XVIII bob. MAKTABGACHA TA’LIM
MUASSASASI VA OILA
„ .
.
.
Oila mkohga voki a zolarmmg ijtimoiy
Oila tushunchasi va
,
.
.
,
. .
.
.
. .
j
.
turmush tarzi, о zaro axloqiy javobgarhgi va
uning mohiyati
,
,
,
■
. ,
о zaro yordamiga asoslangan qon-qanndosh-
laming kichik guruhi44.
Insonparvar demokratik huquqiy davlatda mavjud bo‘lgan
oilaga
quyidagicha ta’rif mavjud: «Oila jamiyatning tabiiy va asosiy bo‘g ‘ini
bo‘lib, yuridik m a’noda nikoh, qarindoshlik, farzandlikka olish yoki
boshqa shakllarda bolalarni doimiy tarbiyaga olishdan kelib chiqadigan
tegishli huquq va majburivatlar bilan bog‘langan
shaxslar doirasidan
iborat bo‘lgan milliy mustaqillik mafkurasiga, umuminsoniy qadriyatlar
va sharqona an’analarga asoslangan oilaviy munosabatlarni rivoj lantirib,
uni mustahkamlashga qaratilgan fuqarolar ittifoqidan iborat dir»45.
Oila jamiyatning asosiy bo'g'ini. u nikoh va qon-qarindoshlikka
asoslanishi hamda jamiyat va davlat muhofazasida bo‘lish huquqiga ega,
shuningdek, jamiyat va
davlat oilani, otalik, onalik va bolalikni himoya
qiladi va oilaviy munosabatlarga umuminsoniy va milliy qadriyatlar joriy
etilishini ta’minlaydi46.
Psixolog olimlar oilani kichik bir ijtimoiy guruh sifatida ta'riflaydilar,
Oilani tashkil etuvchi ushbu guruh nikoh orqali hamda yaqin urug‘chilik
rishtalari bilan bir-biriga bog‘langan bo‘lib, ular o ‘rtasidagi munosa
batlarga xos bo‘lgan muhim jihatlar - bu o‘zaro mehr-muhabbat, g‘am-
xo‘rlik, m as’uliyatlilik va albatta, hayot, turmush tarzidagi umumiy likdir47.
Sotsiologiya oilaga yaxlit ijtimoiy organizmning qismi, jamiyat b o '
g'ini, ijtimoiy tarbiya jamoasi sifatida qaraydi.
Ijtimoiy-iqtisodiy sohada
sodir bo‘layotgan o ‘zgarishlar albatta, oilada o ‘z aksini topadi. Biroq
boshqa - ishlab chiqarish, kasbiy, siyosiy ijtimoiy birlashmalardan farqli
ravishda oila to ‘g‘ridan-to‘g‘ri qayta qurishga uchramaydi. Oilaning
axloqiy, psixologik
jihatdan yangilanishi uzoq, murakkab, qarama-
qarshiliklarga bog‘ liq j arayondir.
44. Педагогический энцклопевшческий словар - М., 2002. — С.257.
45. Karim ova О. O ila huquqi asoslari - Т.: 2003.
46. Qarang: 0 ‘zbekiston Respublikasi K onstitutsiyasi-T .: « 0 ‘zbekiston», 2009. -
12-13-b.
47. Karim ova V. Oilaviy hayot psixologiyasi - T„ 2006. - 10-b.
" 260
Iqtisodiy sohadagiga qaraganda,
yangi munosabat, yangi axloq me!-
yorlari oilada sekin sur’atlarda amalga oshadi. Oilaviy o‘zgarishlaming
amalga oshishida ijtimoiy-iqtisodiy omillardan tashqari, boshqa - biolo-
gik, psixologik, demografik omillar ham ishtirok etadi.
Olimlarning fikricha, odamlar hayotining birdan-bir to‘g ‘ri yo'li oila
viy hayotdir.
Oila inson uchun mehnat qobiliyatini tiklash va dam olish joyi. Shu
ningdek, oila muhim tarbiya o ‘chog‘i hamdir. Oilada bolalar tarbiyasida
ota-bobolar, momolardan qolgan, ming yillar mobaynida hayot sinovlari-
dan o‘tgan yaxshi udum, odatlar mavjud. Pedagogika fanlari doktori, pro
fessor M. Inomova oilaning quyidagi jihatlarini alohida ajratib ko'rsatgan:
>
birinchidan, oila o'ziga xos va takrorlanmas ta’sirga ega;
>
ikkinchidan, oila bola uchun o ’ziga xos «ko‘zgu»
b o iib , ota-
onaning shaxsiy namunasi, ibrati bola tarbiyasida muhim ahamiyat kasb
etadi;
>
uchinchidan, oila o ‘ziga xos hissiyotlar olamidan iborat bo‘lib,
unda ijobiy va ba’zan salbiy his-tuyg‘ular jamuljam bo'ladi;
>
to'rtinchidan. oila sharoitida bolalarda o‘zgalarga nisbatan ham-
dardlik tuyg'ulari ham tarbiyalanadi;
> beshinchidan, oiladagi maishiy turmushda bolaning ishtirok etishi
ham axloqiy tarbiyaning muhim omili sanaladi;
>
oltinchidan, oila - er-xotinlik, ota-onalik vazifalarini aks ettiradi.
Ota-onaning bir-biriga bo'lgan muhabbati bolaga ta'sir ko'rsatadigan
asosiy tarbiyaviy omillardan biriga aylanishi mumkin48.
Demak, oila - tarbiyaviy jam oa va hech kim hech qanday holatda
oilaning vazifasini bajara olmaydi.
Oila hayoti ko‘p tomonlamali munosabatlar bilan tavsiflanadi:
ijti-
moiy-biologik, xo‘jalik-iqtisodiy, axloqiy, psixologik. Oila rivojining
har bir bosqichi bir funksiyasining tugashi, boshqasining paydo bo‘ lishi,
uning a ’zolarining ijtimoiy faoliyatining o'sib borish ko‘lami va tavsifi
bilan bog‘liq. V.A.
Slastenin, I.F. Isayev, E.N. Isayevlarning fikricha, oila
jam iyat va odamlarga munosabati bo'yicha muhim ijtimoiy ahamiyatga
ega funksiyalarni bajaradi.
Dostları ilə paylaş: