Shaxsiy kompyuterlar uchun mikroprotsessorlar

SM 
P 1 n 
RG 
1 n
 
у
3
у
4
у
5 

---

Y3:SM da kushish; 
Y4:SM:=0; 
Y5:Sm:=(SM)tesk; 
Y6:RG[0]:=RG[0];
Y7:RG:=X; 
Y8:RG:=0; 
Registrdan jamlagichga to‘g‘ri va teskari kodni uzatish Y
1
va Y
2
mikroamal–
lar yordamida bajariladi. Teskari kod uzatilganda jamlagichning ishora xonalariga 
«11» kodi kiritiladi. Y
3
=1 signali bo‘yicha jamlagichdagi xonalararo ko‘chirish 
zanjirlari ulanadi. Jamlagich va registrdagi kodlarni qo‘shish bir vaqtda ikkita 
(Y
3=
1, Y
2
: SM:=RG) mikroamalning bajarilishini talab etadi. Y
5
mikroamalni 
jamlagichning raqam xonalaridagi kodni inventrlaydi. Bunda jamlagichning ishora 
xonalaridagi qiymatlar o‘zgarmaydi. Y
6
mikroamali registrdagi kodning ishorasini 
inventrlashga xizmat qiladi. Y
7
mikroamali bo‘yicha operand kodi registrga 
uzatiladi, u
8
mikroamali esa registrni tozalashga xizmat qiladi.
Qo‘shish amalini boshqarishda R
1
, R
2
, R
3
mantiqiy shartlar ishlatiladi. R
1
signal jamlagich ishora xonasining qiymati (sign SM) ni, R
2
signal jamlagich 
to‘lib – toshish xonasining qiymati (SM[P]) ni, R
3
signali esa registr ishora 
xonasini qiymati (sign RG) ni aniqlaydi.
Qo‘shish amalining mikrodasturi 9 – rasmda keltirilgan. Unda operator 
uchlarining yoniga mikrodastur mos operatorlarining bajarilishida «1» qiymatni 
oluvchi signallar yozib qo‘yilgan. Mikrodasturning, ya’ni qo‘shish amalining 
bajarilish vaqti qo‘shiluvchilarning qiymatlariga bog‘liq. Agar birinchi 
qo‘shiluvchi va natija musbat qiymatlarga ega bo‘lib, jamlagichning xona to‘ri 
to‘lib – toshmasa, qo‘shish amali bir takt mobaynida bajariladi. Umuman, 
qo‘shish amalining bajarilishi vaqti to‘rt taktdan oshmaydi.
Ayirish amalini bajarishda Y
6
signali yordamida kamayuvchining ishorasi 
inventrlanadi va undan so‘ng qo‘shish mikrodasturi bajariladi.
Qo‘zgalmas vergulli sonlarni ko‘paytirish, qo‘shish va siljitishlarning 
ketma- ketligiga keltiriladi. Ko‘paytma har biri ko‘payuvchini ko‘paytiruvchining 
bir xonasiga ko‘paytirish yo‘li bilan olingan qismiy ko‘paytmalar yig‘indisi kabi 
hisoblanadi. Ikkita n xonali sonning ko‘paytmasi 2n xonali sonni beradi va 
yaxlitlash orqali n xonali songa keltiriladi.
Qismiy ko‘paytmalar ko‘paytiruvchining kichik xonasidan yoki katta 
xonasidan boshlab hisoblanishi mumkin. Ularning kodini siljitish ko‘paytiruvchi 
xonalarining 
salmoq koeffitsiyentlarini 
qiymatlariga 
muvofiq 
qismiy 
ko‘paytmalarini siljitish yoki ko‘payuvchini siljitish orqali amalga oshiriladi. 
Shunday qilib, umuman ko‘paytirishni to‘rt xil varianti bo‘lib, ularning ichidan
ikkitasi ahamiyatga molikdir. Birinchi variantda ko‘paytirish ko‘paytiruvchini 
kichik xonasi bilan boshlanadi. Ko‘paytiruvchining navbatdagi raqami 
ko‘paytiruvchining o‘ng tarafga bir xonaga siljitish yo‘li bilan olinadi. Agar 
ko‘paytiruvchining raqami «1» qiymatiga ega bo‘lsa, qismiy ko‘paytmalar 
yig‘indisining qiymati ko‘payuvchining qiymati qadar ortadi. Ko‘paytiruvchining 
raqami 0 qiymatiga ega bo‘lganida jamlash bajarilmaydi. Ko‘paytiruvchilarning 

