Sh. Sh. Olimov, Sh. X. Samiyeva
Yüklə 6,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Muharrir:
B.R.Adizov, BuxDU professori, p.f.d. Taqrizchilar: G.Sh.Karimova, Buxoro viloyat maktabgacha taʻlim boshqarmasi boshligʻi oʻrinbosari M.M.Axmetjonov, BuxMTI professori, p.f.n. Oʻquv qoʻllanma Oʻzbekiston Respublikasi Oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligining 2022-yil 13-maydagi 166-sonli buyrugʻiga asosan nashr etishga ruxsat berilga. Roʻyxatga olish raqami 166/2-001. ISBN 978-9943-8630-9-5 3 KIRISH Taʻlim tizimini tashkil etishning samarali mexanizmlarini joriy etish oʻsib kelayotgan yosh avlodni maʻnaviy-axloqiy va intellektual rivojlantirishini sifat jihatdan yangi darajaga koʻtarishning eng muhim sharti hisoblanadi, shuningdek, oʻquv-tarbiya jarayonida taʻlimning innovatsion shakllari va usullarini qoʻllashga koʻmaklashadi. Mamlakatimizda ayni paytda vujudga kelgan shart-sharoitlar taʻlimning shakli, mazmuni va uni amalga oshirish mexanizmlarini qayta koʻrib chiqish va bu jarayonga tegishli oʻzgartirishlar kiritishni taqozo etmoqda. Xususan, shu kunlarda maktabgacha taʻlim tizimini takomillashtirishga qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish ushbu tizimining ham mazmuni va shakllarini takomillashtirish zaruratini keltirib chiqardi. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2016-yil 29-dekabrdagi “2017-2021 yillarda maktabgacha taʻlim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi PQ-2707-sonli, 2017-yil 30-sentabrdagi “Maktabgacha taʻlim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi PF-5198-sonli Farmoni, 2017-yil 9-sentabrdagi «Maktabgacha taʻlim tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida»gi PQ-3261-sonli Qarori, shuningdek, Oʻzbekiston Respublikasining 2019-yil 16-dekabrda qabul qilingan OʻRQ-595-sonli “Maktabgacha taʻlim va tarbiya toʻgʻrisida”gi Qonuni, 2020-yil 22-dekabrda Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 802-sonli “Maktabgacha taʻlim va tarbiyaning Davlat standartlari”ni tasdiqlash toʻgʻrisidagi qarori kabi hujjatlarning qabul qilinishi ushbu tizimning mamlakatimiz taʻlim tizimi uchun nechogʻlik muhimligini koʻrsatmoqda. Bu meʻyoriy- huquqiy hujjatlar zamirida maktabgacha taʻlim tizimini zamonaviy talablar darajasiga olib chiqish orqali kelajagimiz davomchilarining toʻlaqonli rivojlanishi uchun shart-sharoirlar yaratishdan iborat. 2020- yil 24-sentyabrda kuchga kirgan Oʻzbekiston Respublikasining “Taʻlim toʻgʻrisida”gi Qonununing 8-moddasi aynan “Maktabgacha taʻlim va tarbiya”ga bagʻishlangan boʻlib, unda Maktabgacha taʻlim va tarbiya bolalarni oʻqitish va tarbiyalashga, ularni intellektual, maʻnaviy-axloqiy, etik, estetik va jismoniy jihatdan rivojlantirishga, shuningdek, bolalarni umumiy oʻrta taʻlimga tayyorlashga qaratilgan 4 taʻlim turi ekanligi, maktabgacha taʻlim va tarbiyaning olti yoshdan yetti yoshgacha boʻlgan bolalarni boshlangʻich taʻlimga bir yillik majburiy tayyorlashni ham nazarda tutishi, maktabgacha taʻlim va tarbiyani tashkil etish tartibi ushbu Qonun, shuningdek, «Maktabgacha taʻlim va tarbiya toʻgʻrisida»gi Oʻzbekiston Respublikasi Qonuni bilan belgilanishi haqida batafsil maʻlumotlar