Scientific works

частью. 
В  статье  анализируются  все  отрасли  экономики  Нахчывана  и  уделяется  внимание 
созданию промышленных парков как приоритетному направлению. 
 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  30  mart  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 
olunmuşdur  (protokol  № 08) 
          
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
- 171 - 
НАХЧЫВАН  ДЮВЛЯТ   УНИВЕРСИТ ЕТ И.  ЕЛМИ  ЯСЯРЛЯР,  2015,  № 2 (67) 
 
NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y
.
  С ЖЫЕНТЫФЫЖ  W О РКС ,  2015,  № 2 (67) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТ ЕТ .  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 2 (67) 
 
 AĞARZA  RÜSTƏMOV 
      Naxçıvan Dövlət Universiteti  
UOT:  658.155 
 
AQRAR İSLAHATLARIN  NƏTİCƏLƏRİ VƏ NAXÇIVAN  MUXTAR 
RESPUBLİKASINDA  KƏND TƏSƏRRÜFATI  İSTEHSALININ  MÖVCUD 
VƏZİYYƏTİNİN  TƏHLİLİ 
 
           Dövlətin  iqtisadi  siyasətinin  prioritet  istiqamətlərindən  biri  olan  aqrar  sahənin  inkişafı  bu 
sahənin  elmi  təhlilini  şərtləndirir.  Ona  görə  də  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında  bu  siyasətin 
nəticələri  təhlil  edilməlu  və  inkişaf  istiqamətləri  müəyyənləşdirilməlidir. 
 
       
Açar  sözlər: kənd təsərrüfatı, torpaq islahatı, ərzaq təhlükəsizliyi,  təchizat, aqrar siyasət 
       
Key words:  agriculture, land reforms, food safety, goods, agricultural policy 
        
Ключевые  слова:  сельское  хозяйство  ,  земельные  реформы  ,  продоволь-ственная 
безопосност, снабжение, аграрная политика 
 
        
 Naxçıvan 
Muxtar  Respublikası  inkişafda  olan  çoxsahəli  sənaye  və  aqrar-sənaye 
respublikasıdır.  Sənayedə  yerli  kənd  təsərrüfatı  məhsullarının  emalı  və  faydalı  qazıntı  hasilatı 
xüsusi  yer  tutur.  Elektronika,  metal  emalı,  tikinti  materialları  və  yüngül  sənayesi  var.  Kənd 
təsərrüfatı,  əsasən  taxılçılıq,  heyvandarlıq,  tərəvəzçilik  və  bağçılıq  sahəsində  ixtisaslaşmışdır. 
Muxtar  respublikada  iqtisadi  islahatlar  ardıcıl  həyata  keçirilmiş,  torpaq  islahatı  başa  çatdırılmış, 
azad sahibkarlığın,  xüsusi  mülkiyyətin  və kiçik  biznesin  inkişafı  üçün  geniş  imkanlar  yaradılmışdır. 
        
  Naxçıvan  Muxtar  respublikasının  əhalisinin  əksəriyyəti  (təxminən  70  faizi)  kəndlərdə 
yaşayır  və  kənd  təsərrüfatı  ilə  məşğul  olur.  Hazırda  muxtar  respublikada  il  ərzində  yaradılan  əlavə 
dəyərin  orta hesabla  üçdə bir  hissəsi  kənd təsərrüfatının  payına  düşür.   
     
   Azərbaycanda  ilk  dəfə  olaraq  torpaq  islahatının  Naxçıvanda  keçirilməsi,  torpağın  şəxsi 
mülkiyyətə  verilməsi,  kolxoz  və  sovxozların  əmlakının  özəlləşdirilməsi,  burada  digər  sahələrlə 
müqayisədə  kənd  təsərrüfatında  islahatların  daha  sürətlə  aparılmasına  imkan  yaratmışdır.  Bu  dövr 
ərzində  əldə  olunmuş  müsbət  meyilli  dəyişikliklərin  dinamikliyini  təmin  etmək,  qarşıya  çıxan 
problemləri  aradan qaldırmaq  məqsədilə  müvafiq  qanun  və fərmanlar  qəbul  edilmişdir. 
 
Kənd  təsərrüfatının  bütün  dövrlərində  iqtisadiyyatın  ən  mühüm  sahələrindən  biri  olmaqla 
ölkə  əhalisinin  ərzaq,  yüngül  və  yeyinti  sənayesi  isə  xammala  olan  təlabatının  ödənilməsində 
önəmli  rola  malik  olmuşdur. 
 
Əhalinin  istehlak  etdiyi  gündəlik  təlabat  məhsullarının  3/4  hissəsi  kənd  yaşayış  səviyyəsini 
xarakterizə  edən  maddi  istehsal  sferası  kimi  xarakterizə  olunur.Kənd  təsərrüfatı  cəmiyyət  həyatında 
sosial-iqtisadi  səciyyə  daşımaqla  yanaşı  eyni  zamanda  siyasi  və  strateji  əhəmiyyətə  də  malikdir. 
Kənd  təsərrüfatının  sosial-iqtisadi  əhəmiyyəti  onun  önəmli  istehsal  sahəsi  olmaqla  cəmiyyətin  ilkin 
təbii  ehtiyacının  qarşılanmasında  oynadığı  rolla  şərtlənir.  İstehsalın  digər  sahələrindən  fərqli  olaraq 
kənd  təsərrüfatı  zahiri  görünüşünə  görə  sadə  deyil  çox  çətin  və  spesifik  xüsusiyyətlərə  malikdir  ki, 
bu da son nəticədə  ərzaq təhlükəsizliyinə  təsirsiz  ötüşmür. 
          Bu  spesifik  xüsusiyyətləri  aşağıdakı  kimi  səciyyələndirmək  olar: 
        a) Kənd təsərrüfatında  torpaq əsas istehsal  vasitəsi  kimki  çıxış  edir. 
        b)  Torpaqdan  götürülən  məhsullar  istehsalı  məhsuldarlıqdan  və  kənd  təsərrüfatı-nın  inkişafı 
daha çox istehsal  amillərinə  əsaslanır. 
      c)  Kənd  təsərrüfatının  istehsalı  mövsümi  xarakterə  malikdir:yəni  iş  dövrü  isə  istehsal  dövrü 
arasında  uyğunsuzluğun  mövcudluğu. 
      ç) Kənd təsərrüfatı  istehsalı  təbii-iqlim  şəraitindən  asılıdır. 

