See discussions, stats, and author profiles for this publication at
Yüklə 13,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
19.2-rasm. Dunyo iqtisodiyotining globallashuvi. Jahon iqtisodiyotining globallashuvi Ishlab chiqarish jarayonlari baynalmilalla shuvi ning chuqurlashishi Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasi ko‘lamlarining o ‗ sishi Ayirboshlash jarayonlari baynalminalla shuvi ning chuqurlashishi Ishlab chiqarish va iste‘mol hajmlari o ‗ sish sur‘atlarining atrof-muhitga ta‘sirining o ‗ sishi Global infratuzilmanin g shakllanishi Ishlab chiqaish baynalmilallash uvining chuqurlashishi Ishlab chiqarish kuchlarining globallashuvi 568 Globallashuv sharoitida mamlakatlar iqtisodiy xavfsizligi ko‗p qirrali tushuncha bo‗lib, hozircha uning yagona talqini qabul qilinmagan. Taraqqiyotning hozirgi bosqichida ishlab chiqarish va tashqi iqtisodiy aloqalar jadallik bilan chuqurlashib, milliy iqtisodiyotlarning baynalmilallashuvi kuchayib bormoqda. Bunday sharoitda iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlash nafaqat mamlakat darajasida, balki mintaqa darajasida ham eng muhim masalalardan biriga aylanib boradi. Globallashuv dunyo hamjamiyati ishtirokchilari uchun yangi imkoniyatlar yaratish bilan bir vaqtda, milliy iqtisodiyotlar faoliyatiga salbiy ta‘sir ko‗rsatadigan xavf-xatar va tahdidlarni ham vujudga keltiradi. Globallashuv jarayonlari kuchayib borgan sari bunday tahdidlar miqyosi kengayib, ularni bashorat qilish va bartaraf etish qiyinlashib boradi. Bir paytning o‗zida ham dunyo hamjamiyatiga, ham alohida olingan bir mamlakatga tahdid soladigan yangi global xavf-xatarlar vujudga keladi. Shuning uchun ham mamlakat iqtisodiy xavfsizligini keng xalqaro hamkorliksiz ta‘minlash mumkin emas. Chunki yuzaga kelayotgan muammolarni faqat milliy vosita va mexanizmlar yordamida hal etib bo‗lmaydi. Shu bois ―milliy iqtisodiy xavfsizlik‖ va ―xalqaro iqtisodiy xavfsizlik‖ kabi tushunchalar o‗rtasida aloqadorlik kuchayib bormoqda. Xalqaro iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlash milliy iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlashning muhim sharti sifatida qaraladi. Globallashuv mamlakatlar iqtisodiyotini tashqi omillar ta‘siriga ochiq qilib qo‗yadi. Masalan, XX asr 70-yillarining o‗rtalarida OPEK a‘zolarining xatti-harakatlari natijasida neft mahsulotlariga jahon narxlari oshib ketdi. Jahon miqyosida energiya iste‘molining muntazam o‗sib borganligi va energiya resurslarining cheklanganligi sharoitida ko‗p mamlakatlar oldida 569 energetika xavfsizligini ta‘minlash muammosi dolzarb bo‗lib qoldi. XX asr 70-yillarining boshlarida Bretton - Vud xalqaro valyuta tizimining parokandalikka yuz tutganligi va 1976-yilda Yamayka kelishuvlari asosida ―suzuvchi‖ valyuta kurslariga o‗tilganligi, rivojlangan mamlakatlar tomonidan kapital harakatlari ustidan nazoratni sekin-asta susaytirilganligidan dalolat beradi. O‗tgan asrning 80-90-yillarida Lotin Amerikasi va Janubiy- sharqiy Osiyoning bir qator mamlakatlarida sodir bo‗lgan hamda jahon moliya bozorlarida halokatga olib kelgan inqirozlar natijasida moliyaviy xavfsizlikni ta‘minlash zaruriyati paydo bo‗ldi. Yer yuzi aholisi sonining ko‗payib borishi, buning natijasida xomashyo va mahsulotlarga bo‗lgan talabning oshishi va natijada chiqindilarning katta miqdorda to‗planib borishi atrof-muhitga salbiy ta‘sir ko‗rsata boshladi. Bu jarayonlar global xarakterga ega bo‗lganligi bois, dunyo miqyosida tahdidga aylanib, ekologik xavfsizlikni ta‘minlash zaruriyatini keltirib chiqardi. Tadqiq etilayotgan davrda jahon iqtisodiyotida rivojlangan davlatlarda iqtisodiy o‗sish sur‘atlarining pasayishi va aksincha, rivojlanayotgan davlatlarda, ayniqsa, Hindiston va Xitoyda o‗sish sur‘atlarini yuqori darajada ekanligi bilan tavsiflanadi. Natijada Hindiston YAIM 2020-yilga kelib, 2000-yilga nisbatan 303,1%ga, Xitoy YAIM 412,3%ga o‗sdi. Buning asosiy omili bo‗lib tadqiq etilayotgan davrda globalizatsiyaning ta‘siri natijasida jahon mamlakatlari guruhlari bo‗yicha to‗g‗ridan-to‗g‗ri xorijiy investitsiyalarni taqsimlanishida rivojlangan davlatlar ulushi 2005- 2007-yillarda 66%dan 2019-yilga kelib 41%ga tushib qolganligi 570 va aksincha rivojlanayotgan davlatlarning ulushi 30%dan 55%gacha 1 o‗sganligi bilan baholash mumkin. Tadqiq etilayotgan davrda jahon iqtisodiyotining muhim mintaqaviy guruhlari bo‗lgan rivojlangan, rivojlanayotgan va MDH davlatlarining iqtisodiy ko‗rsatkichlariga nisbatan O‗zbekiston Respublikasi YAIM hajmini yuqori sur‘atlarda o‗sish tendensiyasiga ega ekanligi bilan tavsiflanadi. O‗zbekiston Respublikasini 2030-yilgacha kompleks ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish konsepsiyasi uzoq muddatli istiqbolda iqtisodiyotning barqaror rivojlanishini cheklaydigan mavjud ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni, xavf-xatar va tahdidlarni hal etish, shuningdek, iqtisodiyot va ijtimoiy sohaning hozirgi holatidan barqaror rivojlanishga o‗tishning maqsadlari va ustuvorliklarini belgilash va aholi hayot darajasini oshirish bilan bog‗liqdir. Konsepsiyada istiqbolda iqtisodiyotning barqaror rivojlanishiga salbiy ta‘sir ko‗rsatadigan potensial xavf-xatar va tahdidlar tahlil qilingan. Xavf-xatarlarni tahlil qilishning asosiy xulosalari quyidagilardan iborat: Yüklə 13,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|