SƏmayə MƏMMƏD qızı mustafayeva şƏhla müZƏFFƏR qızı qurbanova z əRİFƏ ŞAMİL qızı cavadova

Ceyms Karterin prezidentliyi dövründ
ə ABŞ-ın xarici 
siyas
əti 
Karter hökum
ətinin fəaliyyətində  əsas yerlərdən  birini  yеnə 
d
ə  əvvəlki illərdə  olduğu  kimi,    xarici  siyasət məsələləri  tuturdu.  
Yeni iqtidar hakimiyy
ətə  gəldiyi gündən  ABŞ-ın  xarici  siyasət 
x
əttinə əsaslı dəyişikliklər etməyə can atırdı.  Bu siyasətin əsasında 
Vaşinqton  strategiyasının  qlobal  məsələləri dururdu.  Bu siyasət 

 
67 
Birl
əşmiş  Ştatların  imperialist  maraqlarının  müdafiəsinə, kapita-
lizm  dünyasında  onun  liderlik  rolunun  saxlanmasına,  bu  rolun 
stabilliyinin azaldılmasına qarşı yönəldilmiş bütün qüvvələrə qarşı 
mübariz
əyə yönəldilmişdi.  
Karter   hökum
əti   xarici   siyasətində   Qərbi Avropa ölkələ-
ri il
ə münasibətlərə də başlıca diqqət yetirirdi. 1979-cu ildə  Avro-
pa İqtisadi  Birliyi  ölkələri  ABŞ-la müqayisədə xaricə üç dəfə çox 
mal ixrac etmişdilər. Bu ölkələrin birlikdə valyuta ehtiyatı 1980-ci 
ild
ə ABŞ-dan təxminən 6 dəfə çox idi.   ABŞ-ın   fəal   iştirakı   ilə  
NATO-
nun Avropada rolu artırıldı. 1978-ci ilin may ayında Qərbi 
Avropa ölk
ələrində  silahların  modernləşdirilməsi  haqqında  qərar 
q
əbul olundu. 1978-ci  ilin  may  ayında  həmçinin  NATO-nun 
sessiyas
ında  ABŞ-ın  təşəbbüsü ilə  hər il hərbi xərclərin 3% 
artırılması, 1979-cu ilin dekabr ayında isə ABŞ raketlərinin Qərbi 
Avropada yerl
əşdirilməsi haqqında qərarlar qəbul olundu. 
1977-
ci  ilin  fevral  ayında  Birləşmiş  Ştatlar  hökuməti 
Kanadanı  bölmək istəyən Kvebek  separatçılarının  əleyhinə  çıxdı. 
Bununla  da  Kanadanın  parçalanmasının  qarşısmı  aldı.  Karter 
hökum
əti  Latın  Amerikası  ölkələrinin  daxili  işlərinə  SSRİ-nin 
müdaxil
ə etməsinə qarşı da qəti şəkildə çıxış edirdi.  
ABŞ-ın  Yaxın  və  Orta  Şərq siyasətində  İran özünəməxsus 
yer tuturdu. 1978-
ci  il  Iran  inqilabı  ABŞ-ın  bu  ölkədə  nüfuzunu 
sarsıtdı.  İranın  sonuncu  şahı  Məhəmməd Rza Pəhləvi Qərbdə 
gizl
əndi. Yeni hökumətin  şahın  təslim edilməsinə  dair tələbləri 
ABŞ  tərəfindən rədd  edildi.  İran  İslam  Respublikası  hökuməti 
ABŞ-ı başlıca düşməni, SSRİ və İsraillə yanaşı «üç şeytandan» biri 
elan  etdi.  İki  ölkə  arasında  münasibətlər kəskinləşdi.  Karter  İran 
hökum
ətinin 8 mlrd. dollar məbləğində bank hesablarını dondurdu, 
Hind okeanına «Miduey» avionosunu göndərdi. Buna cavab olaraq 
iranlı  və  pakistanlı  tələbələr  İslamabaddakı  amerikan  səfirliyini 
yandırdılar. 5 nəfər amerikan öldü. Bu zaman xəstə olan şahı Nyu 
Yorkdan Panamaya, oradan da Misir
ə  göndərdilər. Az sonra o, 
v
əfat etdi. Ağ ev 1979-cu il noyabrın 4-də yeni hökumət tərəfindən 
Tehranda girov götürül
ən və  444 gün saxlanandan amerikan 
diplomatlarını  və  səfirliyin digər  işçilərini azad etməkdən ötrü 
1980-
ci  ilin  aprel  ayında  İrana  qarşı  8  vertolyotla  hərbi hava 

 
68 
əməliyyatına başlasa da, uğursuzluğa düçar oldu. ABŞ 3 maşın, 8 
h
ərbçi  itirdi.  Bu  uğursuzluq  Karter  hökumətinin nüfuzuna ciddi 
x
ələl gətirdi.  Şah  öldükdən  sonra  İran  dondurulmuş  aktivlərini 
t
ələb etdi. ABŞ onu verdi. İran isə girovları azad etdi. 