 
 
- 172 - 
      d) Kənd təsərrüfatı  istehsalı  bioloji  –kimyəvi  amillərdən  asılılığı. 
       e) Kənd təsərrüfatı  istehsalı  melorasiya  səviyyəsindən  asılıdır  və s. 
       Naxçıvan  Muxtar  Respublikada  kənd  təsərrüfatının  inkişafı  üçün  zəruri  olan    şəraitin 
mövcudluğunu  onun  tarixən  aqrar  yönümdə  ixtisaslaşmasını  şərtləndirir.  Xüsusən  muxtar 
respublikada  12  iqlim  qurşağının  9-nun  bölgədə  olması  ,  ilin  çox  hissəsinin  günəşli  olması  aqrar 
bölmənin  inkişaf  etdirilməsi  üçün  çox əlverişlidir. 
 
Bütün  bu  deyilənləri  nəzərə  alsaq  demək  olar  ki,  muxtar  respublika  əhalisinin  ərzaq 
təhlükəsizliyinin  təmin  olunması  aqrar sahənin  inkişaf  etdirilməsindən  bilavasitə  asılıdır. 
        
Buna  görə  də  son  dövrlərdə  Muxtar  Respublikada  əhalinin  ərzaq  məhsullarına  olan 
tələbatının  yerli  məhsullar  hesabına  ödənilməsinin  təmin  etmək  məqsədilə  aqrar  sektorda  kompleks 
tədbirlər  hazırlanmış  və həyata  keçirilir. 
          Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  Ali  Məclisinin  Sədrinin  2008-ci  il  17  sentyabr  tarixli 
Sərəncamı  ilə  təsdiq  olunmuş  “2008-2015-ci  illərdə  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında  əhalinin  
ərzaq  məhsulları  ilə  etibarlı  təminatına  dair  Dövlət  Proqramı”  nın  icrası  istiqamətində  ciddi 
nailiyyətlətlər  əldə  olunmuşdur.Belə  ki,2013-cü  ildə  Proqramın  qəbul  olunduğu  2008-ci  illə 
müqayisədə  bitkiçilik  məhsullarının  həcmi  isə  2,4  dəfə  artaraq  222  milyon  964  min 
manata,heyvandarlıq  məhsullarının  həcmi  isə  91,9  faiz  artaraq  114  milyon  163  min  manata 
çatmışdır. 
 
Məhsul 
istehsalçılarının 
kənd 
təsərrüfatı  maşın  və  mexanizmləri  ilə  təhcizatının 
yaxşılaşdırılması  məqsədilə    "Naxçıvan  Aqrolizinq  "  Açıq  Səhmdar  Cəmiyyətinin  xətti  ilə  348 
ədədi  2013-cü  ildə  olmaqla  cəmi  1227  ədəd  müxtəlif    təyinatlı  kənd  təsərrüfatı  texnikası  alınaraq 
muxtar  respublikaya  gətirilmişdir.Gətirilmiş  texnikalardan  253  ədədi  2013-cü  ildə  lizinq  yolu  ilə 
məhsul 
istehsalçılarına 
verilmişdir.Aqroservis 
xidmətləri  şəbəkəsinin  işinin  təkmilləşdirilməsi 
məqsədilə  "Naxçıvan  Aqrolizinq  "  Açıq  Səhmdar  Cəmiyyətinin  Şahbuz  rayon  bazası  fəaliyyətə 
başlamışdır.Ötən  il  ərzində  məhsul  istehsalçıları  4  min  124  ton  mineral  gübrə  ilə  təmin  olunmuşlar. 
2013-cü  ilin  məhsulu  üçün  muxtar  respublikada    60  min  127  hektar  sahədə    əkin    aparılmışdır    ki, 
bu da 2012-ci ilin  məhsulu  üçün  əkilmiş  sahədən  9 hektar  çoxdur. 
 
Ötən  il  də  taxılçılıq  əsas  əkinçilik  sahəsi  olmaqla  diqqət  mərkəzində  saxlanılmış,  35  min  324 
hektar  sahədə  taxıl  əkilmişdir  ki,  bunun  da    25  min  869  hektarını  buğda  ,  9  min  455  hektarını  isə 
arpa  təşkil  etmişdir.  2012-ci  ilə  nisbətən  taxıl  əkini  sahələrinin  həcmi  359  hektar  artmışdır.  Taxıl 
zəmilərindən  102  min  960  ton  məhsul  toplanmışdır  ki  ,bu  da  2012-ci  illə  müqayisədə  1,1  % 
çoxdur.Artan  əhali  təlabatını  təmin  etmək  məqsədilə  2013-cü  ildə  Naxçıvan  şəhərində  taxılın 
saxlanılması  üçün  tutumu  9  min  ton  olan  üç  yeni  bunker  yaradılmış,  muxtar  respublikada  taxılı 
uzun  müddətə    saxlamağa  imkan  verən  anbarın  həcmi  18  min  tondan  27  min  tona  çatdırılmışdır. 
Bundan  əlavə  , Culfa  rayonunun  Camaldın  kəndində  su dəyirmanı  bərpa olunmuşdur. 
 
Tələbata  uyğun  olaraq  kartofçuluğun    inkişafında  da  müsbət  dinamika  saxlanılmış  və  2013-
cü  ildə  2957  hektar  sahədə  kartof  əkini  aparılmışdır  ki,  bu  da  2012-ci  ildə  əkilmiş  sahədən  126 
hektar  çoxdur.  Əkin  sahələrindən  2012-ci  ilə  nisbətən    4,7%  çox,  yəni  41296,8  ton  kartof  
yığılmışdır. 
 
2013-cü  ildə  109468  ton  dənli  və  dənli  paxlalı  məhsulu  (qarğıdalısız)  ,3882,9  ton  dən  üçün 
qarğıdalı  ,  694,9  ton  dən  üçün  günəbaxan  ,  66497  ton  tərəvəz,  39037,5  ton  ərzaq  üçün  bostan 
məhsulları  , 43276,2  ton meyvə  ,15112,7 ton üzüm  toplanmışdır. 
 
Aqrar  sektorun  inkişafında  mühüm  təsir  vasitəsi  olan  soyuducu  anbarların  yaradılması 
istiqamətində  2013-cü  ildə  tutumu  250  ton  olan  2  soyuducu  anbar  istifadəyə  verilmiş  soyuducu 
anbarların  sayı  17-yə ,ümumi  tutumu  isə  11 min  970 tona çatdırılmışdır. 
 
Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  Ali  Məclisi  Sədrinin  2012-ci  il  14  fevral  tarixli  Sərəncamıilə 
təsdiq  olunmuş  "2012-2015-ci  illərdə  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında  meyvəçiliyin  və 
tərəvəzçiliyin  inkişafı  üzərində  Dövlət  Proqramı"  nın  icrası  istiqamətində  həyata  keçirilən  tədbirlər 
meyvə  və  tərəvəz  istehsalının  artımına  müsbət  təsir  göstərməkdədir.2013-cü  ildə  meyvə  istehsalının 
həcmi  bir  il  öncəyə  nisbətdə  3% ,tərəvəz  istehsalı  isə  1% artmışdır. 
 
