Sh. Sh. Olimov, Sh. X. Samiyeva

Qirqishning 
asosiy 
uslublarini 
oʻzlashtirish malakasi quyidagicha
:
- Qogʻozni koʻzda chamalab yoki bukilgan joyi boʻyicha qirqish; 
- Shakllarni, burchaklarni qirqish orkali dumalok shakllarni yaratish;
- Siluet va alohida boʻlaklardan qirqish;
- Simmetrik boʻlmagan shakllarni qirqish;
- Kontur boʻyicha qirqish; 
- Shaklni qogʻoz boʻlakchalarini yirtish orqali yaratish;

---

178 
- Yopishtirishning asosiy uslublarini oʻzlashtirish (yelim, moʻyqalam, 
lattalardan foydalanish);
- Shakllarni ketma-ketlikda yopishtirish malakasi.
Qirqib yopishtirish mashgʻulotlarini toʻlaqonli oʻtkazish uchun 
material va jihozlarni oldindan tayyorlab qoʻyish muhimdir. Qirqib 
yopishtirishga oʻrgatishda turli shakllarni qirqa olish malakalarini 
egallash, ularni maʻlum tartibda joylashtirish, obraz va syujetga mos 
ravshda yopishtirishni taxmin qiladi. Har bir yosh guruhlarda 
appilikatsiya mashgʻulotlari qoʻllaniladigan taʻlimiy usullari oʻziga 
hos xususiyatga egadir. Maktabgacha taʻlim muassasasida 
oʻtkaziladigan qirqib yopishtirish mashgʻulotlari bolalarning sezish 
qobiliyatlarining rivojlanishiga, taʻsir etib, ularni estetik jihatdan 
tarbiyalashni va ijodiy faolligini shakllantirishga, shuningdek, mehnat 
koʻnikmalarini shakllantirishga va ularda harakterning irodaviy 
xususiyatlarini vujudga kelishiga taʻsir etadi. Qirqib yopishtirish 
mashgʻuloti jarayonida bola rang va uning hosila ranglar bilan 
tanishadi mashq qiladi, shaklni va predmetni toʻzilishini bilishga 
oʻrganadilar. Ritm va simmetriya haqida tushunchalari kengayib 
borib, qogʻoz varagʻida moʻljallay olishga oʻrganadilar. Bolalar qirqib 
yopishtirish faoliyatida rang va uning uygʻunlashuvi bilan juda koʻp 
marta mashq qiladilar, shuning uchun ular koʻplab rang va uning 
uygʻunlashuvini tezda esda saqlab qoladilar va bir-biridan ajrata 
oladilar. Qirqib yopishtirish mashgʻulotlarida bolalar koʻpincha 
geometrik shakllar bilan munosabatda boʻladilar, natijada ular tevarak 
atrofdagi predmetlarda geometrik shakllarni abstrakt koʻrinishini koʻra 
olishga oʻrganadilar. Murakkab tyzilgan shakllarni yaxshiroq 
tushunishiga, ularni toʻgʻri tahlil va sintez qilishga oʻrganadilar. 
Bolalar geometrik shakllar bilan tanishishlari jarayonida hali oʻzlariga 
tanish boʻlmagan shakllarning nomini toʻgʻri aniqlashga oʻrganadilar. 
Masalan, bolalar shaklning burchaklarini sanab, uning 3 ta yoki 4 
taligini natijada uchburchak va toʻrtburchak, keyinchalik ularni oʻzlari 
mustaqil koʻpburchak kabi shakllarining nomini bilib boradilar. Qirqib 
yopishtirish mashgʻulotlari bolalarda kattalik va fazoni moʻljallash 
boʻyicha olgan tasavvurlari va qogʻoz betini toʻgʻri moʻljallay olish 
kabi oʻquvlari rivojlanadi. Bolalar shaklni yopishtirishni yelimsiz 
aloqa qilishlari natijasida bu shaklini mantiqiy va ritmik holida 
joylashtirishga oʻrganishlari, asosan oʻrtasida oʻngda, chapda, 
yuqorida, pastda, orqada, qarama-qarshi tamonda, atrofida kabi soʻzlar 