berilgan. Uzluksiz taʻlim tizimida innovatsion texnologiyalarning rivojlanib borishi, taʻlimning yangi metodlaridan keng foydalanish, moddiy-texnika bazasini modernizatsiya qilish, axborot- kommunikatsiya texnologiyalari imkoniyatlaridan taʻlim jarayonida samarali foydalanish, masofaviy taʻlimni joriy etish, taʻlim tashkilotlarining mintaqaviy va xalqaro miqyosda integratsiyalashuvi, taʻlim sohasidagi xalqaro hamkorlikning hamda taʻlim sifatini boshqarishga xalqaro standartlar talablarini joriy etish tizimni rivojlantirishning istiqbolli yoʻnalishlari hisoblanadi. Hozirgi kunda jahon taʻlim tizimida kreativ fikrlashni kuchaytirish va yangi texnik fikrlashni izlashning nazariy asoslari va uslubiy vositalarining rivojlanishi yoʻnalishi paydo boʻldi. Bu shuni koʻrsatadiki, ijodkorlikning ilmiy asoslarini rivojlantirish, kreativ jarayonni kuchaytirish usullarini ishlab chiqish, innovatsion taʻlim metodlarini oʻrgatish, ilmiy, loyihalash va konstruktorlik va texnologik tashkilotlarda, korxonalar va universitetlarda ijod uchun qulay sharoitlar yaratish dolzarb ehtiyojga aylandi. Zamonaviy taʻlim mutaxassisning kelajakdagi kasbiy faoliyatida muvaffaqiyat qozonish imkoniyatini yaratishi uzoq vaqtdan maʻlum. Taʻlim jarayonida zarur bilim va koʻnikmalar, kasbiy munosabat, faoliyatning ayrim turlariga va uning tuzilishiga tayyorlik toʻplami shakllanadi. Taʻlim maʻlum qobiliyatlarning rivojlanish darajasini belgilaydi va hatto mutaxassisning individualligi yoki shaxsiy xususiyatlarini toʻgʻrilaydi va shakllantiradi. Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Maktabgacha taʻlim tashkilotlari faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari toʻgrisida” 2019 yil 13 maydagi 391-sonli qarori hamda Oʻzbekiston Respublikasining “Ilk qadam” davlat oʻquv dasturi ijrosini taʻminlash, maktabgacha taʻlim tashkilotlarida yuritilayotgan ish hujjatlarini tartibga solish, xodimlarning taʻlim- tarbiya jarayonidagi masʻuliyatini oshirish, tarbiyachi faoliyatining 5 muvaffaqiyati avvalo taʻlimiy prinsip (qonuniyat)larni qanchalik toʻgʻri amalga oshirishiga bogʻliq. Taʻlim qonuniyatlari bu - oʻqitish jarayoniga qoʻyiladigan talablar yigʻindisidir. Taʻlim prinsip (tamoyil)lari deb, taʻlimning barcha bosqichlari va hamma predmetlarini oʻqitish uchun asos boʻladigan qonuniyatlar, qoidalarga aytiladi. Taʻlim qonuniyatlari tarbiyalanuvchi va tarbiyachi orasidagi eng muhim ichki ahamiyatni aks ettiradi. Oʻzbekiston Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning 2017-yil 7-fevral kuni eʻlon qilingan farmoni asosida 2017—2021-yillarda Oʻzbekistonni rivojlantirishning beshta ustuvor yoʻnalishi boʻyicha Harakatlar strategiyasi tasdiqlandi. Bu strategiya loyihasi oʻta dolzarb boʻlib, aholi va tadbirkorlarni tashvishga solayotgan masalalarni kompleks oʻrganish, qonunchilik, huquqni muhofaza qilish amaliyoti va xorijiy tajribani tahlil qilish yakunlari boʻyicha ishlab chiqildi. Hujjat internetda eʻlon qilinib, ekspertlar va jamoatchilikning keng muhokamasidan oʻtdi. Ijtimoiy sohalarning rivojlantirishida milliy mustaqillik prinsiplari va xalqning boy intellektual merosi va umumbashariy qadriyatlarining ustuvorligi asosida taʻlimning barcha