Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti z. O. Kuvandikov
Yüklə 1,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Sho‘ba va qaram jamiyatlar. Bozor iqtisodiyoti sharoitida yuridik
shaxslarning turli huquqiy maqomga ega bo‘lgan xo‘jalik shirkatlari, jamiyatlari va ularning har xil birlashmalari hamda uyushmalari keng miqyosda tarqaladi va avj oladi. Shunday holat ham yuz berishi mumkinki, bitta yuridik shaxsning ta’sischilari (ishtirokchilari) boshqa yuridik shaxslarning ta’sischisi bo‘lish darajasiga erishadi. Bunday holatlarda ta’sischi yuridik shaxs (xo‘jalik shirkati yoki xo‘jalik jamiyati) tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishda hal qiluvchi, ya’ni asosiy tashkilot vazifasini bajaradi, u tomonidan tashkil etilgan yuridik shaxslar unga nisbatan sho‘’ba va qaram xo‘jalik jamiyatlari mavqeiga ega bo‘ladi. 209 Ushbu jamiyatlarning asosiy xususiyatlari FKning 67, 68-moddalarida har tomonlama ifodalangan. Ustav fondiga hissa qo‘shishda xo‘jalik jamiyatida ishtirok etgan jamiyat sho‘’ba xo‘jalik jamiyati - deyiladi. Ustav fondidagi ishtiroki ustun mavqega ega bo‘lgan xo‘jalik asosiy xo‘jalik deyiladi. Xo‘jaliklarning sho‘’ba va asosiy darajaga ega bo‘lishi ular o‘rtasida tuzilgan shartnomalar asosida yoki biri ikkinchisining qarorlariga muvofiq ish tutishi bilan ham ifodalanadi. Sho‘’ba jamiyati yuridik shaxs hisoblanadi. Umumiy qoidaga binoan asosiy va sho‘’ba jamiyatlari bir- birlarining majburiyatlari bo‘yicha javobgar bo‘lmaydi. Lekin sho‘’ba jamiyati asosiy jamiyatning aybi bilan bankrotlikka uchrasa, asosiy jamiyat subsidiar javob berishi, agar mulkiy zarar ko‘rsa etkazilgan zararni qoplashi lozim (FKning 67-moddasi). Xo‘jalik jamiyatida qatnashuvchi jamiyatning biri jamiyat ustav fondining yigirma foizidan ko‘proiga ega bo‘lsa, ikkinchi jamiyat qaram xo‘jalik jamiyati deyiladi. Bunday jamiyat ham yuridik shaxs hisoblanadi. Jamiyatning qaram bo‘lganligi haqida darhol e’lon qilinishi shart (FKning 68-moddasi). Huquqiy mavqei bo‘yicha qaram xo‘jalik jamiyati sho‘’ba jamiyatiga yaqin turadi. Lekin shunga e’tibor berish kerakki, sho‘’ba xo‘jalik jamiyati tijorat tashkilotining u yoki bu tashkiliy-huquqiy shaklida, ya’ni shirkat yoki xo‘jalik jamiyati sifatida tashkil topsa, qaram jamiyat faqat xo‘jalik jamiyati sifatida tashkil topadi. Xo‘jalik shirkatlari va jamiyatlarining har bir tashkiliy-huquqiy shakli bilan bogliq muammolar doirasining kengligi va ularning har biri alohida tadqiqot ob’ekti bo‘lishi mumkinligini nazarda tutgan holda bular haqidagi asosiy tushunchalar va qoidalarga to‘xtalib o‘tildi. Tijoratchi tashkilotlar qatoriga yuqorida keltirilgan xo‘jalik jamiyatlaridan tashqari ishlab chiqarish kooperativlari, unitar korxona, xo‘jalik yuritish huquqiga asoslangan unitar korxona, operativ boshqaruv huquqiga asoslangan davlat unitar korxonasi va boshqalar kiradi. Yüklə 1,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|