---

179 
bilan tanishib oladilar. Bolalarni qogʻoz betida nuqta moʻljal olishga 
oʻrgatish-bolalarni maktabda muvaffaqiyatli oʻqishlarini asosiy 
shartlaridan biridir. Qirqib yopishtirish ishini bajarishda ishlatiladigan 
kerakli asbob uskunalar. Asboblar ishlatilishiga mos boʻlishi bilan 
birga estetik va gigienik talabga javob berishi kerak.
Zamonaviy jamiyat sharoitida nafaqat intellektual, balki, birinchi 
navbatda, ijodiy shaxsni shakllantirish muhim ahamiyatga ega boʻlib, 
bu 
maktabgacha 
yoshdagi 
bolalarda 
ijodiy 
qobiliyatlarni 
rivojlantirishni talab qiladi. Bugungi kunda madaniyat bilan tanishish 
bola atrofidagi dunyoni kashf eta boshlagan yoshlikdan boshlanishi 
kerakligiga hech kim shubha qilmaydi. Bunda asosiy vazifa bolaning 
hissiy-kognitiv sohasini, uning ijodiy faoliyatini rivojlantirishdan 
iborat boʻlgan badiiy va estetik taʻlim dasturlari muhim rol oʻynaydi. 
Ayni paytda ular nafaqat maktab amaliyotiga, balki bolalarning 
maktabgacha taʻlim sohasiga ham faol joriy etilmoqda. Maktabgacha 
yoshdagi bolaning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish milliy 
miqyosdagi dolzarb vazifadir, chunki jamiyatimizning texnik va 
maʻnaviy tomonining ertangi darajasi bugungi maktabgacha yoshdagi 
bolaning ijodiy oʻzini oʻzi anglash usullarini qanday oʻzlashtirishiga 
bogʻliq. Mana shu jarayonda bolaning rivojlanish sohalari 
kompetensiyalarini shakllantirishga eʻtiborni qaratish davr talabi 
sifatida dolzarbligini hech qachon yoʻqotmaydi. Chunki barkamol 
avlod tarbiyasi har qaysi davlatning eng asosiy ustuvor vazifasi 
hisoblanadi. 
Darhaqiqat, 
bugungi 
avlod 
istiqbolda 
yangi 
Oʻzbekistonning taraqqiyotini taʻminlashi uchun ham jismoniy va 
maʻnaviy sogʻlom, intellektual salohiyatli boʻlishi talab etiladi. Bu 
talab maktabgacha taʻlim va tarbiya tashkilotlarida voyaga yetayotgan 
yosh avlodning taʻlimi va tarbiyasiga boʻlgan eʻtiborni oshirishni 
taqozo etadi. Shu maqsadda mamlakatimizda maktabgacha taʻlim 
tizimini 
yanada 
takomillashtirish, 
moddiy-texnik 
bazasini 
mustahkamlash, 
maktabgacha 
taʻlim 
muassasalari 
tarmogʻini 
kengaytirish, malakali pedagog kadrlar bilan ta‟minlash, bolalarni 
maktab taʻlimiga tayyorlash darajasini tubdan yaxshilash, taʻlim-
tarbiya jarayoniga zamonaviy taʻlim dasturlari va texnologiyalarni 
tadbiq etish, bolalarni har tomonlama intellektual, ahloqiy, estetik va 
jismoniy rivojlantirish uchun shartsharoitlar yaratish boʻyicha muhim 
ishlar 
amalga 
oshirildi. 
2020-yil 
22-dekabrda 
Oʻzbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Maktabgacha ta‟lim va 