Kənd  təsərrüfatının  əsas  sahələrindən  biri  olan  heyvandarlığın  inkişafının  davamlı  olaraq 
dəstəklənməsi  iribuynuzlu  mal-qaranın  və  xırdabuynuzlu  heyvanların  baş  sayının  ,ət  və  süd 

 
 
- 173 - 
məhsulları  istehsalının  həcminin  artmasına  müsbət  təsir  göstərir.2013-cü  ildə  bu  sahənin  inkişafı 
istiqamətində  2  yeni  heyvandarıq  təsərrüfatı  yaradılmış,hazırda  3  heyvandarlıq  təsərrüfatının 
yaradılması  üzrə  işlər  davam  etdirilir.Mal-qaranın  cins  tərkibinin  yaxşılaşdırılması  məqsədilə  2013-
cü  ildə  heyvandarlıq  təsərrüfatında  8515    baş  inək  və  düyə  süni  yolla  mayalandırılmış,  əvvəlki    ildə  
mayalandırılmış  inək  və  düyələrdən  6211  baş  sağlam  buzov  alınmışdır.337  başı  2013-cü  ildə 
olmaqla  son  5  ildə  1678  baş  cins  mal-qara  muxtar  respublikaya  gətirilmiş  və  lizinq  yolu  ilə 
fermerlərə  verilmişdir. 
 
1  yanvar  2014-cü  il  tarixdə  Muxtar  Respublikanın    bütün    təsərrüfat    kateqoriyalarında 
qaramalın  sayı  106  min      215      baş,  qoyun  və  keçilərin  sayı  isə  635  min  464  baş  olmuşdur  ki,  bu  da 
1 yanvar  2013 -cü il  tarixə  olan  göstəricilərə  müvafiq  olaraq  1,4 və  1,6 % üstələmişdir. 
 
Mal-qaranın  baş  sayının  artımı  ilə  yanaşı  cins  tərkibinin  yaxşılaşdırılması  heyvandarlıq 
məhsullarının  qənaətbəxş  artımını  təmin  edir.2013-cü  ildə  muxtar  respublikada  diri  çəkidə  19501,9 
ton    ət,78613,1  ton  süd  istehsal  olunmuşdur  ki,  bu  da  2012-ci  ildəki  müvafiq  göstəricilərdən  3,4  və 
0.2 % çoxdur. 
 
Daxili  bazarda  quş  əti  və  yumurtaya  olan  təlabatın  tam  şəkildə  yerli  istehsal  hesabına 
ödənilməsini  təmin  etmək  istiqamətində  2013-cü  ildə  14  yeni  quşçuluq  təsərrüfatı  yaradılmış 
,hazırda  7  yeni  quşçuluq  təsərrüfatının  yaradılması  istiqamətində  işlər  davam  etdirilir.Muxtar 
respublikada  quşçuluq  təsərrüfatlarının  fəaliyyyətini  əlaqələndirmək  məqsədilə    Naxçıvan  Muxtar 
Respublikası  Quşçuluq  Birliyi   yaradılmışdır. 
 
Kənd  təsərrüfatının  mühüm  sahələrindən  olan  arıçılığın  inkişafı  2013-cü  il  ərzində  də  davam 
etdirilmiş  və  təsərrüfat  subyektlərinə  271  min  manata  yaxın  həcmdə  kredit  verilmişdir.Ötən  il  1 
arıçılıq  təsərrüfatı  yaradılmış  ,  hazırda  1  arıçılıq  təsərrüfatının  yaradılması  üzrə  işlər  davam  etdirilir. 
1  yanvar  2014-cü  il  tarixə  muxtar  respblikada  arı  ailələrinin  sayı  68705-ə  çatmış  və  bir  il  öncəki 
göstəricini  5,4%  üstələmişdir.Ötən  il  1304  ton  bal  istehsal  edilmişdir  ki,bu  da  2012-ci  ildəki 
müvafiq  göstəricidən  11% çoxdur. 
 
Balıqçılıq  sahəsinin  inkişafı  istiqamətində  1  balıqçılıq  təsərrüfatının  genişləndirilməsi  və  
yeni   balıq   cinsinin   yetişdirilməsi   üzrə   işlər   aparılır.   
 
Ümumilikdə.2013-cü  ildə  kənd  təsərrüfatı  sahəsi  üzrə  təsərrüfat  subyektlərinə  14  milyon 
784 min  manatdan  artıq  həcmdə  kreditin  verilməsi  təmin  olunmuşdur. 
 
Həyata  keçirilən  aqrar  siyasətin  səmərəli  nəticəsi  kimi  2013-cü  ildə  Muxtar  respublikada  
337  milyon  127  min  manatdan  çox  kənd  təsərrüfatı  məhsulları  istehsal  olunmuşdur  ki,  bu  da  2012-
ci  ildəki  müvafiq  göstəricidən  6,9% çoxdur. 
 
Muxtar  respublikada    melorasiya-irriqasiya  sistemlərinin    təkmilləşdirilməsinin    nəticəsidir  
ki,  torpaqların  münbitliyinin  saxlanılması  və  yüksəldilməsi  əsasında  kənd  təsərrüfatı  məhsulları 
istehsalının  sabitliyi  təmin  olunmuş  ,az  məhsuldar  və  istifadəsiz  torpaqlar    yaxşılaşdırılmaqla    əkin 
dövriyyəsinə  cəlb  edilmişdir.2013-cü  ildə  4  nasos  stansiyası,3  subartezian  quyusu  və  11  kəhriz 
istifadəyə  verilmiş,  7  kəhrizin  bərpası  və  ya  təmiri  hazırda  davam  etdirilir.  Su  anbarlarına  suyun 
yığılması,  kollektor  və    drenaj  şəbəkələrinin    inşası    və    təmiri,  yeni  kanalların  tikintisi,  yaşıllıq 
zolaqlarının  suvarılması  üçün  su  xətlərinin  çəkilməsi,  nasos  stansiyalarının    təmiri  və  yararsız 
suvarma  xətlərinin  yenilənməsi  işləri  davamlı  aparılmaqla  suvarma  suyuna  olan  tələbat  tam  şəkildə 
təmin  edilir.Bundan  əlavə,  muxtar  respublikada  çayətrafı  torpaqların  yuyulmasının  qarşısının 
alınması  istiqamətində  davamlı  olaraq  sahilbərkitm. 
       