Karter hökum
əti Çinlə münasibətləri yaxşılaşdırdı. 1979-cu il 
yanvar
ın 1-də iki ölkə arasında diplomatik münasibətlər quruldu. 
ABŞ  xarici  siyasətində  Hind  okeanı  zonasına  xüsusi  diqqət 
yetirirdi.  Karter  doktrinasına  görə,  Hind  okeanı  və  İran  körfəzi 
Q
ərbi Avropa və  Uzaq  Şərqlə  bərabər  ABŞ-ın  həyati mənafeyi 
zonası elan edildi. Hind okeanı zonasına belə diqqət yetirilməsinin 
başlıca səbəbləri regionun əlverişli hərbi-strateji mövqeyi, buradan 
38 növ malın dünya bazarına çıxarılması, sərfəli ticarət yollarının 
keçm
əsi və əhalisi 1,4 milyard nəfər olan 44 dövlətin yerləşməsi ilə 
əlaqədar idi. 
Karter hökum
ətinin Afrika qitəsində  yeritdiyi xarici siyasə-
tinin başlıca məqsədi antiamerikan əhval-ruhiyyəsinə son qoymaq 
idi.  Amerikan  diplomatiyası  bu  məqsədə  çatmaq  üçün  silahlı 
müdaxil
əni və zorakılığı deyil, həmin ölkələrə iqtisadi, texniki və 
maliyy
ə  yardımları  etməyi  əsas götürürdü. Bu məqsədlə  1980-ci 
ill
ərdə Afrika ölkələrinə edilən yardım 271 milyon dollardan 600 
milyon  dollara  çatdırıldı.  Nəticədə  ABŞ-ın  xarici  ölkələrə  etdiyi 
yardımlarda  Afrika  ölkələrinin  ümumi  payı  artaraq  17%-ə  çatdı. 
ABŞ-ın  Afrika  ölkələrinə  kapital  qoyuluşu  Cənubi Afrika istisna 
olmaqla 2 milyard 802 milyon dollardan 3 milyard 730 milyon 
dollara  çatdı.  1976-1980-ci illərdə  ABŞ-ın  yalnız  Cənubi Afrika 
Respublikasına kapital qoyuluşu 1,6 milyard dollardan 2,3 milyard 
dollara qalxdı. 
Karter    hökum
ətinin    xarici    siyasətində beynəlxalq təş-
kilat
ların işində iştirak etmək, BMT, tərksilah və digər qlobal pro-
bleml
ər də mühüm yer tuturdu. 
Düzdür,  C.  Karter v
ə  onun kabinet üzvləri bir neçə  dəfə 
ABŞ-ın  xarici  siyasətində  onun bütün ölkələrlə  «əməkdaşlıq»  et-
m
ək istəyi barədə bəyanatlarla çıxış etmişlər. Dünya ictimaiyyəti-
nin diqq
ətini cəlb etmək məqsədilə  Karter hökuməti xarici siya-
s
ətdə  «insan  hüquqları»  və  «əxlaq prinsipləri»nin  əsas təbliğat-
çısına çevrilmişdir.  

