“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 42,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
36
ELM DÜNYASI / Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 37 ELM DÜNYASI / Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 Danimarka fizioterapevti Nils Finsen 1860-cı ildə Britaniya adalarından 300 km şimalda yer - ləşən Farer adasında qulluqçu ailəsində anadan olmuşdur. Həmin adada yerləşən Tors xavn əyalə - tində ibtidai təhsilini bitirdikdən sonra o, Herluf s - holmda hazırlıq məktəbinə daxil olmuşdur. Burada aşağı sinif şagirdlərinə olan münasibət onu qane etmədiyindən dərs lərin çoxuna get - məmişdir. Finsen Reykyavikdə orta məktəbə keçdikdən sonra təhsilində dönüş yaranmışdır. Onun sağ - lam lığının zəifliyi ucbatından hərəkət aktivli - yində ciddi məhdudiyyətlər yaranmışdı. Qütb zonasından azacıq aşağıda İslandiyada yaşayan Nils hələ uşaq yaşlarından günəş enerjisinin can - lı
ların həyatında əhəmiyyətli rol oynadığını anlamağa başlamışdı. Gələcəyin Nobel mükafat - çısı hiss etmişdi ki, günəş şüalarının altında nə qədər çox dayanırsa, bir o qədər özünü yaxşı hiss edir. Buradan gəldiyi qənaət bu olur ki, canlı varlıqlar günəş şüala rının dəyişməsinə çox həssas olurlar. O yazırdı: “Buludlu havada günəşə imkan verin ki, qəflətən buludların arasından özünü göstərsin və bundan sonra ətrafda hər şeyin necə dəyişdiyini görəcəksiniz. Yuxulu həşərat lar
dərhal qanadlarını düzəldəcək, kərtənkələ və ilanlar sürünməyə, quşlar isə oxumağa başlayacaq”. 1852-ci ildə Kopenhagen Universitetinə daxil olan Nils tibbi tədqiqatlarını davam etdir məyə başlayır. Bu illərdə artıq Lui Paster və Robert Kox xəstəliklərin bakterial nəzəriyyə sini kəşf etmişdilər. O, Kopenhagenə gəldiyi birinci ildə onda xəstəlik simptomları aşkar edilir. Ona əvvəlcədən qoyulan ürək xəstəliyi diaqnozu səhv idi. Sonradan məlum olur ki, o, qaraciyərin psevdosirrozundan (yunanca Sirros “kürən”) əziyyət çəkir və bu xəstəlik qara ciyərin şiddətli şəkildə sıradan çıxmasına səbəb olur. Səhhətinin get-gedə pisləşməsinə baxma yaraq, Finsen 1891-ci ildə Kopenhagen Univer si tetini tibb dərəcəsi üzrə bitirir. Ali təhsildən sonra o, cərrahiyyə kafedrasında prozektor (anato miya və cərrahlıq kafedralarının assis tenti) vəzifəsini tutur. Bu illərdə onda inkişaf edən astit (qarın yatalağı) xəstəliyi böyük tədqi qatçını əlil kreslosuna bağlayır. Buna baxmayaraq, Finsen 1892-ci ildə Lyuteran rahibinin qızı İnqeborq Balslevlə ailə qurur və bu nikahdan onların 4 övladı dünyaya gəlir. Elə bu illərdə o, işığın terapevtik təsirini öyrənməyə başlayır. Əvvəlki tədqiqatlardan ona məlum idi ki, işıq bir sıra bakteriya dəstə sinin inkişafını ləngidir, yaxud onları məhv edir. 1889-cu ildə İsveç alimlərindən biri tapdı ki, ultrabə - növşəyi şüalar bioloji toxumalara infraqırmızı şüalardan daha güclü təsir göstərir. Filsen apardığı müşahidələr nəticəsində işığın həşəratlara, salamandralara, çömçəquy ruq lulara, amfibiyaların rüşeymlərinə təsiri haqqında nəticələr əldə etdi. Təcrübələrin gedişatında o, aşkar etdi ki, çömçəquyruğuna düşən günəş şüası toxuma larda iltihab yarada bilər, ultrabənövşəyi şüa isə qur - bağa embrionlarına daha güclü təsir göstə rir, nəinki infraqırmızı şüalar. Buradan belə nəticə çıxır ki, işıq və onun yoxluğu tera pevtik effektə malikdir. 