Muxtar  respublikada  pozitiv  meyillərlə  səciyyələnən  bu  sosial-iqtisadi  fəallığın  təməlində 
iqtisadi  inkişafın  sosial  yönümlü  olması,  hər  bir  vətəndaşın  iqtisadi  və  sosial  inkişafda  iştirakından 
asılı  olaraq  maddi  rifahının  artırılması,  iqtisadiyyatın  dövlət  tənzimləmə  mexanizmlərinin 
liberallaşdırılması,  iqtisadi  tərəqqinin  əsas  meyarlarından  olan  azad  rəqabət,  sahibkarlıq  və 
investisiya  mühitinin  daha  da  yaxşılaşdırılması,  əsassız  məhdudiyyətlərin  aradan  götürülməsi, 
investisiyaların  və  sahibkarlığın  inkişafının  təşviqi  üsullarından  geniş  istifadə  olunması  və  muxtar 
respublikanın  iqtisadi  təhlükəsizliyinin  təminatı  üçün  aparılmış  kompleks  işlər  dayanır. 
 
 
 

 
 
- 174 - 
ƏDƏBİYYAT 
 
      1. Azərbaycan  Respublikasının  Konstitusiyası,  1995 
      2.Aqrar sferanın  iqtisadiyyatı  və idarə  edilməsi.  Dərslik.  Bakı-2011 
      3.Новиков В.И, Калашников И.Б, Аграрная политика, Москва 2001 
      4.“Naxçıvan  MR-nın  statistik  göstəriciləri”.  Naxçıvan  MR  Statistika  Komitəsi.  Naxçıvan-
2014.                                                                                 
ABSTRACT 
                                                                                  A.Rustamov 
The  results  of the  agricultural  reforms  and the  analyzing  of current  situation  of agriculture  in 
Nakhchivan  Autonomous  Recpublic 
       The  development  of  agricultural    sphere  which  is  one  of  the  leading  economical  policy  of  the 
state  are  conditioned  this  sphere’s  scientific  analyzing.  So  in  NAR  the  result  of  this  policy  should  be 
analyzed  and should  define  ways  of development. 
 
РЕЗЮМЕ 
                    A.Рустамов 
            Результаты 
аграрных 
реформ 
и 
анализ 
существующего 
положение 
сельскохозяйственного  производства Нахчыванской Автономной Республики. 
        Рзвитие  аграрной  отрасли  ,  являющееся  одним  из  приоритетных  направ -лений 
экономической политики государства,обуславливаем научный анализ етой отрасли. Поэтому 
должны анализироваться резултьтаты этой ролитики и определяться направления развития в 
Нахчыванской Автономной Республике. 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  30  mart  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 
olunmuşdur  (protokol  № 08) 
         
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
- 175 - 
НАХЧЫВАН  ДЮВЛЯТ   УНИВЕРСИТ ЕТ И.  ЕЛМИ  ЯСЯРЛЯР,  2015,  № 2 (67) 
 
NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y
.
  С ЖЫЕНТЫФЫЖ  W О РКС ,  2015,  № 2 (67) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТ ЕТ .  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 2 (67) 
                                 
 
  ТЕЙМУР АББАСОВ                                                                     
                               Нахчыван Дювлят Университети 
UOT:  332.1 
АГРАР   БАЗАРДА   ТЯЛЯБ ВЯ  ТЯКЛИФИН  МЮВЖУД 
ВЯЗИЙЙЯТИНИН   ГИЙМЯТЛЯНДИРИЛМЯСИ 
 
Ачар  сюзляр:    аграр  базар,  тялябат,  тяклиф,  стратеъи  мягсяд,  ярзаг  мящсуллары, 
игтисади  потенсиал,  юзялляшдирмя,  тясяррцфат  формалары,  ярзаг  тящлцкясизлийи, 
сосиал-игтисади инкишаф. 
Key  words:  agrarian  market,  demand, supply, strategic pulpose,  food products, economic 
potential, privatization, forms of economy, security of food, social – economic growth. 
Ключевые  слова:  аграрный  рынок,  спрос,  предложение,  стратегическая  цель, 
продовольственная  продукция,    экономический  потенциал,  приватизация,  хозяйственные 
формы, продовольственная безопасность, социально-экономическое  развитие.   
 
Tялябаt  сисtеmи  бцtювлцкдя  игtисади  вя  сосиал  инкишафын  консепtуал  инкишаф 
исtигаmяtляринин  али  mягсяди  вя  щярякяt  яmяля  эяtирижиси  эюсtярижисидир.  Tялябаt 
сисtеmи  инкишафла  йанашы  tякmилляшир,  базар  tипли  динаmика  вя  сtрукtура  кясб  едир. 
Tялябаtын  форmалашmасы  вя  онун  ясас  параmеtрляри  йерли  шяраиt,  бюлэц  mцнасибяtляри 
вя  ящалинин  сосиал  игtисади  харакtерисtикалары  цзря  деtерmинляшир,  mцяййян 
ганунауйьунлуглар  вя  хцсусиййяtляр  кясб  едир.  Щяр  бир  функсионал  tяйинаtына  эюря 
tялябаtын  tяснифаtлашдырылmасы  ресурсларын  бюлэцсц  вя  исtифадяси  цчцн  ясаслар 
йарадыр,  жари  вя  перспекtив  ялагялярин  вящдяtини  вя  tрансфорmасийа mоделини йарадыр. 
Пассив  сtрукtур  форmалашmасындан  акtив  tянзиmляйижи  вя  юзц-юзцня  арtан  игtисади 
сисtеmя  кечmяк  цчцн  tянзиmляmя  параmеtрляринин  tялябаtын  юдянилmяси  сисtеmиня  дахил 
едилmяси сяmяряли  сосиал-игtисади няtижялярля реаллашыр. 
Аграр  базарын  функсионал  tяйинаtы  онун  бир  чох    ярзаг  mящсулларына  олан 
tялябаtын  юдянилmяси  вя  бу  исtигаmяtдя  йени  иш  йерляриня  tялябаt,  исtещсал 
аваданлыглары  вя  яmяк  ресурсларына,  хаmmалаолан  tялябаt,  щяmчинин  игtисади-идаряеtmя 
вя  tяшкилаtи  щцгуги  вя  tящлцкясизлик  tялябаt  сисtеmи  иля  реаллашыр.  Tялябаt  сисtеmи 
пиллявари  фаза  сисtеmиндя  бири-биринин  tясири  иля  форmалашан  mцряккяб  игtисади-
сосиал, tяшкилаtи  tядбирлярин mяжmуу  шякилиндя  пиллявари сисtеmя чеврилир [1].  
Беляликля,  2003-жц илдян юлкянин игtисади вя сосиал инкишафында ящалинин щяйаt 
сявиййяси,  реэионларын  коmплекс  инкишафы  онларын  цmуmи  mейлляр  цзря  республика 
сявиййясиня  йцксялдилmяси  сtраtеъи  mягсяд  олараг  tялябаt,  прогноз  ресурс  вя  програm 
харакtерли  сисtеmли йанашmанын  ясас реаллашmасыдыр. 
Ярзаг  програmы  киmи  сtраtеъи  mягсядин  ясас  mейар  вя  эюсtярижиляри  ящалинин  вя 
еmал  сянайесинин,  щяmчинин  ихражаtы  йцксялtmякля  ялдя  олунан  валйуtа  ещtийаtларыны 
арtырmаьа  йюнялдилян  кянд  tясяррцфаtы,  сянайе  поtенсиалыны  вя  бу  сащялярля  баьлы 
инфрасtрукtурун  коmплекс  инкишафыны  tяmин  еtmяк  вязифяси  гаршыда  дурур. 
Реэионларын  игtисади  поtенсиалынын  ясас  щиссясинин  кянд    tясяррцфаtы  вя  ящалинин 
рифащы  иля  баьлы  инфрасtрукtуралар    tяшкил  едир.  Ящалинин  mяшьулиййяtиндя  кянд 
tясяррцфаtынын  ролу  40-50%  tяшкил  едир.  Tижаряt  хидmяtи  сащяляри  цmуmи  дахили 
mящсулун  форmалашmасында  50-60%  рол  ойнайыр.  Mящз  ящали  вя  исtещсал  tялябаtынын 
юдянилmяси  исtигаmяtиндя  ярзаг  tящлцкясизлийи  вя  йени  иш  йерляринин  ачылmасы 
mцсtягил  игtисадиййаtын  глобаллашан  игtисади  шяраиtиндя  сосиал  игtисади  tялябаtынын 
юдянилmяси йолудур[2]. 

