Shartli belgilar
Xalqaro monopoliyalarning dunyoni iqtisodiy jihatdan bo‘lib
Yüklə 1,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5. Dunyoni industrial davlatlar tomonidan hududiy jihatdan taqsimlab olish uchun kurash kuchaydi.
|
4. Xalqaro monopoliyalarning dunyoni iqtisodiy jihatdan bo‘lib
olishi. Eng yirik monopoliyalar, moliya oligarxiyasining turli guruh- lari bozorlar, xomashyo manbalari ustidan nazorat o‘rnatishga intilganlar. Shu tariqa, xalqaro monopoliyalar vujudga kelgan. 1910- yilda ularning soni 100 taga yetgan. Natijada, endi yangi bir hodi- sa — xalqaro monopoliyalar o‘rtasida jahon xo‘jaligi va boyligini nazorat qilish uchun kurash boshlangan. Chunonchi, ikki moliya guruhi — Rokfeller (AQSH) va Rotshildlar (Buyuk Britaniya, Fransiya) guruhi jahonning kerosin bozorini bo‘lib olgan. 1907-yilda esa, g‘oyat ulkan monopoliyalar — „Umumiy elektr kompaniyasi“ (AQSH) bilan „Umumiy elektr jamiyati“ (Ger- maniya) o‘rtasida ham jahon elektr bozorini bo‘lib olish va o‘zaro hamkorlik qilish to‘g‘risida shartnoma tuzilgan. Shu tariqa, deyarli barcha boshqa kuchsiz, qoloq davlatlar eng yirik industrial davlatlarning moliya oligarxiyasiga tobora ko‘proq qaram bo‘lib qolgan. 5. Dunyoni industrial davlatlar tomonidan hududiy jihatdan taqsimlab olish uchun kurash kuchaydi. Moliya oligarxiyasi qudratining mustahkamlanishi bilan indus- trial davlatlarning o‘z mustamlakalarini kengaytirishga intilishlari yanada kuchaydi. Bu hol industrial davlatlar o‘rtasida dunyoni hududiy jihatdan bo‘lib olishni tezlashtirdi. XIX asr oxiri va XX asr boshlarigacha ular o‘rtasida butun yer yuzining yarmidan ko‘pi bo‘lib olingan edi. Buyuk Britaniya, Fransiya va Rossiya juda katta mustamlakalarga ega bo‘lib oldi. Germaniya, Italiya va Yaponiya esa uncha katta bo‘lmagan hudud- lar bilan kifoyalanishga majbur bo‘ldi. 7 Iqtisodiy taraqqiyotda dunyoda 2-o‘ringa, Yevropada esa 1- o‘ringa chiqib olgan Germaniyani dunyoning bunday taqsimlanish holati aslo qoniqtirmagan. AQSH juda katta hudud, boy xomashyo zaxiralari, keng ichki bozorga ega bo‘lganligi uchun mustamlakalar zabt etishga ishtiyoq bildirmadi. Buning ustiga, iqtisodiy jihatdan dunyoning yetakchi davlatiga aylanib olgan AQSH, ochiq qurolli hujum qilishdan ko‘ra boshqa davlatlarga, birinchi navbatda, Lotin Amerikasi mamlakat- lari iqtisodiga kirib borishni afzal ko‘rdi. Iqtisodiy jihatdan qudratli AQSH raqiblarini harbiy kuch ishlatmasdan ham siqib chiqarishi mumkin edi. Biroq, bu AQSHning yangi hududlarni bosib olish- dan butunlay voz kechganligini anglatmas edi. XIX asrning oxiriga kelib, AQSH Gavayi orollarini anneksiya qildi. Fili ppinni bosib oldi, Puerto-Riko va Guam orollarini o‘zining yarimmustam- lakasiga aylantirdi. Yüklə 1,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|