---

180 
tarbiyaning davlat standartini tasdiqlash toʻgʻrisida”gi VMQ 802-sonli 
Qarori qabul qilindi. Ushbu qarorga binoan bolaning rivojlanish 
sohalari kompetensiyalari belgilab berildi. 
Zamonaviy dunyoda insonning ijodiy qobiliyatlari uning 
intellektining eng muhim qismi ekanliigini tan olinishi kerak. 
Insoniyat tomonidan toʻplangan madaniy qadriyatlar odamlarning 
ijodiy faoliyati natijasidir. Kelajakda insoniyat jamiyatining qay 
darajada rivojlanishini yosh avlodning ijodiy salohiyati belgilab 
beradi.
Ijodkorlik - bu har xil turdagi ijodiy faoliyatning muvaffaqiyatini 
belgilaydigan shaxsning individual fazilatlari. Ijodkorlik koʻplab 
fazilatlarning birlashuvidir.
Psixologlar ijodkorlikning tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat 
deb hisoblashadi:
1. Muammoni boshqalar koʻrmaydigan joyda koʻrish qobiliyati.
2. Aqliy operatsiyalarni yigʻish, bir necha tushunchalarni bitta 
bilan almashtirish va axborot nuqtai nazaridan tobora koʻproq 
sigʻimga ega boʻlgan belgilarni qoʻllash qobiliyati.
3. Bir masalani yechishda olingan koʻnikmalarni boshqa masalani 
yechishda qoʻllash qobiliyati.
4. Voqelikni qismlarga ajratmasdan, yaxlit holda idrok etish 
qobiliyati.
5. Uzoq tushunchalarni osongina bogʻlash qobiliyati.
6. Xotiraning kerakli vaqtda kerakli maʻlumotni berish qobiliyati.
7. Gʻoyalarni yaratish qulayligi. 
8. Yangi nostandart gʻoyalarni yaratish qobiliyati, ijodiy 
fikrlashni rivojlantirish.
9. Faoliyatingizning «mahsulotingizni» yaxshilash qobiliyati.
10. Turli xil fikrlarni ifodalash qobiliyati.
11. Asl gʻoyani yaxshilash uchun tafsilotlarni takomillashtirish 
qobiliyati.
Bolalarning ijodiy qobiliyatlarini tarbiyalash, agar u aniq 
maqsadga erishishga qaratilgan bir qator aniq pedagogik vazifalar hal 
qilinadigan maqsadli jarayon boʻlsa, samarali boʻladi. Ijodkorlik 
fikrlash va ijodiy tasavvurni shakllantirishni oʻz ichiga oladi. 
Maktabgacha yoshdagi ijodiy fikrlashni rivojlantirish yoʻnalishlaridan 
biri assotsiativlik, dialektika va tizimlilikni shakllantirishdir. Bu 

---

181 
fazilatlarning rivojlanishi fikrlashni moslashuvchan, oʻziga xos va 
samarali qiladi. 
Assotsiativlik - bu narsa va hodisalardagi bogʻlanish va 
oʻxshashlikni koʻrish qobiliyati. Koʻp sonli assotsiativ havolalar 
kerakli maʻlumotlarni xotiradan tezda olish imkonini beradi. Uni 
maktabgacha yoshdagi bolalar rolli oʻyinda juda oson egallashadi. 
Dialektiklik - har qanday tizimdagi qarama-qarshiliklarni koʻra 
bilish, bu ziddiyatlarni bartaraf etish, muammolarni hal qilish 
qobiliyatidir. Dialektiklik isteʻdodni rivojlantirish uchun zaruriy 
sifatdir. 
Mustahkamlik - obyekt yoki hodisani yaxlit tizim sifatida koʻrish, 
har qanday obyektni, har qanday muammoni har tomonlama, turli xil 
bogʻlanishlarda idrok etish qobiliyati; hodisalar va rivojlanish 
qonuniyatlaridagi oʻzaro bogʻlanishlar birligini koʻra bilish qobiliyati. 
Maktabgacha 
yoshda 
bolaning 
kognitiv 
qiziqishlarini 
rivojlantirish, uning tafakkurini shakllantirish ikki yoʻnalishda amalga 
oshiriladi: 
1.
Bolaning tajribasini bosqichma-bosqich boyitish, bu tajribani 
haqiqatning turli sohalari haqidagi yangi bilimlar bilan toʻldirish. 
Bu maktabgacha yoshdagi bolaning kognitiv faolligini keltirib 
chiqaradi. Bolalarga atrofdagi voqelikning qanchalik koʻp tomonlari 
ochib berilsa, ularda barqaror kognitiv qiziqishlarning paydo boʻlishi 
va birlashishi uchun imkoniyatlar shunchalik keng boʻladi. 
2.
Bir 
xil 
voqelik 
doirasidagi 
kognitiv 
qiziqishlarning 
bosqichma-bosqich kengayishi va chuqurlashishi. 
Bolaning kognitiv manfaatlarini muvaffaqiyatli rivojlantirish 
uchun ota-onalar farzandining nimaga qiziqishini bilishlari kerak va 
shundan keyingina uning manfaatlarini shakllantirishga taʻsir 
koʻrsatishi kerak. Shuni taʻkidlash kerakki, barqaror manfaatlarning 
paydo boʻlishi uchun bolani haqiqatning yangi sohasi bilan tanishtirish 
etarli emas. U yangi narsaga ijobiy hissiy munosabatda boʻlishi kerak. 
Bunga maktabgacha tarbiyachining kattalar bilan birgalikdagi 
faoliyatiga qoʻshilishi yordam beradi. Bunday vaziyatlarda bolada 
paydo boʻladigan kattalar dunyosiga tegishlilik hissi uning faoliyati 
uchun ijobiy muhit yaratadi va bu faoliyatga qiziqishning paydo 
boʻlishiga yordam beradi. Ammo bolaning oʻz ijodiy faoliyati haqida 
unutmasligimiz kerak. Shundagina uning kognitiv qiziqishlarini 
rivojlantirish va yangi bilimlarni oʻzlashtirishda kerakli natijaga 

