Сборник научных трудов по материалам Международной научно-практической

 
XALQARO MIQYOSIDAGI ILMIY-AMALIY KONFERENTSIYA MATERIALLARI
40 
• mojaroning kelib chiqishi (mojaro ishtirokchilari ushbu bosqich haqida har doim ham 
bilishmaydi);
• ziddiyatning pishib yetilishi;
• ziddiyat to`g'risida xabardorlik;
• tomonlarning to`qnashuvi;
• mojarodan chiqib ketish.
Uning so`zlariga ko`ra, ziddiyatning bosqichlarini bilib, uni oldini olish mumkin yoki o`n 
besh hal qiling, bu har bir bosqichda nizolarning oldini olish usullarini ishlab chiqishga yordam 
beradi.
13
O`qituvchi va o`quvchi to`qnashuvlarini quyidagi kichik turlarga bo`lish mumkin:
• o`quvchining taraqqiyotidan kelib chiqadigan faoliyat, uning o`quv topshiriqlaridan tashqari 
ishlashi;
• maktabda va maktabdan tashqarida o`quvchilar tomonidan o`zini tutish qoidalarini 
buzishidan kelib chiqadigan xatti-harakatlar ;
• o`quvchilar va o`qituvchilar o`rtasidagi hissiy va shaxsiy munosabatlar sohasida paydo 
bo`ladigan munosabatlar. Shaxslararo nizolarning obyektiv sabablari bu umuman mamlakatdagi 
o`qituvchilarning ijtimoiy-iqtisodiy holati, shuningdek ma'lum bir hudud, tuman, ta'lim 
muassasasidagi pedagogik faoliyat sharoitlarining o`ziga xos xususiyatlari. Dars davomida obyektiv 
sabablar ham bo`lishi mumkin:
• o`quvchilarning charchashi;
• oldingi darsdagi nizolar;
• muhim sinov ishi;
• tanaffus paytida janjal; 
• o`qituvchining kayfiyati;
• o`qituvchining darsda ishni tashkil eta olish qobiliyati yoki qobiliyatsizligi;
• o`qituvchilar va o`quvchilarning sog'lig'i va shaxsiy fazilatlari.
14
Subyektiv sabablar asosan maktab jarayonidagi shaxslararo munosabatlarning o`ziga xos 
xususiyatlari bilan bog'liq bo`lib, ta'lim jarayonining har bir ishtirokchisi shaxsining psixologik 
tuzilishining o`ziga xos xususiyatlari, ya'ni shaxsning individual psixologik, ijtimoiy psixologik va 
ilmiy dunyoqarash fazilatlari bilan bog'liq. Shunday qilib, pedagogik ziddiyat, qoida tariqasida, 
subyektiv omilni tegishli kiritish bilan obyektiv sharoitlar asosida yuzaga keladi. Biroq, amalda 
ustuvor rol maktab jamiyatida nizolarni keltirib chiqaradigan subyektiv omil ekanligini ko`rsatadigan 
ko`plab faktlar mavjud.
Bunday holatlar ko`pincha kuchli va iqtidorli o`quvchilarni bir maktabdan ikkinchisiga 
ko`chirishga olib keladi, boshqalari esa to`g'ridan-to`g'ri umuman o`rganish motivatsiyasini 
pasaytiradi. Harakatlar to`qnashuvi. Mojaroni hal qilishda har qanday o`qituvchining xatosi yangi 
muammolar va nizolarni keltirib chiqaradi, bu esa o`quv jarayonining boshqa ishtirokchilarini jalb 
qiladi. Shuning uchun pedagogik faoliyatda ziddiyatni muvaffaqiyatli hal etishdan ko`ra uni oldini 
olish osonroqdir. 
O`qituvchi to`qnashuvda o`z pozitsiyasini to`g'ri aniqlay olishi muhimdir, chunki agar sinf 
jamoasi uning tarafida harakat qilsa, u holda hozirgi vaziyatdan optimal yo`lni topish osonroq. Agar 
sinf, aksincha, intizomni buzgan kishi bilan xursand bo`lishni boshlasa yoki noaniq pozitsiyani 
egallasa, bu ehtimol salbiy oqibatlarga olib keladi. 
O`zaro munosabatlar ziddiyatlari. Ushbu to`qnashuvlar asosan o`qituvchi tomonidan yuzaga 
kelgan muammoli vaziyatlarni noaniq hal etish natijasida yuzaga keladi. Bunday to`qnashuvlar 
shaxsiy ma'noga ega bo`lib, o`quvchining o`qituvchiga uzoq vaqtdan beri yoqmasligini keltirib 
chiqaradi va uzoq vaqt davomida ularning o`zaro munosabatini buzadi.
13
Белкин A.S. Педагогическая конфликтология: учеб. пособие/ А.С.Белкин.- Екатеринбург: “ГЛАГОЛЬ”, 
1995.23-bet 
14
Гришина Н.Б. Психология конфликта 2-э изд ( Текст) / Н.Б.Гришина.- СПб. : Питер, 2008.274-bet 

---

BOSHLANG‘ICH TA’LIMGA XALQARO BAHOLASH DASTURLARINI JORIY ETISHNING ISTIQBOLLARI