Sharq mamlakatlari iqtisodiyoti, siyosati va turizm fakulteti

1. Iqtisodiyot va uning bosh masalasi. 
Iqtisodiyot nazariyasi fanini, uning qonun-qoidalarini bilish uchun, eng avvalo, 
iqtisodiyotning o’zi nima, uning vazifasi nimalardan iborat, degan savolga javob 
berish lozimdir. Insoniyat hayoti va uning taraqqiyoti juda murakkab, ko’’ qirrali va 
g’oyat chigal muammolarga boydir. Bu muammolar kishilarning moddiy ne’matlar 
ishlab chiqarish, xizmatlar ko’rsatish, fan, madaniyat, siyosat, mafkura, axloq, 
davlatni boshqarish sohalaridagi va nihoyat, oiladagi va boshqa faoliyat turlarining 
borgan sari ko’’ayib, rivojlanib hamda ularning o’zgarib borishi natijasida vujudga 
keladi. Uzoq davrlar davomida insoniyat fikrini band qilib kelgan ayrim masalalar 
bugungi kunda oddiy haqiqat va oson bilish mumkin bo’lgan narsaga o’xshab 
ko’rinadi. 
Masalan, bugun hammaga ma’lumki, kishilar yashashlari, siyosat, san’at, 
adabiyot, fan, ma’rifat, madaniyat, ta’lim bilan shug’ullanishlari uchun hayotiy 
ne’matlarni iste’mol qilishlari, kiyinishlari kerak. Buning uchun esa oziq-ovqat, 
kiyim-kechak, uy-joy va turli xizmatlardan iborat hayotiy vositalar zarur. Har bir 
kishi, o’zining kundalik hayotida bir qancha muammolarga, ya’ni hayotiy ehtiyojlari 
– kiyim-kechak, oziq-ovqat, uy-ro’zg’or buyumlariga ega bo’lish, bilim olish kabi 
ehtiyojlar uchun zarur bo’lgan ‘ul daromadlarini qaerdan, nima hisobiga to’ish kerak 
degan muammolarga duch keladi. 

---

Shu muammolarni echish va o’z ehtiyojlarini qondirish maqsadida kishilar turli 
yo’nalishlarda, sohalarda faoliyat ko’rsatadilar. Demak, insonning turli faoliyatlari 
ichida eng asosiysi, insoniyatning yashashi va uning kamol to’ishini ta’minlaydigani 
moddiy va ma’naviy ne’matlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatishdan iborat 
bo’lgan iqtisodiy faoliyatdir. 
Iste’mol tovarlari va xizmat ko’rsatish sohalari turli tuman bo’lganligi uchun 
iqtisodiy faoliyat ham turlichadir, ularning turi va soni juda ko’’dir. 
Cheklangan iqtisodiy resurslardan unumli foydalanib, kishilarning yashashi, 
kamol to’ishi uchun zarur bo’lgan hayotiy vositalarni ishlab chiqarish va 
iste’molchilarga etkazib berishga qaratilgan, bir-biri bilan bog’liqlikda amal 
qiladigan turli-tuman faoliyatlar yaxlit qilib, bir so’z bilan, iqtisodiy faoliyat deb 
ataladi. 
Qadimda iqtisodiy faoliyatning asosiy shakli uy xo’jaligi doirasida ro’y bergan. 
Shuning uchun qadimgi grek olimlarining (Ksenofont, ‘laton, Aristotel) asarlarida
iqtisodiyot - uy xo’jaligi va uni yuritish qonunlari deb tushuntirilgan. Arab 
leksikonida «iqtisod» tejamkorlik ma’nosida tushunilgan, chunki islom diniga oid 
adabiyotlarda tejamkorlikka alohida e’tibor berilgan. Masalan, Quroni Karimda 
shunday oyat bor: «Englar, ichinglar, hadya qilinglar, ammo isrof qilmanglar».
1
Lekin, hozirgi davrda iqtisodiyot keng ma’noni anglatib, faqatgina uy yoki 
individual xo’jalik yuritish yoki tejamkorlik ma’nosini anglatmaydi, balki