Selçuklu hanedaninin önemli Bİr mensubu: İbrahim yinal cihan PİyadeoğLU

İbrahim  Yınal’ın  Hemedân  ve  el-Cibâl  Bölgesindeki 

Faaliyetleri 

İbrahim Yınal’ın batı bölgesinde geniş kapsamlı sonuçlara vesile olan 

faaliyetlerinin  437/1045-1046  tarihinde  başladığını  söylemek  yanlış  olmaz. 

Bu tarihten sonradır ki, bazı önemli şehirler ele geçirilmiş ve batıya yönelik 

faaliyetler  devam  ettirilmiştir.  Tuğrul  Bey,  bahsetmiş  olduğumuz  tarihte 

İbrahim Yınal’dan tam manasıyla gerçekleştirilmemiş olan Hemedân ve el-

Cibâl’in  fethine  devam  etmesini  istedi.  İbrahim  Yınal  da  almış  olduğu  bu 

emir  üzerine  daha  önce  gönderilmiş  olduğu  Kirmân’dan  Cibâl  bölgesine 

geldi.  Cibâl  bölgesinin  hâkimi  olan  Gerşasf  ise  İbrahim  Yınal’ın  bölgeye 

                                                                                                                   

Tarih-i İran, s. 312. Ancak İbnü’l-Esîr (IX, 402), 437/1045-1046  yılı olaylarını naklederken 

Tuğrul  Bey’in  el-Cibâl  bölgesinin  fethiyle  görevlendirdiği  İbrahim  Yınal’ın  Kirmân’dan 

buraya yöneldiğini nakletmektedir. Bu durumda İbrahim Yınal, Sicistân’a gittiyse de buradan 

Kirmân’a geçmiş olmalıdır.  

23

 Gregory Abu’l-Farac (Bar Hebraeus), Abu’l-Farac Tarihi, çev. Ö. R. Doğrul, TTKY, 

Ankara 1999, I, 298. 

---

126 

 

Türkiyat Mecmuası, C. 23/Güz, 2013

 

 

gelmesi üzerine Hemedân’ı terk etmişti. Bu gelişme İbrahim Yınal’ın rahat 

bir şekilde Hemedân şehrine hâkim olmasını sağladı.

24

 

Tuğrul  Bey’in  batıya  yönelik  faaliyetlerinin  başarısı  biraz  da  İran’da 

güçlü  bir  devletten  ziyade  küçük  mahallî  hanedanların  mevcudiyetiyle 

doğrudan ilgilidir. Bugünkü İran-Irak sınırında faaliyet gösteren Annâzîler

25

, 

Tuğrul  Bey’in  batıya  yönelik  faaliyet  sahası  içinde  yer  almıştır.  İbrahim 

Yınal’ın  Hemedân’ı  ele  geçirmesi  üzerine  ondan  çekinen  Annâzî 

Hanedanı’ndan  Ebu’ş-Şevk,  Dînever’den  Karmîsîn’e  gitmişti.  Belki  de  bir 

kaçış olan bu hareket İbrahim Yınal’ı daha da cesaretlendirerek her iki şehri 

ele  geçirmeye  yöneltti.  İbrahim  Yınal,  Dînever’i  ele  geçirdikten  sonra 

Karmîsîn  üzerine  yürüdü.  Ebu’ş-Şevk  bu  sefer  de  kaçmayı  yeğlemiş,  şehri 

muhafaza  etmek  için  askerî  birlik  bıraktıktan  sonra  Hulvân’a  gitmişti. 

İbrahim Yınal’ın Karmîsîn’i ele geçirmek üzere gerçekleştirdiği ilk faaliyet, 

karşılaştığı  sıkı  savunma  sebebiyle  sonuca  ulaşmamış,  bunun  üzerine 

kuşatma  kaldırılmıştı.  Ancak  bir  süre  sonra  şehri  tekrar  kuşatan  İbrahim 

Yınal, Recep 437/Ocak 1046 tarihinde Karmîsîn’e hâkim olmayı başardı.

26

  

İbrahim  Yınal’ın  bu  başarıları  Ebu’ş-Şevk’in  daha  da  korkmasına 

neden oldu. Nitekim o, ailesi ve ağırlıklarını Hulvân’dan Sîrevân Kalesi’ne

27

 

gönderdi.  Ebu’ş-Şevk’in  korkmakta  ne  kadar  haklı  olduğu  kısa  süre  sonra 

anlaşıldı. İbrahim Yınal faaliyetlerine devamla Şaban 437/Şubat-Mart 1046 

tarihinde  es-Saymara’yı

28

  zapt  etti.  Ardından  bölgeye  yakın  mahalde 

bulunan  bazı  topluluklara  hücum  ederek  onlara  ağır  darbeler  indirdi,  daha 

sonra  da  Annazîler’in  hâkimiyetindeki  en  önemli  şehirlerden  biri  olan 

Hulvân üzerine yürüdü. O sırada şehirde bulunan Ebû’ş-Şevk ise daha önce 

ailesi  ve  ağırlıklarını  gönderdiği  Sîrevân  Kalesi’ne  kaçmıştı.  Şaban  ayının 

sonlarına  doğru/Mart  1046  Hulvân’a  varan  İbrahim  Yınal’ın  gelişi  üzerine 

halk  korkudan  şehri  boşaltmış  ve  farklı  bölgelere  yönelmişlerdi.  Hiçbir 

                                                 

24

 İbnü’l-Cevzî, II, 440; İbnü’l-Esîr, IX, 402; Reşîdüddîn, s. 96; Pîrneya-İkbâl, Tarih-i İran, s. 

312-313; Öngül, Selçuklular,  I, 20; Bosworth, “The Political and Dynastic History”, s. 41. 

25

 İran-Irak sınırındaki bölgede 991-1117 tarihleri arasında hüküm süren İslâm hanedanı, bkz. 

Abdülkerim Özaydın, “Annâzîler”, DİA,  III, 215.  

26

 İbnü’l-Cevzî, II, 443; İbnü’l-Esîr, IX, 402; Bundârî, s. 6; Kafesoğlu, “Selçuk’un Oğulları ve 

Torunları”, s. 126; Turan, Selçuklular, s. 111; Merçil, “Sultan Tuğrul Bey”, s. 87; Özaydın, 

“Annâzîler”, DİA, III, 216. 

27

  Cibâl  bölgesinde  hurma  üretimiyle  geçinen  Hulvân  yakınlarında  bir  yerdir,  bkz.  İbn 

Hurdâzbih,  el-Mesâlik  ve’l-Memâlik,  (Farsça  Çev.  Hüseyin  Karaçanlu),  Tahran  1370  hş.,  s. 

33; Hudûdü’l-‘alem minel meşrık ilel mağrib, (Çev. Abdullah Duman-Murat Ağarı), İstanbul 

2008, s. 90. 

28

  Irak-ı  Arap’ın  doğu  sınırında,  Dicle’nin  de  doğusunda  yer  alan  bir  kasaba  olarak 

kaydedilmektedir, bkz. Hudûdü’l-‘alem, s. 90; Strange, aynı eser, s. 202. 

---

 

Türkiyat Mecmuası, C. 23/Güz, 2013

 

 

127

direnişle  karşılaşmadan  şehre  giren  İbrahim  Yınal,  Hulvân’ı  yağmalamış, 

ardından  da  şehirden  ayrılmıştı.  İbrahim  Yınal’ın  faaliyetleri  neticesinde 

meydana gelen kargaşa sebebiyle Ebû Kâlicâr, İbrahim Yınal ve diğerlerini 

bölgeden  uzaklaştırmayı  düşünmüş,  ancak  sefer  için  yeterli  binek  hayvanı 

bulunmadığından bu düşüncesinden vazgeçmiştir.

29

  

İbrahim Yınal’ın Hulvân’dan ayrılması, ayrılırken de Karmîsîn’e Bedr 

b. Tâhir b. Hilâl’i vali tayin etmesi, Ebu’ş-Şevk’in ölümünden sonra yerine 

geçen  kardeşi  Mühelhil’in  harekete  geçmesine  neden  oldu.  Mühelhil  ilk 

olarak  Karmîsîn  üzerine  yürüyünce  Bedr  şehirden  ayrılmak  zorunda  kaldı. 

Mühelhil bir taraftan Karmîsîn’i kuşatırken diğer taraftan oğlu Muhammed’i 

de  Dînever’e  göndermişti.  Mühelhil  rahat  bir  şekilde  Karmîsîn’i  ele 

geçirirken  İbrahim  Yınal’a  bağlı  askerler  Dînever’i  savunmaya  başladı. 

Ancak güç dengesi Muhammed’in lehine olduğundan İbrahim Yınal’a bağlı 

askerler  mağlubiyetten  kurtulamadı.  Bu  sayede  Karmîsîn  ve  Dînever, 

Selçuklular’ın elinden çıkmış oldu.(438/1047)

30

 

Sonraki  gelişmeler  Annazî  Hanedanı  içerisinde  bazı  sorunların 

çıkmasına  neden  oldu.  Mühelhil,  Ebu’ş-Şevk’in  annesiyle  evlenmiş  ve 

çevresindekilere kötü davranmaya başlamıştı. Bunun üzerine Sadî b. Ebû’ş-

Şevk,  amcasının  bu  davranışlarına  muhalefet  etmek  maksadıyla  İbrahim 

Yınal’a  mektup  yazarak  kendisine  katılmak  istediğini  bildirdi.  İbrahim 

Yınal,  bu  teklifi  kabul  ettiği  gibi,  Sadî’ye  babasına  ait  toprakları  kendisine 

iade  edeceğine  dair  söz  verdi.  Bu  gelişme  üzerine  Sadî,  kendisine  bağlı 

askerlerle birlikte İbrahim Yınal’a katıldı. Hem Sadî’nin, hem de Oğuzlar’a 

bağlı  bir  grubun  kendisine  katılmasıyla  birlikte  gücü  artan  İbrahim  Yınal, 

Sadî’yi  Hulvân  üzerine  gönderdi.  Hulvân’a  hâkim  olmayı  başaran  Sadî, 

Rebiülevvel  438/Eylül-Ekim  1046  tarihinde  Tuğrul  Bey  ve  İbrahim  Yınal 

adına  hutbe  okutmuştu.  Şehirden  ayrılması  üzerine  amcası  Mühelhil  tekrar 

Hulvân’a hâkim olmuş ve  İbrahim Yınal adına okunmakta olan hutbeye de 

son vermişti.

31

  

                                                 

29

 Abu’l-Farac, II, 303; İbnü’l-Cevzî, II, 443; İbnü’l-Esîr, IX, 402-403; Kafesoğlu, “Selçuk’un 

Oğulları  ve  Torunları”,  s.  126;  Turan,  Selçuklular,  s.  111;  Agacanov,  Selçuklular,  s.  112; 

Merçil, “Sultan Tuğrul Bey”, s. 87; Öngül, Selçuklular,  I, 21; Özaydın, “Annâzîler”, DİA, III, 

216. 

30

  İbnü’l-Cevzî,  II,  443;  İbnü’l-Esîr,  IX,  405;  V.  Minorsky,  “Annāzids”,  Encyclopaedia  of