 
69 
Karter hökum
əti Qərbi Avropa və Yaponiya ilə əlaqələrində 
iri kapitalist dövl
ətlərinin vahid cəbhəsini gücləndirmək məqsədilə 
«qarşılıqlı əməkdaşlıq» konsepsiyasını fəal təbliğ edirdi.  Bu işdə 
qarşılıqlı  planların  işlənməsində  Birləşmiş  ştatların  rəhbər  rol  
oynayacağı nəzərdə tutulurdu. Aparıcı kapitalist ölkələrinin rəhbər-
l
ərinin (ABŞ, AFR, Yaponiya, Fransa, İngiltərə, İtaliya və Kanada) 
bütün  illik  müşavirələrində  Birləşmiş  Ştatların  nümayəndələri öz 
mütt
əfiqlərini iqtisadi,  enerji,  maliyyə  çətinliklərinin aradan qal-
dırılmasına  dair  layihələrə  bağlamağa  can  atırdılar.    Bu  layihələr 
söz yox ki, ilk növb
ədə Amerika tərəfi üçün mənfəətli idi.  Lakin 
Q
ərbi Avropa ölkələri və Yaponiya qəti şəkildə Amerikanın gös-
t
ərişlərindən imtina etdilər.  İri kapitalist ölkələrinin iqtisadi sahədə 
qarşılıqlı planlar işləmək təşəbbüsləri səmərəsiz nəticələndi.  
H
ərbi siyasət məsələlərində Birləşmiş ştatların və onun Qərbi 
Avropa mütt
əfiqlərinin birliyi yüksək dərəcədə müdafiə olunurdu. 
Bel
ə ki, 1978-ci ilin may ayında NATO-nun sessiyasında ABŞ-ın 
t
əşəbbüsü ilə hərbi xərclərin ildə 3% artırılmasına dair qərar qəbul 
edildi.  1979-
cu  ilin  dekabr  ayında  Birləşmiş  ştatlar  NATO-da öz 
mütt
əfiqlərini Qərbi Avropa ölkələrində  orta mənzilli raket-nüvə 
vasit
ələrinin yerləşdirilməsi  haqqında  qərarla  razı  saldı.    Lakin 
NATO-nun gücünün son
rakı illərdə artırılmasına dair Amerikanın 
planı  Qərbi Avropanın  aparıcı  dövlətlərinin rəhbərləri tərəfindən 
sönük 
qarşılandı.    1980-ci  ilin  iyun  ayında  «Böyük  yeddilərin» 
növb
əti müşavirəsində (Venetsiyada keçirilib) ABŞ nümayəndələri 
özl
ərinin Qərbi Avropa müttəfiqlərini öz məqsədlərinə ram etməyə 
nail olmadılar.  
Karter hökum
ətinin Latın Amerikası ölkələri ilə münasibətinə 
dair siyas
əti böyük daxili ziddiyyətlərlə  xarakterizə  olunurdu.  
Yeni hökum
ət 
Latın 
Amerikası 
ölkələri məsələsinə 
respublikaçıların  münasibətindən fərqli münasibət bəsləyirdi.  
Karter hökum
ətinin bu məsələ ilə bağlı planları sırasında Panama 
kanalı  haqqında  yeni  müqavilənin  işlənməsi və  bağlanması 
dururdu. 
Vaşinqtonun rəsmi  nümayəndələrinin  fikrincə,  bu  Latın 
Amerikası  ölkələrində  Amerika  əleyhinə  əhval-ruhiyyənin 
z
əifləməsinə gətirib çıxarmalı idi.  1977-ci ilin sentyabr ayının 7-
d
ə Vaşinqtonda təntənəli şəraitdə Panama kanalının yeni statusu ilə 

 
70 
bağlı müqavilə imzalandı.  1978-ci ilin mart-aprel ayında keçirilən 
müzakir
ələrdən sonra senat müqaviləni təsdiq etdi.  Yeni 
müqavil
ədə  göstərilirdi ki,  Panama  kanalı  tədricən  Panamanın 
tabeçiliyi altına keçir.  Kanalın istismarından  alınan pulla kanalın 
işi  yaxşılaşdırılmalı  və  2000-ci ilədək  o  tam  şəkildə  Panamanın 
n
əzarəti  altına  keçməlidir.  Lakin  Panama  kanalı  haqqında  bu 
müqavil
ədə  Birləşmiş  Ştatlar  Panama  kanalı  ərazisində  özünün 
əsas hüquqlarını saxlamışdı.  