---

182 
erishish mumkin. Unga faol fikr yuritishga undaydigan savollarni 
berish kerak. Uyda ota-onalar farzandlarini ular bilan faol 
mashgʻulotlarga jalb qilishlari kerak. 5-6 yoshli bolalarning ijodiy 
rivojlanishining asosiy tarkibiy qismi muammoli. Bu bolaning doimiy 
ravishda yangi narsalarga ochiqligini taʻminlaydi, nomuvofiqliklar va 
qarama-qarshiliklarni izlashda, yangi savol va muammolarni oʻzi 
shakllantirishda ifodalanadi. Hatto muvaffaqiyatsizlik ham kognitiv 
muammoni keltirib chiqaradi, tadqiqot faoliyatini keltirib chiqaradi va 
ijodiy rivojlanishning yangi bosqichiga imkoniyat yaratadi. 
Maktabgacha taʻlim muassasalarining birlamchi yoʻnalishi 
maktabgacha 
yoshdagi 
bolalarni 
badiiy-estetik 
tarbiyalash 
hisoblanadi. Bu yoʻnalishning samarasi estetik yoʻnalishning barcha 
vositalarini (teatr, musiqa, badiiy adabiyot, rasm chizish, qirqib 
yopishtirish va boshq.) kompleks tarzda qoʻllanilgandagina aniq 
boʻladi. Maktabgacha taʻlim muassasalarida oʻtiladigan «Tasviriy 
faoliyat» mashgʻulotlari bolalarga beriladigan estetik tarbiya 
masalalarini yechishda katta ahamiyatga ega. Chunki tasviriy faoliyat 
oʻz xususiyatiga koʻra badiiy faoliyat hisoblanadi. Badiiy faoliyat 
mashgʻulotlarining barcha turlari bolalarda goʻzallikni bilish uchun, 
borliqqa emotsional-estetik munosabatni rivojlantirish uchun keng 
imkoniyatlarni ochib beradi. «Tasviriy faoliyat» mashgʻulotlari 
jarayonida: 
1. Badiiy didni tarbiyalash; 
2. Amaliy badiiy faoliyat va malakalarni rivojlantirish; 
3. Fantaziya, ijodiy fikrlash va tasavvur qilish, idrok qilishni 
rivojlantirish; 
4. Qoʻlning aniq harakatlari va barmoqlarning mayda 
motorikasini rivojlantirish; 
5. Kasbiy badiiy-ijodiy faoliyat kurtaklarini namoyon boʻlishi 
uchun imkon yaratish kabi taʻlimiy va tarbiyaviy masalalar hal etib 
boriladi. 
Maktabgacha 
yoshdagi 
bolalarning 
ijodiy 
qobiliyatlarini 
shakllantirishning ikkinchi yoʻnalishi - ijodiy tasavvurni rivojlantirish. 
Tasavvur - bu tasvir shaklida yangi narsalarni yaratish - 
tasvirlash. Bu ijodiy faoliyatning asosidir. Bizni oʻrab turgan va inson 
qoʻli bilan yaratilgan hamma narsa, tabiatdan farqli oʻlaroq, butun 
madaniyat olami - bularning barchasi ijodiy tasavvur mahsuli. 

