Shodieva nargiza mexrikulovna milliy iqtisodiyot investitsion muhitiga moliya bozorining ta
-rasm. Asosiy kapitalga investitsiyalarning o‘sish sur’atlari
Yüklə 0,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.6-rasm. Asosiy kapitalga investitsiyalarning o‘sish sur’atlari 16 . Qator hududlarda asosiy kapitalga investitsiyalarning yuqori o‘sish sur’atlari kuzatildi, jumladan, Navoiy viloyatida o‘tgan yilga nisbatan 184,6 foiz (asosiy kapitalga investitsiyalar hajmi 10059,1 mlrd. so‘m), Namangan viloyatida – 171,2 foiz (7131,0 mlrd. so‘m), Qoraqalpag‘iston Respublikasida – 162,2 foiz (6046,4 mlrd. so‘m), Jizzax viloyatida – 155,9 foiz (3169,2 mlrd. so‘m), Surxandaryo viloyatida – 149,5 foiz (6111,0 mlrd. so‘m), Farg‘ona viloyatida – 146,6 foiz (4978,4 mlrd. so‘m), Toshkent viloyatida – 123,7 foiz (9351,4 mlrd. so‘m), 15 www.stat.uz- O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi rasmiy axborot sayti ma’lumotlari 16 www.stat.uz- O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi rasmiy axborot sayti ma’lumotlari 53 Xorazm viloyatida – 122,8 foiz (2980,0 mlrd. so‘m), va Toshkent shahrida – 114,7 foiz (21861,5 mlrd. so‘m) 17 . Hozirda mamlakatimiz hududlarining rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatayotgan asosiy to‘siqlardan biri – hudud iqtisodiyoti real sektoriga kiritilayotgan investitsiyalarning yetarli emasligidir. Hududlar investitsion siyosatini ishlab chiqishda ularning investitsion jozibadorligi asos bo‘lib xizmat qiladi. Ta’kidlash kerakki, bugungi kunda respublikamiz hududlarining investitsion jozibadorligi etarlicha past bo‘lib hisoblanadi. Investitsion jozibadorlikka ijobiy ta’sir ko‘rsatuvchi ko‘rsatkichlarni o‘zida ifodalovchi 1-4 guruhlardagi reyting baholash natijalarini hududlarning kompleks ko‘rsatkichlarini pasayib borish tartibida joylashtiramiz. Birinchi o‘rin kompleks ko‘rsatkichning eng yuqori qiymatiga ega hududga beriladi. Investitsion jozibadorlikka salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi ko‘rsatkichlarni ifodalovchi 5-guruh reyting baholash natijalari hududlarning kompleks ko‘rsatkichlari qiymatini o‘sib borish tartibida joylashtiramiz. Birinchi o‘rin kompleks ko‘rsatkichning eng past qiymatiga ega hududga beriladi. Taklif etilayotgan hududlar investitsion jozibadorligini baholash metodikasi bir qator o‘ziga xosliklarga ega bo‘lib, xususan, tizimlar nazariyasining tartiblaridan foydalanilgan, ya’ni elementlar xilma-xilligining zarurligi, minimal yetarlilik va ularning maqsadga yo‘naltiril- ganligi tamoyillari hisobga olingan. Ushbu holat metodikaga bir qator ustuvor- liklarni beradi va salohiyatli investor uchun foydali vositaga aylantiradi: − ma’lumotlarni topishning osonligi – hudud investitsion jozibadorligini integral va reyting baholash statistik ma’lumotlar asosida amalga oshiriladi, ushbu ma’lumotlar hududlarning yillik statistik to‘plamlarida chop etiladi; − ma’lumotlarning ortiqcha emasligi va to‘liqligi – hudud investitsion jozibadorligining turli jabhalarini tavsiflash uchun atiga ellikta boshlang‘ich statistik ko‘rsatkichlardan foydalaniladi: hudud iqtisodiy salohiyati, hudud ishlab chiqarish samaradorligi, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning rivojlanishi, iste’mol darajasi va turmush sifati, investitsion risk; 17 www.stat.uz- O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi rasmiy axborot sayti ma’lumotlari 54 − reyting baholashi qiyosiy (solishtirma) hisoblanadi: u barcha tadqiq etilayotgan hududlarning haqiqiy erishgan natijalarini hisobga oladi, hudud investitsion jozibadorligi ko‘rsatkichlari nisbiy qiymatlarini olishda hisob-kitob asosi sifatida ekspertlarning sub’ektiv taxmin va xulosalari emas, balki tadqiq etilayotgan ob’ektlarda olingan nisbatan aniq natijalardan foydalaniladi; − ushbu metodikada hisoblash algoritmidan foydalaniladi, xususan hudud investitsion jozibadorligini qiyosiy kompleks baholashning matematik modelidan foydalanish imkoni yuzaga keladi; − ushbu metodika yordamida hisoblangan investitsion jozibadorlikning xususiy, kompleks va integral ko‘rsatkichlari qiymatlari noldan birgacha bo‘lgan oraliqda joylashgan va bu hududlarni qiyosiy tahlilini amalga oshirishni sezilarli darajada osonlashtiradi hamda investitsion jozibadorlikni oshirishning zaxiralarini aniqlash imkonini beradi, xususan, nafaqat reyting baholashning ortda qolayotgan hududlarida, balki, eng