 Birl
əşmiş  Ştatlar  diktator  A.Somosaya 1979-cu ilin iyul 
ayında Nikaraqua xalqının onun hökumətinin devirməsi məqsədilə 
qaldırdığı üsyanının yatırılmasına çoxlu miqdarda iqtisadi və hərbi 
köm
əklik göstərmişdir.  Həmçinin  Vaşinqtonun  hakim  dairələri 
t
ərəfindən Salvodorun,Qvatemalanın,  Hondurasın  irticaçı  qüvvə-
l
ərinə,  xalqların  milli-azadlıq  hərəkatı  əleyhinə  hər cür  müba-
riz
əyə fəal köməklik göstərilirdi.  
70-ci ill
ərin sonlarında da Ağ evin sahiblərinin Yaxın və Orta 
Şərq siyasəti dəyişməmiş  qalmışdır.  Düzdür,  1977-ci ilin oktyabr 
ayında  dünyada  sülhün  qorunması  və  beynəlxalq gərginliyin 
azaldılması məqsədilə «Ərəb-İsrail ziddiyyətlərinin ədalətli həlli və 
qaydaya salınmasına dair» qarşılıqlı Sovet-Amerika bəyanatı dərc 
edilmişdir.    Lakin Birləşmiş  Ştatlar  bu  məsələdə  «hakim» rolunu 
oynamasına baxmayaraq yenə də imperialist mahiyyətini gizlətmir, 
ərəb  xalqlarının  vahid    cəbhəsini parçalamaq,  İsrailin  vəziyyətini 
möhk
əmlətmək  məqsədi güdürdü.  Bu işin ssenarisi Vaşinqtonda 
hazırlanırdı.  1978-ci ilin sentyabr ayında ABŞ prezidentinin iqa-
m
ətgahında, Kemp-Deviddə C. Karterin Misir prezidenti Ə.Sadatla 
v
ə İsrailin baş naziri M. Beginlə «Misir-İsrail» razılaşmasına dair 
görüşü keçirildi. Görüşdə bir sıra siyasi məsələlər, həmçinin İordan 
çayının Qərb sahilinə – Qəzzə ərazisinə muxtariyyət verilməsi və 
bu 
ərazidən  İsrail  ordularının  çıxarılması  məsələləri də  müzakirə 
edildi.  (H
əmin ərazi 1967-ci ildə İsrail işğalına  məruz qalmışdır).  
Karter hökum
ətinin  Yaxın  Şərq siyasəti  İsrailin  işğalçılıq  plan-
larının genişlənməsinə yardım edirdi.  
Karter hökum
ətinin sözü ilə  işi  arasında  ciddi  əlaqəsizlik 
başqa  xarici  siyasət  məsələlərində  də  özünü göstərirdi.    Belə  ki, 
m
əsələn,  1979-cu  ilin  yanvar  ayının  1-də  ABŞ  və  ÇXP  arasında 

 
71 
r
əsmi diplomatik əlaqələr  yaradılmış    oldu.    Həm də  prezident 
Karter, h
əm də Xua Qorenin rəhbərlik etdiyi Çin ABŞ və ÇXP ara-
sında  münasibətlərin  normalaşdırılmasına  can  atırdılar.    Bu 
normalaşdırma hər hansı bir üçüncü dövlət əleyhinə aparılmamalı, 
sülh  işinə,  beynəlxalq təhlükəsizliyə  xidmət etməli idi.    Lakin 
Amerika-Çin 
əlaqələrinin sonrakı  inkişafı  göstərdi  ki,  Birləşmiş 
ştatların  sağ  dairələri «Çin amilindən»  Sovet  İttifaqının  əleyhinə 
istifad
ə etməyə çalışmışlar.  
70-ci ill
ərin ikinci yarısında Sovet-Amerika münasibətlərinin 
inkişafı  böyük  çətinliklərlə  üzləşdi.    Düzdür,  C.  Karter  və  onun 
xarici siyas
ət üzrə müşavirləri özlərinin dünyanın iki sistemi arası-
nda münasib
ətlərin  normalaşdırılmasını  bəyanatlarla göstərirdilər. 
Bununla ABŞ-ın hakim dairələri sürətlə silahlanmada yeni imkan-
lar    qazınır  və  Birləşmiş  Ştatların  günahı  üzündən strateji hücum 
silahlarının məhdudlaşdırılmasına dair yeni uzunmüddətli razılığın 
əldə olunması və müqavilənin bağlanması gedişini ləngidirdilər.  
1979-cu ild
ə  SSRİ  və  ABŞ  arasında  strateji  hücum  silah-
larının  məhdudlaşdırılmasına  dair  saziş    imzalandı.    Bu sənəd də 
əvvəllər  imzalanmış  sənədlər kimi tərəflərin bərabərliyi və  eyni 
d
ərəcədə təhlükəsizliyi prinsipinə əsaslanırdı.Saziş müxtəlif ictimai 
quruluşlu  dövlətlərin  dinc  yanaşı  yaşaması  prinsipinə  müvafiq 
olaraq ikit
ərəfli  əməkdaşlığı  uzunmüddətli  əsas üzərində  inkişaf 
etdirm
ək üçün zəmin yarada bilərdi.  
1979-
cu  ilin  iyun  ayının  18-də  Vyanada Sov.İKP  MK-nın 
Baş katibi, SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri L.İ.Brejnev və 
ABŞ prezidenti C. Karter arasında strateji hücum silahlarının məh-
du
dlaşdırılmasına  dair  müqavilə  imzalandı.    Hər iki tərəf strateji 
hücum  silahlarının  sayının  məhdudlaşdırılması  və  onların  təkmil-
l
əşdirilməsinin  saxlanılmasına  dair  razılaşma  əldə  etdilər.    Onlar 
h
əmçinin öz üzərlərinə strateji silahların yeni növlərinin təşkilinin  
m
əhdudlaşdırılması vəzifəsini də götürmüşdülər.1979-cu ilin Vya-
na görüşü özündə Sovet-Amerika münasibətlərinin və bütünlükdə 
beyn
əlxalq siyasi  iqlimin  yaxşılaşması  yolunda  irəliyə  mühüm 
addım  atıldığını  əks etdirirdi.  1979-cu ilin  dekabrında  SSRİ-nin 
Əfqanıstana qoşun yeritməsi bu sazişin ABŞ tərəfindən ratifikasiya 
edilm
əməsinə səbəb oldu.  

 
72 
Müqavil
ənin    şərtlərinə  baxmayaraq  Karter  hökuməti  bu  
dövrd
ə də sürətlə silahlanma yolunu davam etdirirdi.  ABŞ-ın illik 
h
ərbi xərclərinin 4,5-5% artmasına dair qərarlar qəbul edilmişdi.  
Karter hökum
əti hərbi xərcləri 1977-ci ildəki 100,1 milyard 
dollardan 1980-ci ild
ə 130 milyard dollara çatdırdı.  
Onun xarici siyas
əti  əvvəlkilərdən çox da fərqlənmirdi.  
Lakin qeyri ardıcıl idi.  Ümumiyyətlə, ABŞ-da prezidentlər dəyişsə 
d
ə, dövlətin siyasəti heç vaxt dəyişmir. Ceyms Karter 1977-ci ildə 
ABŞ konqresində belə bir qanunun qəbul edilməsinə nail oldu  ki, 
dünyanın hər hansı bir yerində pozulan insan haqlarını ABŞ  mü-
dafi
ə etməlidir. 1980-ci ildə məşhur «Karter doktrinası» irəli sürül-
dü.    H
əmin doktrinaya görə  ABŞ-a icazə  verilirdi  ki,  müəyyən 
ərazilərdə lazım gəldikdə nüvə müharibəsi aparsın.  «ABŞ-ın həyat 
sah
əsi»  adlanan  dünyanın  hər yerində  ABŞ-ın  zonaları  meydana 
g
əldi.  C. Karterin dövründə neytron bombası və qanadlı raketlər 
istehsalı  gücləndirildi.    «MX» raketləri və  «Traydent»  adlı  sualtı 
qayıqlar meydana gəldi.   
ABŞ  geniş  miqyasda  həm Səudiyyə  Ərəbistanına,  həm də 
İrana silah göndərirdi.  1978-1979-cu illərdə ABŞ İran körfəzində 
v
ə Hind okeanında öz hərbi-dəniz bazalarını genişləndirdi.   
Xarici v
ə  daxili siyasət məsələləri üzrə  mübarizə  1980-ci il 
seçki kampaniyası gedişində daha da kəskinləşmişdi.  Seçkiqabağı 
mübariz
ənin mərkəzində  ölkədə  iqtisadi çətinliyin aradan qal-
dırılması və ölkənin  idarə edilməsi məsələsi dururdu.  
Demokratlar partiyası 1976-cı ildə Ağ evdə nailiyyət qazan-
masına və  Konqresdə çoxluq təşkil etməsinə baxmayaraq seçkilərə 
parçalanmış  halda  gəldi.  Partiyada daxili sosial-iqtisadi çətinlik-
l
ərin  aradan  qaldırılmasının  yolları  kifayət qədər müzakirə 
edilm
əmişdi.  
ABŞ  biznesi  müxtəlif iqtisadi vasitələrin (məsələn, yüksək 
bank faizi, ABŞ-a polad gətirilməsi üçün kvotlar və i.  a.) köməyi 
il
ə  öz çətinliklərinin yükünü müttəfiqlərin üzərinə  qoymağa  cəhd 
edirdi.  Bu, artıq AFR-də, Fransada da istehsalın azalmasına təsir 
etmiş,  həmin ölkələrdə  işsizliyin  kəskin sürətdə  artmasına  səbəb 
olmuşdur.    Ziddiyyətlər və  rəqabət mübarizəsi daha da kəskin-
l
əşirdi.   

 
73 
Q
ərbi  Avropa  xalqlarını  narahat  edən problemlərdən biri də  
Vaşinqton  silahlanmaya  təxsisatların  daim  artırılmasını  özünün 
Q
ərbi  avropalı  müttəfiqlərindən tələb etməsi  (əvvəlcə  hər il 3%, 
indi is
ə  4,5%), eyni zamanda hərbi  infrastrukturun  saxlanması 
ağırlığını  onların  üzərinə  yıxması  idi.  Vaşinqton  NATO-nun 
coğrafi  zonasının  genişləndirilməsi,  ABŞ-ın  hərəkətlərinə  xidmət 
etm
əli olan qlobal xarakterli hərbi əməliyyatlara müttəfiqlərin cəlb 
edilm
əsi məsələsini irəli sürürdü.  
ABŞ  öz  iqtisadi  mənafeyini  əsas tutaraq, əmələ  gəlmiş 
ənənələri, beynəlxalq  əmək  bölgüsünü  kobudcasına  pozmaqla, 
sosializm ölk
ələrinə  qarşı  özünün  «qadağanlar»  siyasətinə  Qərbi 
Avropa ölk
ələrini bağlamaq istəyirdi.  Birləşmiş Ştatlar energetika 
layih
ələrinin həyata keçirilməsinə  maneələr  yaratmağa    xüsusi 
s
əylə cəhd edirdi.  Qərbi Avropadakı öz rəqiblərini energetika cə-
h
ətcə ABŞ-dan açılılıq cilovunda saxlamağa və bununla da onların 
n
əfəsini kəsməyə, rəqabət qabiliyyətini azaltmağa Vaşinqtonun səy 
göst
ərməsi aydın görünürdü.  
70-ci ill
ərdə  Latın  Amerikası  ölkələri  iqtisadi  inkişafın 
müxt
əlif səviyyəsində, müxtəlif siyasi rejimlərə  malik, məsələn, 
Kuba sosialist respublikası, Meksika, Kolumbiya, Ekvador burjua-
demokratik respublikaları idilər.  Bir sıra ölkələrdə – Çilidə, Paraq-
vayda, Qvatemalada v
ə  başqalarında  hərbi-faşist  diktaturaları 
hökmranlıq edirdilər.  Lakin bütövlükdə bütün Latın Amerikasına 
(Kubadan  başqa)ABŞ-dan uzun sürən  iqtisadi  asılılıq  xas  idi.  
ABŞ-ın  şirkətləri hər il iki milyard dollara qədər xalis mənfəət 
götürürdül
ər.  Onlar lazımi strateji xammalın – uranın, neftin, qala-
yın, misin, boksitlərin 70 faizini aparırdılar.   