 
 
- 176 - 
Tялябаtын      юдянилmяси  цчцн  онлары  игtисадиййаtын  сtрукtур  сийасяtини  вя  онун 
ясас  исtигаmяtлярини  форmалашдырыр.  Mакроигtисади  проблеm  олараг  ЦДM-ун  арtыm 
tеmпи  иля  tялябаtын  арtыmы  арасында  илкин  нювбядя  tаразлыг  сийасяtи  вя  tялябаtын 
юдянилmяси  йолу  иля  онун  сяmяряли    варианtы  йолу  иля  игtисади  арtыmын  ян  ялверишли 
tеmпи, онун сащя  вя ярази сtрукtуру  исtигаmяtиндя  йоллар tапылыр. 
Базар  игtисадиййаtы  tялябаtа  уйьун  олараг  исtещсал  дахили  хярж  сtрукtуруну,  йяни 
яmяк  вя  mаtериал  хяржляри  арасында  нисбяtляри  форmалашдырыр.  Яmяйин    tяшкили  вя 
идаря  едилmяси,  яmяк  tяляби  вя  tяклифи  иля  щесабланmыш  норmаtивляр  арасында  опtиmал 
варианtда  щялл  олунур.  Азярбайжан  Республикасында  яmяк  базарында  иш  гцввясинин  иш 
йерляриня  нисбяtян  цсtцн  арtmасы,  яmяк  tуtуmлу  сащялярин  инкишафы  вя  яmяйин  tякрар 
исtещсалы  цчцн  лазыm  олан  яmяйин  юдянилmяси  mябляьинин    ашаьы  дцшmясиня  сябяб 
олур. 
Беля  шяраиt  яmяк  щаггыйа  tялябаtы,  ноmинал  исtещлак  сябяtи  бахыmындан  юдяmяк 
цчцн  зярури  олан  норmаtивлярдян  ашаьы  олmасына  сябяб  олур.  Реал  яmяк  щаггы  иля 
ноmинал  яmяк  щаггы  вя  tялябаt  цчцн  лазыm  олан  нисбяtляр  дяйишир  вя  исtещсалын 
щяжmиндя  аралыг  mящсулла  сон  mящсул  арасында  нисбяtлярин  обйекtив  сяmяря 
tялябаtындан  дейил,  mювжуд  базар  нисбяtляринин  уйьун  олmа  нисбяtляри  ясасында 
инкишафы  иля харакtеризя  олунур. 
Яmяйин  юдянилmясинин онун йараtдыьы дяйярдян ашаьы олmасы, сон няtижядя сцни 
олараг  щяmин  сащялярин  сон  mящсулу  арtырыр  вя  бу  да  ренtабеллик  сявиййясини 
йцксялtmиш  олур.  Яmяйин  юзц  mиниmуm  сявиййядя  юдянилmяси  дяряжяси  базарда  иш 
гцввясиня  tялябин  онун  tяклифиндян  йухары  олmасына  аtылан  «дондурmа  сийасяtидир». 
Фикриmизжя,  инщисар  шяраиtи  вя  эялирлярин  арtыmына  бу  йолла  tясир  еtmяк  реал  mяжmу 
tялябаtын  ики  ясас  mязmунжа  ейни  олан,  анжаг    наtурал  вя  пула  ифадяси  арасында  олан 
mадди вя mалиййя tялябаtынын арасында диспропорсийайа эяtирир [4]. 
Юлкядя  олан  пулун  еmиссийасыны  кредиt  ресурсларына  вя  пул  капиtалына  олан 
ещtийажларын  эизли  йолла  юдянилmясинин  гаршысыны  алыр.  Mящз  игtисади  дювриййя 
юлкядя  олан mалиййя вя пул крелиt вя борж фаизляриня  олан tялябаtы форmалашдырыр. 
Tялябаt  сисtеmиндя  mадди-яшйа,  яmяк  вя  пул  капиtалы  арасында  tаразлылыг  tялябаt 
сисtеmинин  апарыжы  вя  ясас  ролун  ойнаmасына tясир едир. Tялябаt форmалары щяmчинин 
даща  чох жари tялябаtла йанашы перспекtив mцсtявидя форmалашыр  вя инкишаф  едир. 
Перспекtив  tялябаt  исtещсалын  вя  базарын  tяшкили  щяmчинин  идаря  олунmасында 
сащибкарлыьын  даваmлы  инкишафына  олан  tялябаtын  юдянилmясидир.  Бунун  цчцн 
инвесtисийа tялябаtы, онун mянбяляри, дахили mянбялярин вя харижи инвесtисийа йолу иля 
исtещсалын    сtрукtурунун  tякmилляшдирилmяси  нязярдя  tуtулур.  Инвесtисийа  програmы 
йениляшmя  вя  игtисади  арtыm  цчцн  лазыm  олан  mящсулдарлыьын  арtырылmасы,  рягабяt 
mцщиtли  шяраиtдя  даща  эялирли  ишляmяк  цчцн  йоллар  ахtарmагдыр.  Инвесtисийа  tялябаtы 
бцtювлцкдя  игtисади  вя  сосиал инкишаф сисtеmиндя щяm аmил, щяm дя онун ялдя едилmяси 
mянбялярини  tапmаг  цчцн  сяmяряли  игtисади  вя  tяшкилаtи  сtрукtур  сийасяt  киmи  чыхыш 
едир.  инвесtисийа  tялябаtы  mящз  базар  игtисадиййаtы  шяраиtиндя  tрансфорmасийа  вя 
игtисадиййаtын йени сащяляринин приориtеt исtигаmяtлярин инкишафы цчцн ясас аmилдир.   
Инвесtисийа шяраиtи, инвесtисийа щяжmи вя онун сtрукtуру цчцн tялябаt сисtеmидир. Чцнки 
щяр  бир  йени  игtисади  mцщиt    вя  йени  tехнолоэийа,  йахуд  яmяк  щаггынын 
йцксялдилmясиня олан tялябаt, йа эялирлярин арtыmы вя онун бир щиссясинин йыьыm цчцн 
инвесtисийа  mягсяди  иля  исtифадяси,  йахуд  щяmин  эялирлярин  дювляt  эялирляринин 
форmалашmасына  йюнялдилmяси йолу иля инкишаф  еtдирилир. 
Инвесtисийа  tялябаtы,  онун  щяжmинин  mянбяляринин  tякmилляшдирилmяси  вя 
щяmчинин  щяmин  инвесtисийаларын  сяmяряли  исtифадяси  цчцн  шяраиt  йарадылmасы 
нязярдя tуtулур  [3]. 
Инвесtисийа  mянбяляри  дахили  ресурслар  вя  харижи  ресурслар  щесабына  баш  верир. 
Юлкянин  инвесtисийа  эtирян  ясас  исtигаmяtляри  дцнйа  базарына  чыхарылан  mящсулларын 
mигдары  иля  mцяййян  олунур.    Азярбайжан  игtисадиййаtынын  гурулушу,  онун  игtисади 

 
 
- 177 - 
поtенсиалынын  tехнолоъи  гурулушу  вя  базар  tялябаtына  уйьун  исtещсалы  вя  еmалы 
инвесtисийанын  ахынына  сябяб  олур.  Инвесtисийа  гойулушу  mакроигtисади  сабиtлик  вя 
tаразлы  инкишаф  mцщиtи  иля  суряtлянир.  О  жцmлядян,  tябии  ресурслар,  карбощидроэен 
ещtийаtлары,  ихражаt  цчцн  нефt  вя  нефt  mящсулларынын  арtыmы  инвесtисийайа  сtиmул 
йарадыр. 
Нефt  сащясинин  mящз  mцсtягил  Азярбайжан  шяраиtиндя  1994-жц  илдян  харижи 
дювляtляр  вя  ширкяtлярин  mалиййя  дясtякляри иля исtифадяси, бцtювлцкдя цmуmи игtисади 
поtенсиала    олан  арtыmла  изащ  олунур.  Нефt эялирляринин нефt фонду киmи сахланылmасы 
вя  исtифадяси  республика  цчцн  ясас  игtисади  вя  перспекtив  поtенсиал  олан  аграр  секtорун 
инкишаф  tялябаtыдыр. 
Аграр  секtорун  игtисади  поtенсиалы  йени  шяраиtдя  вя  сtрукtура  tрансфорmасийасы 
цчцн  инвесtисийа  ещtийажлары tяляб едир. Mящз кечид дюврцндя бу  инвесtисийаларын вя 
сосиал  mцдафия,  гачгын  вя  кючкцнц  олан  республика  цчцн  инвесtисийа  mянбя  киmи  нефt 
конtракtларынын  сtраtеъи  ящяmиййяtини  вя  сtраtеъи  исtещсал  вя  сащя  гурулушу  киmи 
tрансфорmасийа  конtексtиндя бюйцк ящяmиййяtи  вардыр. 
Юкядя  tялябаt  сисtеmи  юзцняmяхсус,  ону  форmалашдыран  tялябаtлар  иля 
mяшдудлашmыр.  Щяр  бир  tялябаt  нювцнцн  конкреt  юдянилmяси  йоллары  инtеграсийа  вя 
глобаллашmа  шяраиtиндя  инкишаф  едир.  Хцсусян  елmи,  tехнолоъи  вя  йени  инфорmасийа, 
юtцрцжц  гурьулар,  дягиг  mашын  вя  mеханизmляр,  щяmчинин    кадр  tялябаtынын    mцасир  
tрансфорmасийа  сисtеmиня уйьун щазырланmасы  вя tяtбиги иля реаллашыр. 
Аграр  базарын  mящз  елmи  ясасларла  гурулmасы  онун  кяmиййяt  вя  кейфиййяt 
эюсtярижиляринин,  базар  tяляб  вя  tяклифинин  ящалинин  рифащы  цчцн  бу  базарын  ясас 
исtигаmяtляринин  tякmилляшдирилmясини  ящаtя  едир.  Аграр  прогнозлар  бцtювлцкдя 
сосиал-игtисади  инкишафда  ролу  олан  юлкялярин  tиmсалында  хцсусиййяtляр  иля  ифадя 
олунур.  Азярбайжанын  игtисади  вя  сосиал  инкишафында  аграр  базарын  ролунун  олmасы 
онун tябии-жоьрафи иглиm вя ящали ресурсларынын олmасы иля баьлыдыр. Она эюря ки, бу 
аmиллярин    щяр  биринин  инкишафыны  tяmин  еtmякля  перспекtив  tялябаtын 
юдянилmясинин  игtисади  програm  ясасы  йараныр.  Азярбайжан  Республикасынын  игtисади 
вя  сосиал инкишафынын суряtлянmяси tядбирляри щаггында  Азярбайжан Республикасынын  
Президенtинин  фярmанында  аграр  секtорун  инкишафынын  консепtуал tялябляр бахыmындан 
ясас  исtигаmяtляри  верилир.  Аграр  секtорда  ислащаtларын  икинжи  mярщялясиня  башлаmаг 
вя  бунунла  ялагядар  лазыmи  tядбирлярин  эюрцлmясини  суряtляндирmяк  mягсяди  иля 
(tехники  сервис  mяркязляринин  tяшкили,  ферmерлярин  tехника  иля  даща  бюйцк  щяжmдя 
tяmин 
олунmасы, 
tохуmчулуг 
базарынын 
инкишаф 
еtдирилmяси, 
йени 
еmал 
mцяссисяляринин йарадылmасы вя с.) tядбирляри ясас эюtцрцлцр [6]. 
Аграр  базарын  tяшкили  вя  идаря  едилmяси  tялябаt  сисtеmиндя  бцtцн  игtисади 
tядбирлярин  рифащын  вя  сосиал  сащялярин  инкишафы  иля  баьлыдыр.  Она  эюря  дя 
суряtлянmя  mцасир    Азярбайжан  базар  игtисадиййаtында  арtыг  кейфиййяtжя  йени 
инкишафын  ясас  аmилидир.  Чаtmаmыш  сявиййя  mцяййян  поtенсиал  форmалашдырдыьы 
цчцн онун ясасында йени суряtли арtыm tялябаt  сисtеmиндя юдянилmя  цчцн ясас жящяtдир. 
Аграр  базарын  инкишафы  tаразлыг  вя  ящалинин  рифащынын  йцксялдилmяси  tялябаtы 
бахыmындан  инкишаф  еtдирилир.  Онун  исtещсал  щяжmиня  олан  tялябаt  йерли 
сащибкарлыьы  сtиmуллашдырmаг,  йени  иш  йерляринин  ачылmасы  tялябаtындан    mейдана 
чыхыр.  Исtещсалын  юзцнцн  tяшкили    вя  идаря  олунmасы,  сяmяряли    коmmерсийа 
фяалиййяtи  вя  сосиал  tярягги  вя  йохсуллуьун  ляьви  програmына  уйьун  tялябаtларын 
юдянилmяси иля реаллашыр.  
Аграр  базарынын  исtещлак  базарында,  яmяк  вя  mалиййя  базарында  tялябаtы,  онун 
йени  сащя  вя  ихражаt  йюнлцлцйц  цчцн  консtрукtив  лайищялярин  инкишафы  иля  даща  да 
дяринляшир. 
Аграр  базарын  ресурс    аmилиня  олан  tялябаt  щяmчинин  (онларын  бир-биринин  явяз 
едилmяси),  инкишаф  динаmикасы вя сtрукtур  ресурс tяmинаtы  иля юдянилир. 

