Serok jiyan nabe

ATARDAMARLAR=ARTERLER 
Aorta denilen ana atardamar kalbi terkettikten sonra vucut kisimlarina dagilmak uzere giderek daha kucuk 
parcalara bolunur. Bolune bolune nihayet ince damarli kopiller damarlar (mikroskopiktirler) meydana gelir. Kopiller 
damarlar vasitasiyla artik kan tek tek hucreler arasinda dolasacak hale gelir. Ve surekli sozu edilen gaz vd. madde 
alisverislerinin gerceklesmesi mumkun olur. 
TOPLARDAMARLAR: VENLER 
Hucre ve do
kulara ulasan kan, toplardamarlar vasitasiyla CO2‘ den arindirilmak ve yeniden sisteme 
pompalanmak uzere kalbe geri doner. Venler arayiciliyla toplanan kan kalbin sag yarisina gelir ve buradan temizlenmek 
uzere Akcigere pompalanir. 
NABIZ VE KAN BASINCI: 
Daha once anlatildigi uzere muhtelif nabiz noktalarindan hissedilebilen nabiz, kanin kalbin sol tarafindan sisteme 
(dolasima) pompalanmasi ile meydana gelir. Nabiz, buyukce arterlerin deriye yakin olduklari noktalardan kolaylikla 
hissedilebilir. (onceki bahislerden nabiz noktalarini hatirlayin!)
Nabiz hizi, dakikadaki atim sayisini sayarak tesbit edilir. Yetiskinde bu sayi 60-80 atim /dk
.’dir. cocuklarda-
bebeklerde ise 80-100 atim/dk.
’dir. 
KAN BASINCI: 
Kanin arterlerden gecerken arter duvarlarinda olusturdugu basinctir. Basinci meydana getiren kalbin pomba 
gucudur. Kalb kasildiginda (kalbin sol yani) icindeki kani atardamarlara bosaltir. Buna sistol denir. Kasilma bitip kalp 
gevsediginde ise kanla dolar ki bu devreye de diastol denir. Kan basinci bahsi edilen bu her iki durumda olculur ve 
Sistolik/Diastolik basinc diye ifade edilir. Her iki olcum bir defada yapilir. olcum icin ozel bu alet kullanilir. 
(Sgigmonametre-Tansiyon aleti) olcum mmHg. ile birimlendirilir. 
ornek: 120 / 80 mm Hg
sistolik/Diastolik/ brim 
Halk arasinda sistolik basinc buyuk, diastolik basinc kucuk tansiyon diye bilinir. Rakam ifadeleri yuzde degil 
onda ifadeler olarak zikredilir. 120/80 yerine 12-8 gibi... Kan basincinin normal eriskin degeri 120/80 mmHg.dir. Her ikisi 
icin ust sinir 160/90 mmHg. kabul edilir. Diastolik basinc, atardamarlarin devamli maruz kaldigi basinc oldugundan 
ozellikle yuksek basinc oldugunda, yuksek tansiyon (Hipertansiyon) hastalarindaki seviyesi onemlidir. (Hipertansiyon kalp 
ve damarlarin maruz kaldigi devamli zorlanmanin adidir ve yipraticidir.) Kan basincini bircok faktor etkiler. Kanin hacmi, 
atardamarlarin durumu (gevsek veya kasik olmalari; gevsek damarlarin capi genistir, kasili olanlarin ise dardir. Genis cap 
daha buyuk bir hacmi, dar cap daha kucuk bir hacmi anlatir.), kan basincinin kasilabilme kapasitesi (kalp-damar 
hastaliklarinda, kalp yeterince kasilamayabilir. Yeterince guc uretemez ve kani yeterince pompalayamaz.) arterlerin 
elastikiyeti. Venlerdeki basinc daha dusuktur. Bu sayede kanin kalbe donusu kolaylasir, mumkun olur. Normalde 

---

32 
damarlarin tumu (eriskinde) varolan ortalama 5-6lt. kan ile doludur. Damarlar normal devirlerde ne tam kasili ne de tam 
gevsektir. (Damarlar kasilip gevseyebilirler. Boylelikle caplari daralir veya genisler. Kan basincinin normal olarak 
idamesinde bu onemli bir mekanizmadir.) Damarlarin genisligi (caplari) mevcut kan miktarina vesair bircok faktore binaen 
sinir sisteminin kontrolundedir. Normal kan basincinin kaybolmasi kanin her organa yeterince gidememesi demektir. 
Oysa organ ve dokularin varliklarini surdurebilmeleri icin kana (O ve gidaya) ihtiyaclari vardir. Bu sebeple mevcut bircok 
karmasik yol ile kan basinci olagan olmayan zaman ve durumlarda sabit tutulmaya calisilir. (Misal: damarlar daralir, ic 
hacimleri azalir. onceden 5lt. iken yeten kan, 4lt. oldugunda da ayni basinc kurunmaya alisilir.) Kan basincini bircok 
sebep degistirebilir. Fakat herhalukarda sonuc aynidir. Dokular O ve enerji alamaz, atiklarindan da kurtulamaz. Bu durum 
hucre organlarinin olumunu getirir. Kan basincinin yeterli olamamasi sonucu hucre ve organlarin yeterli kanlanamamasi 
ve metabolizmalarini devam ettirememeleri haline sOK denir. Sebepleri cok degisken olabilirse de sonuclar sokta hep 
aynidir. Hasta az miktarda kan kaybettiginde, arterler, venler ve kalp otomatik olarak dusuk hacime kendilerini ayarlar. 
Ayarlama butun dolasim sisteminde uygun basinci saglamak ve her organa perfuzyon-yeterli kanlanma/dolasim 
saglayabilmektir. Kan kaybindan sonra, ayarlama hizla, dakikalar icinde olur. Damarlar kasilarak, azalan kan hacminin 
dolduracagi damar yatagi hacmini azaltirlar. Kalp, kanin etkili olarak dolasabilmesi icin daha hizli atar. Nabiz ve kan 
basinci arasindaki ters iliski (kan basinci duserken nabiz sayisi artar) sokta hemen her zaman gorulur. Eger kan kaybi 
cok fazla ise ayarlama olamaz ve hasta soka girer. Arter ve venlerin genisligindeki degisikligi duvarlarindaki kaslar 
saglar. Kan hacmi, sicak, korku, soguk, yaralanma veya infeksiyon gibi degisikliklere cevap olarak bu kaslar kasilir veya 
gevser. Kasilip gevseme arter veya venin capinda degisiklige yol acar. Bu kaslar pompa gorevini yapmaz, sadece 
damarlarin capini, boylece hacimlerini degistirir. Devamli olarak yeni duruma ayarlanma olayi otonom sinir sisteminin 
kontrolundedir. Eger arter veya venin kaslari kasilirsa, capi kuculur ve sistemde daha az sivi tutulur. Eger kaslar gevserse 
damar genisler ve sistemde daha fazla miktarda kan tutulur. Damarlarin asiri genislemesi olan normal kan hacminin 
doldurulamayacagi genislikte bir sistem olusturur. Bu durumda sok gelisir. Perfuzyon bozulacagindan organlar tehlikeye 
girer.