Nikaraqua v
ə  Qrenada  xalqlarının  qələbəsindən sonra da 
Latın  Amerikasının  digər ölkələrinin hərbi və  diktator rejimləri 
özl
ərini təhlükəsiz hiss etmirdilər.  Onlar ABŞ-ın bəyənməsi ilə öz 
siyasi 
əleyhdarlarına qarşı kütləvi cəza tədbirləri təşkil edir, təkcə 
inqilabi-demokratik h
ərəkatı  deyil,  habelə  liberal-burjua müxa-
lif
ətini və hətta «mötədil» siyasi fikri boğmağa çalışırdılar.   
ABŞ planetdə, o cümlədən Latın Amerikasında hərbi-diktator 
rejiml
ərini açıq-aşkar müdafiə etmək və möhkəmləndirmək xəttini 
götürmüş,  orada  öz  hərbi qüvvələrini  artırırdı.    Məsələn,  ABŞ-ın 

 
74 
Karib d
ənizindəki hərbi-dəniz qüvvələrinin  komandanı  A.Noyzen 
Puerto-
Rikodakı vəziyyəti səciyyələndirərək demişdir ki, Pentaqon 
«Kubada, Nikaraquada v
ə Qrenadada baş vermiş hadisələrə bənzər 
d
əyişikliklərin adada həyata keçirilməsinə yol verməyəcəkdir».  
Amerika Birl
əşmiş  Ştatları  hərbi-diktator rejimlərinə  səxa-
v
ətlə maddi yardım göstərirdi. ABŞ-ın 300-dən çox korporasiyası 
Çili x
untasına kömək göstərirdi. 1976-cı ildjə xuntaya 520 milyon 
dollar, 1977-ci ild
ə  858 milyon dollar, 1978-ci ildə  1 milyard 
dollar borc verilmişdir.  Eyni zamanda ABŞ başqa hərbi rejimlərə 
yardım göstərməkdə davam edirdi.  Məsələn, 1976-77-ci maliyyə 
ilind
ə  bütün  «yardımın»  68  faizi  Argentinanın,  Braziliyanın  və 
Çilinin payına düşmüşdür. 1979-cu ildə Latın Amerikası ölkələrinə 
h
ərbi «yardım» üçün 32,1 milyon dollar, 1980-ci ildə 38,7 milyon 
dollar ayrılmışdır.  
Nikaraqua  xalqının  qələbəsindən  sonra  ABŞ  prezidenti 
M
ərkəzi Amerika ölkələrinə  «yardımı»  artırmağa  çağırmışdır  ki, 
«sosial ir
əliləyişlərə müqavimət göstərməyə», o cümlədən Nikara-
quada bu cür ir
əliləyişlərə  müqavimət göstərməyə  qabil  olanların 
«mövqeyi möhk
əmləndirilsin».  ABŞ  dövlət katibinin Amerika 
işləri üzrə  köməkçisi  açıq  sürətdə  etiraf edərək  demişdir  ki,  «bu 
hökum
ətlərin təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədi ilə  yardım… 
bizim  saysız-hesabsız  və  müxtəlif mənafelərimizin möhkəm-
l
əndirilməsi üçün vasitədir».  
Latın  Amerikası  dövlətlərinə  silah göndərilməsi 1977-1979-
cu ill
ərdə nəinki azlamamış, hətta artmışdır.  1958-1976-cı illərdə 
ABŞ  onlara  1,1  milyard  dollarlıq,  1977-ci ildə  106,8 milyon 
dollarlıq, 1978-ci ildə 127 milyon dollarlıq silah satmışdır.  1977-
1978-ci ill
ərdə Çili xuntasına 114 milyon dollarlıq silah satılmışdır.  
Kapital  qoyuluşu,  sədəqələr,  borclar,  yardım  və  əsarət  altına 
almanın  başqa  formaları  son  10  il  ərzində  Latın  Amerikası 
dövl
ətlərinin xarici borcunu 10 dəfədən  çox  artırmışdır.      80-ci 
ill
ərdə bu borc 12 milyard dollardan artıq idi.   
Karib hövz
əsi və Mərkəzi Amerika ölkələrində imperializmə 
qarşı hərəkatın güclənməsinə cavab olaraq Vaşinqton bu regionda 
öz h
ərbi qüvvələrini gücləndirdi.  