 
 
- 178 - 
Аграр  базарын  ясас    ресурс  аmили  олан  tорпаг  ислащаtы,  tорпагдан  исtифадянин  база 
tялябиня  уйьун  исtифадя  инtенсивлийини,  она  капиtал  гойулушуну  ясасланыр  вя 
прогнозлашдырылыр. 
Tорпагларын  юзялляшдирmяси  ислащаtлар  tялябаtында  mейдана  чыхан  сtрукtур 
ислащаtлар  олса  да,  онларын  сонракы  tякрар  исtещсалы,  tорпаглардан  ялдя  олунан 
эялирлярин исtифадяси  вя йахуд бюлэцсц, йенидян бюлэцсц принсипляри норmаtив ляриндян 
хейли асылыдыр. 
Беля  ки,  tорпагларын  исtифадяси  цчцн  исtещлак  базарында  кянд  tясяррцфаtы 
mящсуллары  исtещсалынын  щяр  биринин  сяmяряли  варианtы  опtиmал    исtещсал 
програmлары  цчцн креtерийа киmи гябул  олунур. 
Аграр  базарын  ресурс  tяmинаtы,  mцхtялиф  сащяляр,  tясяррцфаt  форmалары  вя  ресурс 
нювляри  цзря  поtенсиал    иmканлар  вя  иmканларын  бюлэцсцнцн  сяmяряли  варианtы  иля 
реаллашыр.  О  жцmлядян,  mадди  ресурслар,  йени  tехнолоъи  хяtлярин    вя  уйьун  олараг 
функсионал  tяйинаtына эюря инвесtисийа програmлары  tяtбиг олунур. 
Бу  mадди  ресурсларын  исtифадяси  вя  онларын даща сяmяряли tяшкили, бцtювлцкдя вя 
пешя  функсионал  нювцня,  ихtисаслашmа  вя  исtифадя  tехнолоэийасына  эюря  яmяк 
ресурсларынын tякрар  исtещсалы вя кадр поtенсиалы иля баьлыдыр. 
Она  эюря  дя  яmяк  базары  яmяк  ещtийаtларына  олан  tялябаtын    бцtцн  нювляри  цзря 
ихtисаслы  кадрларын  щазырланmасы,  онларын  яmяйинин  сяmяряли  исtифадяси  вя 
перспекtив  tябии  арtыmла  йанашы  олараг  ев  tясяррцфаtынын,  mцлкиййяt  форmалары  цзря 
коопераtивляшmиш  яmяк  просесинин  игtисади  ролуну  вя  онларын  mадди  неmяtляр,  хидmяt 
базарында ролуну  йцксялtmяк  йоллары ахtарылыр [8]. 
Яmяк  базары  tялябаtы  игtисадиййаtын  гурулушу,  онун  mадди,  хидmяt,  сосиал 
инфрасtрукtуру  вя щяmчинин харижи юлкялярля инtеграсийа сисtеmинин  дяринлийи вя щяр 
бир    реэионун  ролу  иля    юлчцлцр.  Ихражаt  йюнлц  mящсул  исtещсалы,  йахуд  харижи 
инвесtисийа  ахыны  иля  йерли  яmяк  базарында  йени  иш  йерляринин    ачылmасы,  яразидя 
яmяк  ресурсларына  tяляб  вя  tяклифи  tянзиmляйир.  Щяр  бир    сащядя  mяжmу  tяляб  вя 
tяклифин,  сащя  цзря  спесифика  хцсусиййяtляри  mейдана  чыхыр.  Ярзаг  базарынын 
mящсуллар  цзря  вя  реэионлар  цзря  tяснифаtлашдырылmасы    реэионун  ресурслары  иля  вя 
щяmин  реэионун жоьрафи шяраиtи  иля ихtисаслашыр. 
Яmяк  базары,  ящалинин  tябии  арtыmы,  онун  иш  гцввясинин  пайы,  mиграсийасы  вя 
яmяк  ещtийаtларындан  исtифадя еtmяк  инtенсивлийи вя исtигаmяtляри иля баьлыдыр. 
Tябии  арtыmын  республикада  азалmасы  tеmпи  базар  игtисадиййаtы  шяраиtиндя  даща 
сüряtли харакtер кясб едир. сон иллярдя ящалинин mиграсийасы да баш веир. Mиграсийанын 
ясас    mоtиви  mящз  иш  йерляринин  арtыmынын  ишчи  гцввясинин  арtыmына  уйьун 
олmаmасы  кясб  едир.  Ящалинин  mиграсийасы  ярзаг tялябаtынын вя tяклифинин азалmасына 
вя йахуд  арtmасына tясир едир. 
Республикадахили  mиграсийа  кяндля  шящяр  арасында  mиграсийа  йолу иля баш верир. 
Кяндин  сосиал-игtисади  инкишафы  tялябаt сисtеmинин форmалашmасы вя инкишафын ярази 
бюлэцсц  киmи кяндин сосиал-tяmинаt сявиййяси иля юлчцлцр. Арашдырmалар эюсtярир ки, 
Азярбайжан  кяндинин  mяшьуллуг  вя  онун  ярзаг  tялябаtы,  щяmчинин  эялирлярин 
форmалашmасында  хцсуси аmилляри mювжуддур  [163]. 
Tялябаtын  форmалашmасынын  конкреt  хцсусиййяtляри,  mювжуд  реал  иmканлары,  йа-
худ  ресурсларын  форmасы  вя  онларын  бир-бирини  явяз  еtmяси  иmканлары  иля  mцяййян 
олунур. 
Азярбайжан  Республикасында  ящали  tялябаtынын  поtенсиал  иmканлары  адаmбашына 
дцшян  ресурслар  вя  эялирлярля  юлчцлцр.  Онун  исtещлак  давранышы  mящз  эялирлярин  
сtрукtуру  вя  яmtяя,  хидmяt  дювриййясиндя  tяклифля  mцяййянляшир.  Эялирлярин 
пайланmасы  вя  гцtбляшmя  сявиййяси  исtещлак  базарында  tялябаtын  кейфиййяtини,  онун 
mцmкцн  яmtяя  вя  хидmяt  сtрукtуруну  mцяййян  еtдирmяк  вя  прогнозлашдырmаьа  иmкан 
верир. 

