Scientific progress volume ǀ issue ǀ

Kalit so’zlar: CRISPR/Cas9, soya, genomni tahrirlash, TALEN, crRNK, 
tracrRNA, vector konstruksiya. 
CRISPR/CAS9-BASED GENE EDITING IN SOYBEAN 
 
ABSTRACT
The appearance of the CRISPR (clustered regularly interspaced short palindromic 
repeat) technology has been opened the way to purposefully modify the organisms by 
modifying genome and gene transcription. By improving the qualitative and quantitative 
characteristics of valuable crops such as soybeans (Glycine max (L.) Merr.), CRISPR 
provides faster and more accurate modification of the target genome than traditional 
selection and other methods for growing transgenic plants. The advantage of this 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 2 ǀ ISSUE 5 ǀ 2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 402
technology is making mutations in only targeted genes and removing of the antibiotic 
resistance gene, the part of the genetic construction from the genome.
In this study, the drought-related E-1 gene was selected among many stress 
related genes as a target in order to increase the resistance of soybeans to drought. 
Artificial sgRNAs corresponding to exons 1,3 and 4 of the E-1 gene were created to 
generate targeted mutagenesis. The vector conctruction was developed along with the 
U6–10 (soybean) and the U6–26 promoters of the Arabidopsis thaliana. 
Keywords: CRISPR/Cas9, soybean, genome editing, TALEN, crRNA, 
tracrRNA, vector construction. 
Kirish 
Soya (Glycine max L.) - dukkakli ekin bo’lib, urug’i tarkibida ko’p miqdorda 
oqsil va yog' saqlaydi. Shu sababli oziq-ovqat, yem-xashak va sanoat maqsadlarida keng 
yetishtiriladi [1]. Soya katta iqtisodiy ahamiyatga ega bo'lganligi bois dunyo olimlari 
yillar davomida genlar funktsiyasini tahlil qilish hamda genomni o'zgartirish 
texnologiyalaridan foydalangan holda, uning xo’jalik belgi va xususiyatlarini 
yaxshilashga intilmoqda. 
Paleopoliploid tur sifatida, soya genlari funktsiyasini o'rganish genetik 
o'zgarishlarning past chastotaliligiga qo'shimcha ravishda, genetik xilma-xillikning 
ko’pligi bilan ham murakkabdir [2]. An'anaviy gen muhandisligi texnologiyalari 
ekzogen DNKni o'simlik genomiga integratsiyalashuvi orqali gen ekspressiyasini 
modulyatsiya qilishi mumkin. Natijada gen ekspressiyasi susayadi yoki haddan tashqari 
ortadi [3, 4]. Biroq, ular ba'zi texnik kamchiliklarni, masalan, gen nokautning noaniqligi 
hamda to'liq bo'lmasligi, begona genlarini nazorat qilib bo'lmaydigan ekspressiyalanish 
darajasi va genomga birikish joylarining tasodifiyligi kabilarni bartaraf eta olmaydi [5]. 
Soya genomi murakkab bo’lib, tarkibidagi genlar juda ko’p takrorlanadi. Shu 
sababli soya genomini tahrirlashda aniq va sodda usullar talab qilinadi. So'nggi 
vaqtlarda CRISPR/Cas tizimi asosidagi genlarni tahrir qilish texnologiyasi soddaligi, 
yuqori samaradorligi va aniqligi kabi qator afzalliklarga egaligi tufayli turli 
o’simliklarda keng qo'llanilmoqda [2]. Ushbu texnologiya genomni tahrir qilishda 
maqsadli loyihalashtirish va klonlashni osonlashtirish uchun keng ko'lamli 
platformalarga ega [6].
CRISPR/Cas tizimi genomni tahrirlash platformalaridan eng so'ngisi hisoblanadi. 
Bu tizim Streptococcus pyogenes bakteriyasida immun tizimining tarkibiy qismi 
sifatida kashf etilgan. CRISPR/Cas tizimi bakteriyalar va arxeyalarda keng tarqalgan 
bo'lib, xo’jayin organizmini virusli (fag) va plazmidli DNKning kirib kelishidan himoya 
qilish uchun adaptiv immun javob reaksiyasi sifatida xizmat qiladi [7,12]. Virus hujum 
qilganda, bakteriyalar kiruvchi DNK yoki RNKning tegishli ketma-ketligini CRISPR 
lokusida hujayra genomiga qisqa bo'laklar/ketma-ketliklar sifatida birlashtiradi. 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 2 ǀ ISSUE 5 ǀ 2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan