Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti z. O. Kuvandikov
Tadbirkorlik subyektlarining mol-mulki ob’ektlari
Yüklə 1,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4.Tadbirkorlik subyektlarining mol-mulki ob’ektlari: asosiy
vositalar, pul mablaglari, qimmatli qogozlar, nomoddiy ob’ektlar Fuqarolik huquqlarining ob’ektlari erkin suratda boshqa shaxslarga berilishi yoki universal huquqiy vorislik (meros qilib olish, yuridik shaxsni qayta tashkil etish) tartibida yoxud boshqa usul bilan, agar ular muomaladan chiqarilmagan yoki ularning muomalada bo‘lishi cheklab qo‘yilmagan bo‘lsa, bir shaxsdan ikkinchi shaxsga o‘tishi mumkin. Muomalada bo‘lishiga yo‘l qo‘yilmaydigan fuqarolik huquqlari ob’ektlarining turlari (muomaladan chiqarilgan ob’ektlar) qonunda to‘ridan-to‘ri ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak. Muayyan muomala ishtirokchilarigagina qarashli bo‘la oladigan yoki muomalada bo‘lishiga maxsus ruxsatnoma bilan yo‘l qo‘yiladigan fuqarolik huquqlari ob’ektlarining (muomalada bo‘lishi cheklangan ob’ektlarning) turlari qonunda ko‘rsatilgan tartibda belgilanadi. O‘zR FKning 85-moddasiga ko‘ra butun korxona mulkiy kompleks sifatida ko‘chmas mulk hisoblanadi. Butun korxona yoki uning qismi olish-sotish, 218 garovga qo‘yish, ijara hamda ashyoviy huquqlarni belgilash, o‘zgartirish va bekor qilish bilan bogliq boshqa bitimlarning ob’ekti bo‘lishi mumkin. Mulkiy kompleks bo‘lgan korxona tarkibiga uning faoliyati uchun mo‘ljallangan hamma mulk turlari, shu jumladan yer uchastkalari, binolar, inshootlar, uskuna, inventar, xom ashyo, mahsulot, talab qilish huquqi, qarzlar, shuningdek korxonani, uning mahsuloti, ishlari va xizmatlarini aks ettiruvchi xususiy alomatlarga (firma nomi, tovar belgilari, xizmat ko‘rsatish belgilari) bo‘lgan huquqlar va boshqa mutlaq huquqlar, agar qonun yoki shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, kiradi. Asosiy va mansub ashyolar. Foydalanish tufayli vujudga keladigan munosabatlarning mohiyati bilan boshqa ashyo (mansub ashyo)ga bogliq mustaqil ashyo asosiy ashyo hisoblanadi. Asosiy ashyoga xizmat qilishi kerak bo‘lgan va u bilan umumiy xo‘jalik vazifasi orqali bogliq ashyo mansub ashyo hisoblanadi. Mansub ashyo, agar qonunlar yoki shartnomada boshqacha tartib belgilab qo‘yilgan bo‘lmasa, asosiy ashyoning taqdiriga bogliq bo‘ladi. Murakkab ashyolar agar turli xil ashyolar birikmaning mohiyati bilan belgilanadigan vazifasi bo‘yicha foydalanish imkonini beradigan yaxlit bir butunni tashkil etsa, ular bitta ashyo (murakkab ashyo) hisoblanadi. Hosil va daromadlarga bo‘lgan huquq ashyodan keladigan hosil va daromadlar, agar qonun yoki shartnomada boshqacha tartib belgilab qo‘yilgan bo‘lmasa, ashyo egasiga tegishlidir. Pul mablaglari ham tadbirkorlik faoliyatida ob’ekt sifatida muhim ahamiyatga egadir. Ayniqsa, to‘lovlarni amalga oshirish jarayonida pul mablaglari asosiy vosita hisoblanadi. To‘lovlar naqd pul bilan va naqd pulsiz hisob-kitoblar tarzida amalga oshiriladi. Hisob-kitoblarni chet el valyutasida amalga oshirish hollari, tartibi va shartlari qonun hujjatlari bilan belgilab qo‘yiladi. Qimmatli qogozlar mulkiy huquqlarni belgilangan shaklga va majburiy rekvizitlarga amal qilgan holda tasdiqlovchi hujjatlar qimmatli qogozlar hisoblanib, ularni taqdim etgan taqdirdagina mazkur huquqlarni amalga oshirish yoki boshqa shaxslarga berish mumkin bo‘ladi. 219 Qimmatli qogozlar boshqa shaxsga berilishi bilan ular tomonidan tasdiqlanadigan hamma huquqlar ham o‘sha shaxsga o‘tadi. Qimmatli qogozlar jumlasiga quyidagilar kiradi: obligatsiya, veksel, chek, depozit va jamgarma sertifikatlari, konosament, aktsiya hamda qonun hujjatlari bilan qimmatli qogozlar jumlasiga kiritilgan boshqa hujjatlar kiradi. Mutlaq huquq ob’ekti bo‘lgan intellektual faoliyat natijalari va o‘ziga xos vositalaridan uchinchi shaxslar huquq egasining ruxsati bilangina foydalanishlari mumkin. Yüklə 1,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|