 
 
- 179 - 
Нахчыван  Mухtар  Республикасынын  блокада  шяраиtи  онун сосиал игtисади инкишафы 
вя  tящлцкясизлийин    горунmасы  онун  tялябаtыны  юзцняmяхсус    mейлляр  вя  mянбяяляр 
щесабына  юдяmяк  йолларыны  доьурур.  Илкин  нювбядя  иш йерляриня tялябаt  республикада 
ишсизлийин  вя  mяскунлашmасынын  tяmин  олунmасына  шяраиt  йарадыр.  Сонрадан 
Нахчыванын  mалиййя  tялябаtы  дювляt  бцджяси,  йерли  бцджяляр  вя  ящалинин  вя  сисtеmин  
инвесtисийа mягсядиня иmкан йарадыр. 
Нахчыванда  жоьрафи  ярази  mцщиtи  онун  иmканларыны  республика  tялябаtы  цчцн 
исtифадя  еtmяк  иmканларыны  йарадыр.  О  жцmлядян,  Авропа  вя  Асийа  дящлизи  цчцн  Ипяк 
Йолу,  «TРАСЕКА»  tранзиt  mягсядляри  цчцн  исtифадя  йолларыны  tяmин  едир.  Нахчыван 
Mухtар  Республикасы  даь  реэион  олдуьу  цчцн  онун  ящалисинин  mяшьуллуьуну 
сtиmуллашдырmаг  mягсяди  иля  дясtяк  програmы  ясасында  сtиmуллар  йараtmаг  зяруридир.  
О  жцmлядян, Нахчыванын кянд tясяррцфаtы mящсулларынын еmалы вя саtышы цчцн дювляt 
сифариши  йолу иля бязи  mящсулларын  сtиmуллашдырылmасыны  tяmин еtmяк  mцmкцндцр. 
Диэяр  tяряфдян    Нахчыван  Mухtар  Республикасында  азад  игtисади  зоналар,  бирэя 
tижаряt  mяркязляри  йараtmагла  щяр  иш  йерляри  йарадылmыш  олар,  щяm  дя  ящалинин 
исtещсал  еtдийи mящсулларын  реаллашmасына  шяраиt йарадылmыш   олар [7]. 
Нахчыван  Mухtар  Республикасынын  яразиси  вя  иглиm  шяраиtи  кянд  вя  шящяр 
ящалисинин    щяйаt  tярзи  чох  йахын  вя  ейни  аmилляря  mяруз  галыр. Беля ки, ящалинин чох 
щиссяси  кянд  ящалиси  олараг,  кянд  tясяррцфаtы  mящсуллары  исtещсалы  йашаmаг  цчцн  ясас 
эялир 
mянбяисидир. 
Нахчыванын 
шящяр 
вя 
кянд 
 
йерляриндя 
дювляtдян 
mалиййяляшдирилян  вя  фярди  tясяррцфаtда  даща  чох  mяшьул  олан  ящали  олдуьу  цчцн 
онларын  исtещлак    давранышы  вя  базарын  исtещлак  сегmенtиня  tясири  ейни параmеtрлярля 
сяжиййялянир [5]. 
Аграр  базарын  инкишафы  tохуmчулуг  вя  селексийа,  кцбря  исtещсалы,  tяжщизаtы  вя 
исtифадяси цчцн ящяmиййяt кясб едир. Она эюря дя mцасир базар игtисадиййаtы шяраиtиндя 
анжаг  щазыр  mящсула  вя  хидmяtя  tялябаtы  юлчmяк  дейил,  щяmин    mящсулларын  исtещсалы 
вя  исtещлакы  цчцн  лазыm  олан  шяраиtин  форmалашmасы  вя  инкишафы  цчцн  зярури  олан 
аmиллярин прогнозлашдырылmасы  важибдир. 
Tялябаt  сисtеmини  tякmилляшдирmяк,  щяmчинин  зярури  олан  планлашmа  вя 
идаряеtmя  mеtод  вя  йолларыны  tякmилляшдирmякля  баш  верmялидир.  Беля  ки,  mаркеtинг 
планлашmасы  даща  апарыжы  mейар  вя  эюсtярижиляр  сисtеmи  олmаладыр.  Mящсулун 
mаркеtинг    сtрукtуру,  mаркеtинг  сяйи  вя  mаркеtинг  коmплексионал  йарадылmасы  иля  щяйаtа 
кечирилир.  Щяр  бир  mящсул  вя  хидmяtин    mаркеtинг  планлашmасы,  онун  аmилляринин 
tядгиги  иля  mцmкцндцр.  Беля  ки,  mящсул  чешиди,  онун  кейфиййяtи  вя tялябаtын юдянилmя 
дяряжясини  гийmяtляндирmякля,  ящалинин алыжылыг габилиййяtини прогнозлашдырmагла, 
щяр  бир яразидя mаркеtинг  цзря планлар вя tядбирляр щяйаtа  кечирилир. 
Mаркеtинг  tядгигинин    коmплекс  йанашmа  вя прогmаtик mеtодолоэийайа ясасланmасы, 
tялябаt  сисtеmинин  вя  онун  юдянилmя  йолларынын  базар  mцнасибяtляри  шяраиtиндя 
планлы идаря едилmясинин  хцсусиййяtляри киmи  инкишаф  едир.