQBOLLARI