“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир

Elmi ənənələrin toplanması

Bernal yazırdı: “Biz elmə institut kimi baxan

zaman bir aspekti dəqiq ayıra bilmədik: elmi və

texniki inkişafın cəmiyyətin yerdə qalan

nailiyyətlər aspektindən fərqi nədən ibarətdir”.

Elmin bu xüsusiyyəti kumulyativ (latınca

cumulatio “toplamaq”) xarakter daşıyır. Alimlərin

metodları əvvəlcədən toplanmış zəngin bilik və

təcrübə ehtiyatına malik olmasa idi, kiçik dəyər

daşımış olardı. Elm – məlum faktlar, qanunlar və

nəzəriyyələr kompleksindən artıq bir şey deyil.  O

nə qədər tənqid olunsa, nə qədər dağıdılıb yaradılsa

belə, həmişə yeni faktları, qanunları və nəzəriy -

yələri kəşf edir. Bunun müqabilində bütöv quruluş

(korpus) dağılmağa məruz qalmır. Elmin məhz bu

kumulyativ xarakteri onu din, hüquq, fəlsəfə və

incəsənət kimi başqa bəşəri institutlardan fərqlən -

dirir. Söyləmək lazımdır ki, sonuncuların elmə

nisbətən daha qədim tarixi və ənənəsinin olmasına

baxmayaraq, prinsipcə onlar kumulyativ deyillər.

Dinin işi “əbədi” həqiqəti qoruyub saxlamaqdadır.

İncəsənətin mahiyyəti daha çox fərdin fəaliyyəti ilə

bağlıdır, nəinki məktəbin. Alim isə həmişə şüurlu

şəkildə qəbul olunmuş həqiqəti dəyişməyə çalışır.

Onun işi tez bir zamanda geniş vüsət alır və fərdi

fəaliyyət xarakterini itirir. Təkcə rəssamlar deyil,

şairlər və digər insanlar keçmişə xas olan incəsənət,

musiqi və ədəbi əsərləri orijinaldan, yaxud

tərcümədən çox həvəslə oxuyur və qulaq asırlar.

Əksinə, çox az sayda alimlər, elm tarixçiləri və

nadir hallarda başqaları elm sahəsində böyük tarixi

işləri öyrənirlər. Elmin hər bir köhnə və yeni

nailiyyəti istənilən vaxt təyin olunmuş material və

cihaz vasitəsilə yoxlanıla bilər. Elmdə həqiqət

kriteriyasını vaxtilə Bekon belə göstərirdi: “Elmin

maddi aləmə tətbiqi fayda gətirməlidir”. 

Maraqlıdır ki, elm və elm tarixi haqqında

məntiqi əsaslandırılmış fikirlər Azərbaycanın

dünyaya bəxş etdiyi üç görkəmli alimin də elmə aid

məqalələrində öz əksini tapmışdır. Bunlar əslən

bakılı olan Nobel mükafatı laureatı Landau, dünya

şöhrətli akademik, dünyada resirkulyasiya

nəzəriyyəsinin banisi Murtuza Nağıyev və Bernalın

elmi məktəbini keçmiş, AMEA-nın müxbir üzvü

Xudu Məmmədovdur. 

Elm, alim, elmin gələcəyi haqqında həmin

alimlərin dəyərli fikirləri elm təşkilatçıları və

gələcəkdə alim olmaq istəyənlər üçün çox faydalı

ola bilər. Digər tərəfdən hər bir ölkənin elm tarixi

zamanında, təhrifsiz, mübaliğəsiz, yaddaşlarda

qalacaq və öyrənilməsi istəniləcək şəkildə

yazılmalıdır. Bu həm vaxtilə yaşamış və yaratmış

alimlərin haqqının itməməsi, həm də bu gün

fəaliyyət göstərən hər bir alimin zamanında

dəyərinin qiymətləndirilməsi baxımından faydalıdır.