Щзбекистон республикаси

      Sterollar  –  spirtlardan  iborat  bo’lib,  ulardan  keng  tarkalganlari  xolistirol.  Ular 

asosan izopren sinfiga  kiruvchi  moddalar xisoblanadi.  Ularni  fosfolipid va  gliqolipidlardan 

farqi  bir  kator  monomolekulyar  qavat  hosil  qiladi.  Lipidlar  2  -  kator  bo’lib  lipid  qavatini 

hosil qiladiki, bu tirik hujayraning juda ko’p xarakterli xususiyatlariga sabab bo’ladi.  

 

Bu  xususiyatlardan  kelib  chiqib  o’simlik  va  xayvon  organizmlarining  hujayralar 

membranasi 3 - qavat ko’rinishga ega.  

 

Umuman  biologik  tiriklik  membranalarga  xos  kuyidagi  umumiy  qonuniyatlarni 

ko’rsatish mumkin: 

1.  xar kanday membranani qalinligi 7.5 nm. 

2.  elektron mikroskopda karalganda 3 qavatdan iborat. 

3.   3 qavatdan 2ta oqsil urtada lipid qavatdan iborat.  

1972  yili  Singer  va  Nikol’son  membrananing  suyuq  –  mozaik  modelini  yaratishdi. 

Bunda  oqsil  molekulalari  lipid  moleklalari  okeanida  suzib  yurganidek  xolatini  kuzatish 

mumkin. 

 

Oqsil qavat – membranada bo’lishi, uning mutaxkam bo’lishi, shu bilan birga undan 

moddalarning  uta  olishida  katta  axamiyatga  ega.  Membranalarda  oqsillar  gidrofob  kismida 

ko’proq  uchraydi.  Hujayra  membranasida  1000  dan  ortik  oqsillar,  oqsil  tabiatli  moddalar 

bor.  Ular  turli  xil  vazifalarni  bajarishda  qatnashadi.  Masalan:  baozilari  o’tkazuvchanlik, 

transport  vazifasini  bajarsa,  boshqasi  nasos  mexanizmda  qatnashadi.  Bazilari  hujayralarni 

bir – biri bilan hosil qiladigan boglanish kanallarida ishtirok etadi va poralar teshiklar hosil 

qiladi.  

 

Membranada  fermentativ  oqsillar,  spesefik  reseptorlar,  elektron  tashuvchilar, 

energiya  hosil  qiluvchilar,  fotosintezda  ishtirok  etuvchilar  va  boshqalar  mavjud.  Bundan 

tashqari aloxida o’ziga xos ravishda glikoproteinlar majud. Ular tarkibida asosan glikozalar 

bo’lib.  Monosaxarid  zanjirini  hosil  qiladi  va  peptid  tarzida  kuzatiladi.  Ularni  vazifasi 

tashqaridan signallarni hujayraga etkazib beradi.  

 

Lipidlar  bilan  birga  ferment  va  oqsillarni  o’tkazuvchanlik  xususiyatini  oshiradi. 

Umuman  hujayradagi  almashinuv  reaksiyalarini  amalga  oshirish  imkonini  beradigan 

moddalar juda osonlik  bilan  membranadan  hujayra ichiga uta    oladi.  Lekin  shu  bilan birga 

hujayra uchun yot xisoblangan elementlar, zarali moddalar mebranadan uta olmaydi.  

 

 

 

 

 

Umuman  hujayra  membranasini  kuyidagi  umumiy  xarakteristikasini  ko’rish 

mumkin. 

---

1.  Turli  xil  membranalarni    qalinligi  turlichadir,  ular  5-10 nm  atrofida.  Hujayrani  tashki 

membranasi 7.5 nm ga teng.  

2.  Membranalar lipoprotein strukturalar ya’ni lipid  

3.oqsil tuzilishiga ega. Unda uglevodlar xissasi 2-10% tashkil qiladi.  

4.Lipidlar o’ziga xos bislay qavat hosil qiladi. Buning sababi kutbli bosh kismi, kutbsiz 2ta 

dum kismi borligi.  

5.Membranalarda oqsillar turli xil o’ziga xos funksiyalarni bajaradi. 

6.Glikozil gruppa membranada tanlab utkazish mexanizmini asosini tashkil etadi. 

7.Membranani 2 tasini xam tuzilish xam tarkibi jixatdan bir – biridan farq qiladi.  

8.Membranada lipidlar va oqsillar tezda differensiyalanadi.