---

har bir xonasiga ko‘paytirishdan so‘ng qismiy ko‘paytma–lar yig‘indisi o‘ng 
tarafga bir xonaga siljitiladi. Ko‘payuvchining holati o‘zgarmaydi. Jamlagichning 
uzunligi (2n+1) ikkilik xonaga teng. Ko‘paytirish–ning bu variantida jamlash 
jamlagichning faqat (n+1) xonasida bajariladi. Qo‘shishda yig‘indi n dan kichik 
xonalarning qiymati o‘zgarmaydi. Ko‘paytiruvchini siljitishda ko‘paytiruvchi 
registrining bo‘shagan xonalaridan foydalanish evaziga jamlagichning uzunligi 
n+1 ni ikkilik xonagacha kamaytirish mumkin. Bu holda yig‘indini 
siljitganda ko‘chirish signali jamlagichning n - xonasidan ko‘paytiruvchi 
registrining katta xonasiga uzati– ladi. Ko‘paytirish amali tugagandan so‘ng 
ko‘paytmaning n dan katta xonasi jamlagichda n dan kichik xonasi esa 
ko‘paytiruvchi registrida saqlanadi. Ikkinchi 
variantda, 
ko‘paytirish 
ko‘paytiruvchining katta xonasidan boshlanadi. Ko‘paytiruvchining navbatdagi 
raqami ko‘paytiruvchini chap tarafga bir xonaga siljitish yo‘li bilan olinada. Agar 
ko‘paytiruvchining raqami «1» qiymatiga ega bo‘lsa, qismiy ko‘paytmalar 
yig‘indisining 
qiymati 
ko‘payuvchining 
qiymati 
qadar 
ortadi. 
Ko‘paytiruvchining har bir xonasiga ko‘paytirishdan so‘ng qismiy ko‘paytmalar 
yig‘indisi chap tarafga bir xonaga siljitiladi. Qo‘shish summatorining hamma 2n 
xonasi bo‘yicha bajariladi va ko‘paytirish amali tugagandan so‘ng 2n xonali 
ko‘paytma 
jamlagichda 
saqlanadi. Birinchi 
variantda (ko‘paytirish 
ko‘paytiruvchining kichik xonasidan boshlanganda) qo‘shish jamlagichning faqat 
n+1 xonasida bajarilaganligi sababli, qo‘shish uchun ikkinchi variantga nisbatan 
kam vaqt talab etiladi. Birinchi variantga muvofiq ko‘paytirish amalini bajarishga 
mo‘ljallangan 
qurilma 
operatsion 
qismining 
strukturasini 
ko‘raylik. 
Ko‘paytiruvchining kichik xonasidan boshlab ko‘paytirish amalining algoritmi 
quyidagicha:
1) ko‘paytirish amali operandlarning modullari ustida bajariladi; 
2) amal bajarilishi boshlanishidan avval qismiy ko‘paytmalar yig‘indisi 0 ga 
tenglashtiriladi; 
3) agar ko‘paytiruvchining qiymati «1» ga teng bo‘lsa, qismiy ko‘paytmalar 
yig‘indisi ko‘payuvchining qiymati qadar ortiriladi;
4) qismiy ko‘paytmalar yig‘indisi o‘ng tarafga bir xonaga siljitiladi;
5) algoritmning 3 va 4 bandlari qo‘paytiruvchining kichik raqamidan 
boshlab ketma-ket hamma raqamlari uchun qaytariladi; 
6) agar operandlarning ishoralari bir xil bo‘lsa, ko‘paytmaga musbat aks 
holda manfiy ishora beriladi;
7) zarurat tug‘ilganda ko‘paytma n katta xonaga yaxlitlanadi.
Operatsion qismdan ko‘paytirish amalini boshqaruvchi blokka quyidagi 
signallar beriladi: 
P1=RG2[n]; 
P2=RG2[1]; 
P3=signRG2; 
P4=signRG1; 
Ko‘paytirish natijasi olinganligi to‘g‘risidagi signalni hosil qilish uchun takt 
hisoblagichi SchT ishlatiladi. Bu hisoblagichda u
14
signali bo‘yicha 2n xonali 
ko‘paytmani olish uchun zarur bo‘lgan n ko‘paytirish taktlari soni kiritiladi (u
14
: 

---

CrT:=n). Ko‘paytiruvchining navbatdagi raqamiga ko‘paytirilganda takt 
hisoblagichi bittaga kamayadi (u
13
:SchT:=SchT-1). Ko‘paytiruvchining hamma n 
xonasiga ko‘paytirilganda so‘ng takt hisoblagichida nol qiymati hosil bo‘ladi. 
SchT=0 bo‘lganda hisoblagichning chiqish yo‘lida r
5
=1 signali shakllanadi. 
Ko‘paytirish amalining mikrodasturi 11 - rasmda keltirilgan. n xonali ko‘paytmani 
hosil qilish maqsadida natija (n++1) xona qiymati bo‘yicha yaxlitlanadi. (n+1) 
xona qiymati r
2
signali orqali ifodalangan. Agar r
2
=1 bo‘lsa, jamlagichning qiymati 
n-xonaning birlik qiymati qadar ortiriladi. Agar r
2
=0 bo‘lsa, jamlagichning qiymati 
o‘zgarmaydi. Shuni aytib o‘tish lozimki, qo‘zgalmas vergulli sonlarni 
ko‘paytirishda natija yaxlitlansa ham, jamlagich xona turining to‘lib – toshishi ro‘y 
bermaydi. Haqiqatdan ham 2n xonali natijaning eng katta qiymati quyidagiga teng: 
(1-2-n ) (1-2-n )=1-2-(n-1)+2-2n
Natija yaxlitlanganda ko‘paytma qiymati 2-(n+1) ga ortganda, ya’ni: 
[1-2-(n-1)+2-2n ]+ 2-(n+1) q1-2-n+1+1+1+2-2n+2-(n-1)=1-2-(n+1)+2+2-2n +2-
(n+1) =1-2-(n+1)*22+2-2n +2-(n+1) =1-3-(n+1)+ 2-2n. 
Bu qiymat doimo birdan kichik. 
11-rasm 
RG2[n] 
Sch T=0 
Rg2:=R1(Rg2) 
SM:=R1(SM) 
Rg2[1]:=SM[n] 
SchJ=SchT-1 
RG[1] 
SM:=SM+2
-n
tamom 
boshlash 
шлаш 
RG2 
SM:=0 
СчТ:=0 
SM:=SM+RGY 
signSM:=11 

---