yuqori o‘rinlarda joylashgan hududlar uchun ham. Misol uchun, tadqiqotlarimiz davomida aniqlangan ma’lumotlarga asoslanib, reytingda 0,75 baho bilan etakchi o‘rinni egallayotgan Toshkent shahri quyidagi ko‘rsatkichlar bo‘yicha past qiymatlarga ega (investitsion risk ko‘rsatkichlarida esa yuqori qiymatlarga) va ushbu yo‘nalishlarda ishlarni yaxshilash tavsiya etiladi: X1.9 - jami investitsiyalar tarkibida xorijiy investitsiyalarning salmog‘i (0,28), X2.5 - canoat mahsulotlari ishlab chiqarishning o‘tgan yilga nisbatan o‘sishi indeksi (0,20), X4.12 - har 10000 aholiga to‘g‘ri keluvchi madaniyat va aholi dam olish markazlari (0,35), X5.3 - aholining kasalliklarga chalinishi darajasi, har 1000 kishiga (1,0), X5.4 - go‘daklar o‘limi koeffitsienti (1,0), X5.6 - bir yil davomida tugatilgan korxona va tashkilotlar soni (1,0), X5.7 - 100000 aholiga to‘g‘ri keladigan ro‘yxatga olingan jinoyatlar soni (1,0), X5.8 - 100000 aholiga to‘g‘ri keluvchi yo‘l transport hodisalarida halok bo‘lganlar soni (1,0). Hudud investitsion jozibadorligini baholashning taklif etilayotgan metodika- dan amaliyotda foydalanish bir tomondan, davlat hokimiyati va boshqaruv organlariga hudud xo‘jalik faoliyatidagi mavjud kamchiliklarni aniqlash va ushbu kamchiliklarni bartaraf etish bo‘yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqish 55 hamda natijada investitsion resurslarni jalb qilish imkoniyatlarini yaxshilasa, boshqa tomondan esa, ushbu metodika asosida amalga oshirilgan hududlar investitsion jozibadorligining tahlili natijalari har bir strategik investorga uning qiziqishlarini (xohish-istaklarini) inobatga olgan holda unga maqbul keladigan investitsiyalash ob’ektini tanlash imkonini beradi. O`zbekiston Respublikasida investitsiya faoliyatining rivojlanib borishi, foyda olishning turli yo`llarini amalga tatbiq etishga olib kelmoqda. Agarda avval korxonalarda asosiy daromad o`zida ishlab chiqarilgan mahsulotni sotishdan iborat bo`ladigan bo`lsa, bozor munosabatlari rivojlanayotgan hozirgi sharoitda investitsiya va moliyaviy daromad olishga kengroq e`tibor qaratilmoqda. Hozirgi kunda investor oldida turgan asosiy maqsad optimal investitsiya portfelini shakllantirish bo`lib, uning ushbu portfel tarkibiga kiruvchiga investitsiya qimmatliklarini, boshqacha aytganda, investtsiya mulk ob`ektlarini qanday joylashtirishi ham muhim hisoblanadi. Bozor munosabatlari rivojlanayotgan bugungi kunda investorning o`z mulkini faqat korxonaning muomalaviy faoliyatiga emas, shuningdek investitsiya faoliyatiga ham yo`naltirilganligi, oxir-oqibatda, investor olayotgan daromadning oshishiga olib kelmoqda. Bugungi kunda investor mulkini qaysi faoliyatga biriktirishi ham muhim masalalar qatoriga kiradi. Jumladan, investor mulki tarkibida bo`lgan asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar va boshqa mulklari investitsiya jarayonlariga ko`proq jalb qilinsa, uning oladigan daromadi yanada oshishi mumkin. Investitsiya faoliyatining vositasi hisoblangan mulk barcha ijtimoiy-iqtisodiy shakllanishlarda ishlab chiqarish munosabatlarining asosini tashkil etib, ularning xususiyatlarini belgilab beradi. Har bir ijtimoiy-iqtisodiy shakllanishda mulkchilik turli xil ijtimoiy munosabatlarda rivojlangan bo`lib, mulkchilikni tavsiflanganda uning iqtisodiy mazmunini hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Xulosa qilib, davlatdagi xorijiy investitsion muhitni, birinchi navbatda, to`g`ridan-to`g`ri investitsiyalar muhitini yanada rivojlantirishga moliya bozori- ning o’rnini quyidagilar orqali namoyon bo’ladi: 56 - soliq qonunchiligini soddalashtirish va ishlab chiqarishni rag`batlantirish maqsadida soliq tizimini takomillashtirish; - chet ellik investorlar maqsadi, ko`zlangna manfaatlarini chuqur o`rganib chiqish hamda tahlil etish orqali ularga yaratilgan qulay shart-sharoitlar va imtiyozlarni kengaytirish; - investitsiyalarni joylashtirish, ulardan samarali foydalanish borasida investitsiya marketingini kengaytirish va rivojlantirish; - xorijiy investorlarning ba`zi toifalariga yaratilgan imkoniyatlarni barcha chet el investorlari uchun umumiy qonun-qoidalari asosida belgilash; - investorlarni mamlakat investitsiya muhitida ular uchun yaratilagan katta imtiyozlar va qulayliklar bilan keng tanishtirish, bu borada moliya bozorining o’rni to’g’risida ularni xabardor qilish. Yüklə 0,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|