---

183 
Ijodkorlik - bu yangi, birinchi yaratilgan, original mahsulotlarni 
beradigan faoliyat. 
30-yillarda L.S. Vigodskiy bolaning tasavvuri maʻlum tajribani 
oʻzlashtirishi bilan asta-sekin rivojlanib borishini isbotladi. Shu 
sababli, ijodiy faoliyat uchun etarlicha mustahkam poydevor yaratish 
uchun bolaning tajribasini kengaytirish kerak. Bola qanchalik koʻp 
koʻrgan, eshitgan, oʻrgangan va oʻrgangan boʻlsa, uning tasavvuri 
shunchalik boy boʻladi. Tajriba toʻplash bilan tasavvur boshlanadi. 
Sanʻat bilan tanishish tufayli bolalarda tasavvurning tasvirlari yanada 
toʻliq va yorqinroq boʻladi. 
Qobiliyatlarni shakllantirish haqida gapirganda, bolalarning ijodiy 
qobiliyatlarini qaysi yoshda rivojlantirish kerakligi masalasiga 
toʻxtalib oʻtish kerak. Ijodiy qobiliyatlarni juda erta yoshdan boshlab 
rivojlantirish kerak. 
Maktabgacha 
taʻlim 
tashkilotilarining 
zamonaviy 
tendensiyalaridan biri-taʻlim mazmunini integrasiyalash asosida 
maktab taʻlimiga tayyorlash, tasviriy faoliyat mashgʻulotlarida 
ijodkorlikka oʻrgatishda turli faoliyat turlari (badiiy adabiyot, nutq 
oʻstirish, tabiat bilan tanishtirish va hokazo) bilan uygʻunlashtirish 
bolalarning emotsional hissiyotiga taʻsirini oshirish imkoniyatini 
yaratadi. 
Turli yosh guruhlarida oʻzaro bogʻliq oʻxshash mavzularni 
kiritilishi ularning individual imkoniyatlariga muvofiq uygʻun 
rivojlanish va butun maktabgacha yosh davrining turli guruhlarida 
bolalarni 
rivojlantirishda 
taʻlim 
maqsadlari 
birlashtirish 
va 
uzluksizligini taʻminlash orqali sifatli natijaga erishilishiga olib 
keladi. 
Taʻlim faoliyati mazmunini mavzuli-kompleks ravishda tashkil 
etish, 
rejalashtirishda 
quyidagi 
rivojlanish 
sohalari 
integratsiyalashtiriladi: 
- jismoniy 
rivojlanish 
va 
sogʻlom 
turmush 
tarzining 
shakllanishi; 
- ijtimoiy-hissiy rivojlanish; 
- nutq, muloqot, oʻqish va yozish malakalariga tayyorgarlik; 
- bilish jarayonini rivojlanishi; 
- ijodiy rivojlanish. 
Turli yosh guruhlarida oʻzaro bogʻlik oʻxshash mavzularni 
kiritilishi ularning individual imkoniyatlariga muvofiq uygʻun 

---

184 
rivojlanishi va butun maktabgacha yosh davrining turli guruhlarida 
bolalarni rivojlantirishda oʻquv maqsadlari birligini va uzluksizligini 
taʻminlash orqali taʻlimiy maqsadga erishilishiga olib keladi. 
Shunday qilib, maktabgacha yosh ijodkorlikni rivojlantirish 
uchun ajoyib imkoniyatlar yaratadi. Kattalarning ijodiy salohiyati koʻp 
jihatdan bu imkoniyatlardan bolalik davrida qanday foydalanilganiga 
bogʻliq boʻladi. Bolalarning ijodiy rivojlanishining eng muhim 
omillaridan biri bola uchun rivojlantiruvchi shart-sharoitlarni 
yaratishdir. 
Jamiyat 
rivojlanishining 
hozirgi 
bosqichida 
maktabgacha 
yoshdagi bolalarning ijodiy qobiliyatlarini shakllantirish muammosi 
eng dolzarb hisoblanadi, chunki bolaning hayotidagi ijodiy 
qobiliyatlar uning shaxs sifatida rivojlanishida juda muhim rol 
oʻynaydi. Bolaning rivojlanishi uning atrofidagilardan katta eʻtibor 
talab qiladi.
Ushbu ishni tayyorlash jarayonida shunday xulosaga kelishimiz 
mumkinki, «ijodiy qobiliyatlar» deganda biz uning ijodiy faoliyatini 
muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun zarur boʻlgan shaxs sifatining 
individual 
xususiyatlarini 
tushunishimiz 
mumkin. 
Yuqorida 
aytilganlarning barchasidan kelib chiqadiki, bolalar bogʻchalarida 
mavjud sharoitlarda bolalarning ijodiy tasavvurlarini rivojlantirishga 
qaratilgan maxsus ishlarni amalga oshirish kerak, ayniqsa 
maktabgacha yosh bu jarayonning rivojlanishi uchun muhim davr 
hisoblanadi. Bolalarning ijodiy qobiliyatlari, ularning samarali 
rivojlanishi faqat maktabgacha taʻlim muassasalari tarbiyachilarining 
ham, oilaning ham birgalikdagi saʻy-harakatlari bilan yanada 
samaraliroq rivojlanishi tabiiy.