1893-cü ildə Filsen qırmızı şüanın çiçək xəstəliyini müalicə etməsinin təbliğatını apar ma - ğa başladı. O, təsdiq etdi ki, yalnız günəş şüası qırmızı şüa süzgəcindən keçdikdən sonra dəri zədələrinin sağalmasına və dəridə eybəcər çapıqların birləşməsinə səbəb ola bilər. Onun nümayiş etdirdiyi “qırmızı otaq” uğurlu alın dıq - dan sonra Filsen universitet kafedrasından istefa verərək özünü şüa müalicəsinin tibbi aspekt - lərinin öyrənilməsinə həsr etmişdir. Bu sahədə onun 1893–1894-cü illərdə çap etdir diyi məqa - lələr ona ciddi tədqiqatçı nüfuzu qazan dırmışdır. Tədqiqatlarının sərhədlərini genişləndirən Filsen seçdiyi süni işıq mənbəyi olan qövsşə killi kömür lampası vasitəsilə eksperi ment lərini
davam etdirməyə başlayır. O, aydınlaşdırmaq istəyirdi ki, bu üsul dəri xəstəlikləri içərisində müalicəyə tabe olmayan adi qurdeşənəyinin (dəri vərəminin) müalicəsi üçün effektli ola bilərmi? 1895-ci ildə “Kopenhagen – elektrik layt uorks” firmasının cihazlarından istifadə etmək üçün müqavilə bağlayan tədqiqatçı həkim dəri vərəminin müalicəsinə başlayır. O, xəstələri 25 A sabit elektrik cərəyanı şiddətində qövsşəkilli kömür lampasının buraxdığı ultrabənövşəyi şüalarla hər gün iki saat prosedura dəvət edirdi. Bir müddətdən sonra dərinin çapılmış nahiyə - lərində sağalma müşahidə olunmağa başladı. 1896-cı ildə Kopenhagendə Şüa Müalicəsi İnstitutu yaradıldı və Finsenin özü həmin insti - tuta direktor təyin olundu. Bu institutda minimal dəri zədələnmələrinin müalicəsi üçün ultrabə - növşəyi şüaların dozasının artırılmasına imkan verən Finsen qövsşəkilli vannaları ilə müalicə metodları işləndi. Son 5 ildə dəri vərəmi xəstəliyindən əziyyət çəkən 800 xəstə Finsen İnstitutunda müalicə kursu keçdilər. Xəstələrin 50 faizində tam sağalma, 45 faizində isə qismən sağalma müşahidə olundu. Finsenin “gələcəkdə Danimarkada bu növ xəstəlik olmayacaq” fikri öz təsdiqini tapmağa başladı. 1903-cü ildə Nils Finsen “tibb elminin qarşısında geniş üfüq açan işıq şüasının köməyi ilə xəstəliklərin, xüsusilə dəri vərəminin müali - cəsi sahəsindəki mühüm işlərinə görə” fiziolo - giya və tibb sahəsində Nobel mükafatına layiq görüldü. Karolin İnstitutunun əməkdaşı K.Merner təntənəli mərasimdə bunları söylədi: “Bu metod irəliyə doğru atılmış nəhəng addımdır. Finsen tibb sahəsində elə bir uğura imza atdı ki, bu iş tibb elminin tarixində heç vaxt unudulmayacaq”. Böyük tədqiqatçı həkim Finsenin xəstəliyi ona təntənəli mərasimdə iştirak etməyə və nitq söyləməyə imkan vermədi. Xəstəliyinin daha da kəskinləşməsinə baxmayaraq, o, sonadək günəş şüasının müalicəvi xassəsinə inanaraq Kopenhagendəki evinin damında günəş şüaları qəbul etmək üçün xüsusi vanna quraşdırmışdı. Finsen 43 yaşında Kopenhagendə dünyasını dəyişdi. O, qısa, lakin məhsuldar ömründə Dani - marka, İslandiya, Almaniya, Rusiya və s. ölkə - lərin nüfuzlu elm cəmiyyətlərinə üzv seçil mişdir. Edinburq Universitetində oxuduğu mühazi rə lə rə görə isə Kameron mükafatına layiq görül müşdür. Finsenin günəş işığının müxtəlif şüalarının müalicəvi təsiri haqqında böyük kəşfi bir çox yeni kəşflərin yaranmasına, təbabətin imkan - larının genişlənməsinə yol açmışdır. Maraqlısı odur ki, dünyada analoqu olmayan müalicəvi Naftalan neftindən alınan Ağ Naftalan yağının dəri xəstəliklərində, dayaq-hərəkət aparatı xəstəliklə - rinin müalicəsində ultrabənövşəyi şüa larla birgə istifadəsinin çox yüksək müali cəvi effekt verdiyi Azərbaycan alimləri tərəfin dən aşkar olun muş - dur və hazırda tibdə bu birgə müalicə üsulu geniş istifadə edilir.
Yüklə 42,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|