Сила Архимеда

Mayeyə batırılmış cismə təsir edən itələyici qüvvə Arximed qüvvəsi adlanır.

Arximed qüvvəsi şaquli yuxarı istiqamətdə yönəlib.

Daxilində maye olan qaba şəkildə göstərildiyi kimi bərk cisim yerləşdirək. Mayenin sıxlığını ρ_m, cismin sıxlığını ρ_c ilə işarə edək. Mayeyə batırılmış cisim mayenin bir hissəsini sıxışdırıb çıxarır.

Sıxışdırıb çıxarılan mayenin

• 
  Həcmi: ;
  
• 
  kütləsi: ;
  
• 
  çəkisi: .
  

Arximed qanunu.

Arximed qüvvəsi, sıxışdırılıb çıxarılan mayenin çəkisinə bərabərdir:

1. 
   Cisim qismən mayeyə batırılıb.
   

Sıxışdırıb çıxarılan mayenin həcmi cismin mayeyə batmış hissəsinin həcminə bərabərdir: .

Arximed qüvvəsinin düsturu:

2. 
   Cisim tamamilə mayeyə batırılıb.
   

Sıxışdırıb çıxarılan mayenin həcmi cismin həcminə bərabərdir: .

Arximed qüvvəsinin düsturu:

düsturunu nəzərə alsaq, alırıq:

Cismin üzmə şərtləri

Bir neçə hala nəzər yetirək:

1. 
   Əgər
   

1. 
   Cismin sıxlığı mayenin sıxlığından böyük olarsa ,
   
2. 
   Ağırlıq qüvvəsi Arximed qüvvəsindən böyük olarsa ,
   

o nda cisim mayedə batır.

Tamamilə mayeyə batırılmış cismə təsir edən Arximed qüvvəsinin düsturları:

• 
  ;
  

Cismin vakuumdakı (havadakı) çəkisi

Cismin mayedəki çəkisi onun vakuumdakı çəkisindən Arximed qüvvəsi qədər azdır.

Maye daxilində olan cismin çəkisi:

• 
  ;
  
• 
  ;
  
• 
  
  

2. 
   Əgər
   

1. 
   Cismin sıxlığı mayenin sıxlığına bərabər olarsa ;
   
2. 
   Arximed qüvvəsi ağırlıq qüvvəsinə bərabər olarsa ;
   

onda cisim maye daxilində üzür.

3. 
   Ə gər
   

1. 
   Cismin sıxlığı mayenin sıxlığından kiçik olarsa ,
   
2. 
   Ağırlıq qüvvəsi Arximed qüvvə-sindən kiçik olarsa ,
   

onda maye daxilində olan cisim mayenin səthinə qalxır. Mayenin səthində cisim üzür.

Maye səthində üzən cismə təsir edən Arximed qüvvəsi ağırlıq qüvvəsinə bərabərdir:

Cismin üzməsi zamanı cismə təsir edən Arximed qüvvəsi cismin yalnız batmış hissəsinin həcmindən asılıdır

Ağırlıq qüvvəsi isə cismin tam həcmi ilə müəyyən olunur:

Arximed qüvvəsi və ağırlıq qüvvəsinin ifadələrini bərabərləşdirək:

Cismin həcminin mayeyə batan hissəsi:

Cismin mayeyə batan hissəsinin həcmi:

Nəticə

1. 
   Eyni mayedə üzən cisimlərdən
   

• 
  Sıxlığı böyük olan cismin həcminin batmış hissəsi böyük olur;
  
• 
  Sıxlığı kiçik olan cismin həcminin batmış hissəsi kiçik olur.
  

2. 
   Eyni cisim müxtəlif mayelərdə üzürsə
   

• 
  Sıxlığı böyük olan mayedə üzən cismin həcminin batməş hissəsi kiçik olur;
  
• 
  Sıxlığı kiçik olan mayedə üzən cismin həcminin batmış hissəsi böyük olur.
  

Mayedə üzən cismin çəkisi sıfıra bərabərdir .

Mayenin sıxlığı areometrlə ölçülür. Areometrin iş prinsipi Arximed qanununa əsaslanır.