SəCİYYƏSİ /2 saat/ plan: Psixologiyanın predmeti və elmlər sistemində yeri Psixologiyanın strukturu və psixi hadisələr

Psxoİogiya elminin inkişaf tarixini şərti olaraq iki mərhələyə bölmək olar: l-ci mərhələ qədim zamanlardan başlayaraq XIX əsrin 70 - 80-ci illərinə qədər davam edir. 2-ci mərhələ isə (XIX əsrin 70 - 80-ci illərindən müasir dövrə qədər) psixologiyanın müstəqil elm kimi inkişaf mərhələsidir.
Psixoloji biliklər, hələ bizim eramızdan neçə min il əvvəl, qədim şərq ölkələrində meydana gəlmişdir. Onun inkişafı fəlsəfə və təbiətşünaslığın inkişafı ilə bağlı oimuşdur. Əvvəlcə psixologiya elmi materializm və idealizmin mübarizəsi meydanı olmuşdur. Ruh haqqında problem psixologiyada mərkəzi problem idi. İstər birinci mərhələdə, istərsə də ikinci mərhələdə psixologiya özünün başlıca nailiyyətlərinə görə materializmə borcludur.
XVII - XIX əsrlərdə fəlsəfənin və təbiətşünaslığın nailiyyətləri zəminində psixologiya elmi dünyanın müxtəlif ölkələrində xüsusilə Rusiyada, Almaniyada, Fransada, İngiltərədə və Amerikada özünəməxsus şəkildə inkişaf etməyə başladı. Bu, hər şeydən əvvəl, həmin ölkələrin iqtisadi-sosial inkişaf səviyyəsi ilə bağlıdır.
Azərbaycanda ilk psixoloji təsəvvürlərin təşəkkülü xalqın qədim adət-ənənə, mərasim və ayinləri, əyləncə və oyunları ilə bağlı olmuşdur.
XI əsrdən başlayaraq Azərbaycanda psixoloji ideyalar fəlsəfı traktat və bədii ədəbiyyat nümunələrində daha geniş surətdə öz əksini tapır.
Azərbaycanda psixoloji ideyaların inkişafında Bəhmənyar, Xaqani Şirvani, Nizami Gəncəvi, Nəsrəddin Tusi, İmadəddin Nəsimi, Məhəmməd Füzuli, Abbasquluağa Bakıxanov, Mirzə Fətəli Axundov, Üzeyir Hacıbəyov, Hüseyn Cavid, Cəfər Cabbarlı kimi görkəmli ictimai-elmi fıkir nümayəndələrinin, mütəfəkkir şair və yazıçılann böyük xidməti olmuşdur.
Psixologiya elmi öz tarixinin birinci mərhələsində fəlsəfənin bir sahəsi kimi inkişaf edirdi. Müxtəlif ictimai formasiyaları əhatə edən bu mərhələdə psixologiya elminin inkişafında təbiətşünaslıq elmləri də müəyyən rol oynamışdır. Lakin bununla belə birinci mərhələdə psixologiya elmi, hətta təbiətşünaslıqla bağlı ideyaları da fəlsəfi baxımdan mənalandırır və təhlil edirdi. Birinci marhələdə onun əsas üsulu özünümüşahidə və müşahidədən ibarət idi. Psixologiya elmi əslində təsviri xarakter daşıyırdı.
Rusiyada ilk eksperimental psixologiya laboratoriyası V. M. Bexterov tərəfındən 1886-cı ildə Kazan şəhərində təşkil olunmuşdur.
Azərbaycanda ilk psixologiya laboratoriyası 1926-cı ildə F. Ə. İbrahimbəyli tərəfındən yaradılmışdır.
Lakin bu yaxşı başlanğıc repressiya illorində heçə cndirildi.Yalnız Böyük Vətən müharibəsindən sonra, yəni XX əsrin 50-ci illərində orta məktəblərdə psixologiyanın tədrisinə başlanması ilə əlaqədar olaraq respublikanın əsas ali məktəblərində psixologiya şöbələri (ADU, APİ) təşkil olunur. Bu cəhət psixologiya üzrə elmi kadrların hazırlanmasma da mühiim təkan oldu. Əsrin 60-cı illərinə qədər onlarla mütəxəssis namizədlik dissertasiyası müdafıə edorək psixologiya üzre elmi dərəcə aldı. Bununla bərabər, əsrin 60 - 70-ci illərındə psixologiya üzrə ana dilində dərslik və dərs vəsaitləri yazılıb çap olundu. Bu sahədə xüsusən də M.C. Məhərrə-mov, F.Ə.İbrahimbəyov, Ş.S.Ağayev, Ə.S.Bayramov, Z.M.Mehdizadə, Ə.Ə.Əlizadə, M.Ə.Həmzəyev, Ə.Ə.Qədirov və başqalarının xidmətləri böyük olmuşdur.
Həmin dövrlərdə psixologiya elminin ayrı-ayrı problemlərinə dair monoqrafıyaların nəşr edilməsi də diqqəti cəlb edir. Elə bunun nəticəsi olaraq 60 - 70-ci illərdə, eləcə də sonrakı dövrlərdə respublikada psixologiya üzrə elmlər doktorlarının sayı artmağa başladı (Ş.S.Ağayev, Ə.S.Bayramov, M.Ə.Həmzəyev, Ə.Ə.Əlizadə, Ə.M.Qədirov, M.S.Nəcəfov, Q.E. Əzimov, Ə.T.Baxşəliyev, S.İ.Seyidov, B.H.Əliyev və b.).