Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 30,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Adil Әsədov (AMEA Fəlsəfə, Sosiologiya və
Hüquq İnstitutu, Estetikanın nəzəri və tətbiqi problemləri şöbəsinin müdiri). Düşünürəm ki, bu gün filosof, faktiki olaraq, mədəniyyətlərin qarşılıqlı əlaqələrində modera tor kimi çıxış edir. Həm də qeyd etmək istəyirəm ki, bir tərəfdən mövcud mədəniy yətlər, digər tərəfdən isə o mədəniyyətlər ara sında ki, biri mövcuddur, digəri isə möv cud olma lıdır. Bu aspektləri ayrı‐ayrılıqda nəzər dən keçirək. Filosofun roluna münasibətimi təqdim etmək üçün öz fikrimin aydınlaşdırılmasında adi sosial sxemdən istifadə etmək istərdim. Hər bir tam suveren millətdə sanki birgə şəkildə dörd mədəniyyət tipi mövcuddur: cəngavər, icma, zadəgan, şəhər. Bu mənada, hər bir millətin su‐ verenliyi və beynəlxalq nüfuzu, ilk növbədə, bu mədəniyyətlərin daşıyı cılarının keyfiyyət parametrləri və nisbəti ilə müəyyənləşir. Әgər əkinçilik mədəniyyəti yoxdursa, bu millət kifayət qədər təminatlı ola bilməyəcək. Eləcə də cəngavərlik mədəniyyə tinin daşıyıcılarının miqdarı kifayət qədər deyilsə, o millət öz təhlükəsizliyini təmin edə bilməyəcək. Şəhər mədiyyətinin daşıyıcıla rının kəmiyyəti qədərində olmazsa, onda o millət yetərincə sivil ola bilməz. Aristokratik mədəniyyətin daşıyıcılarının miqdarı lazımi səviyyədə ol‐ mazsa, bu millət tam suveren ola bilməz, yalnız vahid sosial orqanizm kimi suveren millət ola bilər.
Fəlsəfə hər zaman, bir növ, mövcud olan sosiumların daxilində (yəni yuxarıda qeyd olu ‐ nan sosiomədəni qruplar arasında) dünyagö ‐ rüşlərin ortaq vəziyyətini və ya bir‐birini əvəz edən mədəniyyət tiplərinin arasında olan keçid vəziyyətlərini fiksə edir. Bu səbəbdən də filoso‐ fun vəzifəsi dünyagörüşünü formalaş dır
‐ maqdan ibarətdir. Bu həm də fəlsəfənin rolu dur. Fəlsəfə dünyagörüşünün yaradılması və ra si onal ‐ laşdırılması ehtiyacından yaran mış dır. Fəlsəfi fəaliyyətin bu istiqaməti, o cümlədən fəlsəfi təfək ‐ kürün təşəkkülünün bila vasitə əxlaqi ideal ların dinamikası ilə bağlı lığında ifadə tapır. Çünki hər bir dövrdə davra nış mədəniyyəti bu və ya digər konkret əxlaqi keyfiyyətə əsasən formalaşır: döyüşkən qədim dövr üçün igidlik, orta əsrlə ‐ rin kənd mühiti üçün mehribanlıq və mər ‐ həmətlilik, Yeni dövr ticarətçiliyi üçün azadlıq və tədbirlilik başlıca əxlaqi dəyər mahiyyəti daşımışdır. Yeni dövrün materializm və deter‐ ministik elmi insana dünyanı azad və tədbirlə idarə etməyə sanki ontoloji əsas verirdi. Bu gün dünyada bir çox şeylər dəyişilir və əxlaqi idealların dinami ka sını anlamaq üçün fəlsəfi təfəkkürə zərurət yaranır. Hər bir dövrün təfəkkürünün «Dünyanı nə idarə edir?» sualına cavabı da özünəməxsus olmuşdur. Qədim dövr dünya proseslərinin hərəkətverici qüvvəsinin universal səbəbini Dünya İradəsi – Tale ilə, Orta əsrlər – ilahi iradə ilə, Yeni dövr isə – qanunlarla eyniləş dirirdi. Buna müvafiq olaraq, bu və ya digər dövrdə biliyin bu və ya digər paradiqması mütləq olmuşdur. Görünür, elə bu səbəbdən də qədim dövr üçün mifologiya, orta əsrlər üçün din, yeni dövr üçün nəzəri təbiətşünaslıq mütləq həqiqət statusu əldə etmişdir. Mifolo giyanın predmetini, özünün saysız‐hesabsız təzahür ‐ ləri ilə, Dünya İradəsi – Tale, dinin predmetini – ilahi iradə, nəzəri təbiət şünas lığın predmetini isə təbiət qanunu təşkil edir. Güman edirəm ki, deyilənlər mənim o fik ‐ rimi aydınlaşdırır ki, bu gün, Yeni dövrün əvəz ‐ ləndiyi bir zamanda, filosof insanın dünyada öz yaşayışını təmin etməsi üçün yeni ontoloji əsaslar verə biləcək dünyagörüşü perspektivini axtarmaq qabiliyyətinə malik olmalıdır. Bu,
Yüklə 30,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|