Sh. Maxmudov «statistika» fanidan o’quv uslubiy majmuasi

4-asosiy savolning bayoni:
Tanlanma kuzatish ma’lumotlari bosh to‘plamga quyidagi ikki usul orqali tarqatiladi.
1. Qayta hisoblash usuli. Faraz qilaylik, tanlanma kuzatish o‘tkazilib biror belgining o‘rtacha miqdori ( ) va salmog‘i (R) uchun ishonch oraliqlari aniqlangan:

va

Tengsizliklar bosh to‘plam miqdoriga (N) ko‘paytirilsa, belgi qiymatlarining ( ) yig‘indisi ( ) va o‘rganilayotgan belgiga ega bo‘lgan birliklarning miqdori (PN) uchun ishonch oraliqlari



va

hosil bo‘ladi.
Bu miqdorlarning xatolari P(t) ehtimol bilan mos ravishda va dan oshmaydi.
Misol. 1-masalada ishchilarning o‘rtacha oylik ish haqi uchun ishonch oralig‘i

aniqlangan edi. Agar tengsizlik bosh to‘plam miqdoriga Nq20000) ko‘paytirilsa, u holda oylik ish haqi fondi ( ) uchun ishonch oralig‘i



hosil bo‘ladi. Oylik fondining xatosi r(t) = 0,945 ehtimol bilan
= 1,29*20000=25800 ming so‘mdan oshmaydi.

Shu masalada 140 ming so‘m va undan yuqori oylik maosh oluvchi ishchilarning salmog‘i uchun ham ishonch oralig‘i

0,6565  R  0,7435
aniqlangan edi. Bundan 140 ming so‘m va undan yuqori oylik maosh oluvchi ishchilarning soni (RN) uchun ishonch oralig‘ini
13130  RN  14870 kishi
hosil qilish mumkin.
Bu yerda yo‘l qo‘yilgan xato P(t) = 0,997 ehtimol bilan
= 0,0435 * 20000 = 870 kishidan oshmaydi.
2. Koeffitsiyentlar usuli. Ba’zi hollarda yoppasiga kuzatish ma’lumotlari tanlanma usuli bilan tekshirib ko‘riladi va unga tegishli o‘zgartirishlar kiritiladi.
Masalan, tuman aholisidagi qoramollarning soni ho‘jalik daftariga asosan N ta bo‘lsin. Buni tekshirib ko‘rish uchun tumanning ayrim joylarida nazorat tekshirishlar o‘tkaziladi. Nazorat tekshirishlar ko‘rsatadiki, bu joylarda aholidagi qoramollarning soni ho‘jalik daftarlari bo‘yicha n ta bo‘lib, haqiqatda n ta ekan. U holda tuman aholisidagi qoramollarning umumiy soni ushbu k q n / n koeffitsiyentga binoan tuzatiladi, ya’ni:

Misol uchun tekshirish o‘tkazilayotgan tuman aholisidagi sigirlarning soni ho‘jalik daftarlari bo‘yicha N = 8000 ta bo‘lib, nazorat tekshirishlar natijasida aniqlanadiki, n = 400, n = 402. U holda tuzatish koeffitsiyenti k = 402 : 400 - 1,005; sigirlar soni:
N = kN = 1,005 * 8000 = 8040 bosh bo‘ladi.

Demak, tuman aholisidagi sigirlarning soni ho‘jalik daftarlaridagiga nisbatan haqiqatda 40 boshga ko‘p.