darajalari va boʻgʻinlarida taʻlim oluvchilarning maʻnaviy va axloqiy fazilatlarini rivojlantirishga hamda taʻlimni boshqarish tizimini takomillashtirish, jamoat boshqaruvi shakllarini rivojlantirish, taʻlim tashkilotlarini mintaqalashtirishga eʻtabor qaratilgan. Maʻlumki, qonuniyat - bu barqaror, zaruriy u yoki bu hodisalar va jarayonlar oʻrtasidagi mutanosiblik va muhim aloqa hisoblanadi. Ijtimoiy ehtiyojlar va sharoitlar oʻquv jarayonining xarakteri, uning vazifalari, mazmuni, shakllari: usullari va vositalarini qonuniy ravishda aniqlab beradi. Agar oʻqitish jamiyat talablarini eʻtiborga olmasa, u holda uni, albatta, qayta koʻrish, takomillashtirish kerak. Demak, taʻlim berish, tarbiyalash va tarbiyalanuvchilarning umumiy rivojlanishlarini bir butunlikda amalga oshirish zarur. Ifodalangan qonuniy taʻlimiy aloqalarni va oʻqitish qoidalarini ilmiy asoslangan oʻzaro bogʻlanishda qoʻllash koʻnikma va malakalarni chuqur, puxta, ongli va taʻsirli oʻzlashtirilishini taʻminlaydi. Oʻqitishni aynan shunday natijaga qaratish uning onglilik, puxtalik, taʻsirchanlik qoidalarini xarakterlaydi. Taʻlimning mazmuni hayot, hozirgi zamon fani bilan bogʻlangan boʻlganligi uchun ham, vazifalarda mamlakatning iqtisodiy rivojlanishini jadallashtirish muammolari, ishlab chiqarishni 6 mexanizatsiyalash, avtomatlashtirish, kompyuterlashtirish kabilar asosida intensivlash oʻz aksini topishi kerak. Har bir tarbiyachi shuni anglab yetishi muhimki, oʻquv jarayonini samarali boʻlishi - bu, ishda oʻzini oqlagan pedagogik qonuniyatlar, qoidalar, taʻlimiy qoidalarni hozirgi zamon sharoitidagi yangi masalalarni hal qilishda ijodiy foydalangan holda, ulardan butunlay va oʻzaro aloqada foydalanish demakdir. Oʻqitishning muqobil tomonlarini tanlash uchun butun qonuniyatlar birligini va taʻlimiy qoidalarini eʻtiborga olish zarur. Oʻqitish qonuniyatlaridan uni samarali tashkil qilishga nisbatan muayyan muhim talablar kelib chiqadiki, bu oʻqitish qoidalari deb ataladi. Oʻqitish qoidalarini bilish oʻqitishning zarur usullarini yanada ishonchliroq tanlashga imkon beradi. Maktabgacha taʻlim qoidalari - tarbiyachining faoliyatini va tarbiyalanuvchilar tomonidan ilmiy bilmlarning oʻzlashtirilishi, tegishli koʻnikma va malakalar hosil qilishning asosiy qonun va yoʻl – yoʻriqlarini oʻz ichiga oladi. Shu bilan bir vaqtda taʻlim qoidalari har ikkala faoliyatni, yaʻni tarbiyachi va tarbiyalanuvchi tomonidan oʻz oldiga qoʻyilgan vazifalarni muvaffaqiyatli amalga oshirish imkoniyatini beradigan bir qancha talablarni ham umumlashtirib beradi. Maktabgacha taʻlim tarbiyachining faoliyati va tarbiyalanuvchilar tomonidan ilmiy bilimlarni oʻzlashtirilishi, tegishli koʻnikma va malakalar hosil qilishning asosiy qonuni va yoʻl- yoʻriqlarni oʻz ichiga oladi. Har bir inson jamiyatda oʻz oʻrnini bilishi, oʻzini jamiyatning ajralmas qismi deb his qilishi lozim, zero, bugungi kunning talabi ana shundan iborat. Maktabgacha taʻlim esa mazkur jarayonlarda bolalikdan ezgulik haqidagi tuygʻularni, tabiat va insoniyatga boʻlgan munosabatni, jamiyat hayotiga masʻuliyatni, insoniyatga boʻlgan qarashlarni goʻzallik va ulugʻvorlik asosida yaratish imkoniyatini rivojlantirish bilan mazmunlidir. |