 
75 
Amerika siyas
əti  Latın  Amerikası  ölkələrinin  daxili  işlərinə 
müdaxil
əni də  istisna etmirdi.    Salvadorda  baş  vermiş  hadisələr 
bunun  timsalı  idi.    Salvador  irticasını  xilas  etməyə  çalışan  ABŞ 
xuntaya h
ərbi  yardımı  xeyli  artırmışdır.    Salvadordakı  «yaşıl 
beretlil
ər» məktəbində  Pentaqondan gəlmiş  təlimatçılar  xalq 
çıxışlarını yatırmaq sahəsində «öz təcrübəsini» öyrədirdilər.  Karib 
hövz
əsi bazalarının qoşunları döyüşə hazır vəziyyətə gətirilmişdir.  
«İkinci  Nikaraquyaya»  yol  verməmək  üçün  Vaşinqton  hər cür əl 
atmağa hazır idi. ABŞ Salvador xuntasına Amerika döyüş təyyarə-
l
əri və vertolyotları ilə təchiz olunmuş «çevik zərbə bölmələrinin» 
t
əşkilində  fəal  yardım  göstərirdi.  Savadorda  qanlı  xuntaya  hərbi 
yardımı  genişləndirən  Vaşinqton  bu  ölkəyə  təyinatlı  qoşunların 
çoxlu h
ərbi qulluqçusunu  da göndərmişdi.  Onların hamısı Ame-
rika  müşavirlərinin  başçılığı  altında  Salvadorun    milli  vətənərvər 
qüvv
ələrinə qarşı cəza tədbirləri həyata keçirirdi.   
Lakin ABŞ-ın bütün cəhdlərinə baxmayaraq, Salvadorun xalq 
kütl
ələri əsl suverenlik uğrunda vuruşurdular.   
Birl
əşmiş Ştatlar öz hərəkətlərini «pozucu kommunist fəaliy-
y
ətinə  qarşı  mübarizədə» «kollektiv tədbirlər» kimi qələmə  ver-
m
əyə  çalışırdı1979-cu  ilin  noyabrında  Boqotada  Latın  Amerikası 
ölk
ələrinin  silahlı  qüvvələri  komandanlarının  müşavirəsində  «po-
zucu kommunist f
əaliyyətinə qarşı» birgə mübarizə planı müzakirə 
edildi.    Planın  bəndlərindən birində  deyilirdi ki, ölkədə  hər dəfə 
siyasi  boşluq  deyilən vəziyyət  yarandığı  vaxt  hərbi qulluqçular 
hakimiyy
əti öz əllərinə  almalıdırlar.    Nümayəndələrin  əksəriyyəti 
bel
ə  bir bəyanata tərəfdar  çıxmışdı  ki,  silahlı  qüvvələrin  başlıca 
v
əzifəsi zəhmətkeşləri aldadan və  partizanları  ruhlandıran  kom-
munizmi l
əğv etməkdən ibarətdir.  
Birl
əşmiş  Ştatlar  «kontinentalı  pozuculuq  fəaliyyətini» 
boğmaq,  «daxili  düşmənlə» mübarizə  aparmaq məqsədilə  onlara 
«kommunizmd
ən kontinental müdafiə»  doktrinasını,  ABŞ  ilə 
əməkdaşlığı zorla qəbul etdirmişdir.   
Özünü 
«insan  hüquqlarının»  müdafiəçisi kimi göstərməyə 
çalışan  Vaşinqtonun  bunlara  münasibəti 1979-cu  ilin  mayında 
ABŞ-ın dövlət departamenti tərəfindən bildirilmişdi ki, milli təhlü-
k
əsizliklə  bağlı  olan  ciddi  mülahizələr  insan  hüquqlarına  kobud 

 
76 
sür
ətdə  məhəl qoymayan ölkələrə  hərbi yardım  göstərilməsini 
doğruldur.  Bu, ABŞ-a dost olan, insan hüquqları sahəsində pis ad 
çıxaran hökumətlərə  iqtisadi  yardım  göstərilməsinə  də  aid  idi.  
Xülas
ə, «Birləşmiş Ştatların ali mənafeyi» guya onu irticaçı rejim-
l
ərə də  yardım göstərməyə məcbur edir.   
Respublikaçılar  öz  qurultaylarında  R.Reyqanı  prezidentliyə 
namiz
əd irəli sürdülər.    Demokratlar isə  C.  Karteri  əsas namizəd 
kimi saxladılar.  Seçkilərdə qələbəni R. Reyqan qazandı.