Sirtqi va maxsus sirtqi talabalari uchun O`slubiv qo`llanma Samarqand – 2019 kirish

4-MAVZU: Tabiatshunoslik fanini o’qitishda ta’lim integrasiyasi va innovasiyasi.
Mustaqil Respublika sharoitida xalq ta’limi o’ziga xos rivojlanish davrini boshdan kechirmoqda. Bu o’ziga xoslik eng avvalo ta’lim-tarbiya mazmunini milliylashtirish, ya’ni o’zimizning juda boy o’tmish tariximiz, madaniyatimiz, fanimiz, tilimiz o’z mohiyati bilan juda chiroyli, yuksak insoniy, axloqiy mazmunga ega bo’lgan milliy-urf odatlarimiz asosida jamiyatimiz kelajagi bo’lgan yosh avlodni o’qitish baxtiga muyassar bo’ldik. Bu narsa hammamizning qalbimizda yuksak g’urur hislarini to’lqinlantiradi. Mana shu sharoitda hammamizdan juda katta ko’tarinkilik bilan jamiyatimizning yosh avlodini yuksak vatanparvarlik, xalqparvarlik, milliy g’urur ruhida tarbiyalashimizni taqozo qiladi. Yuksak axloqiy sifatlarni tarbiyalash, eng avvalo, o’zimizda bu sifatlarni mujassamlashtirishni talab qiladi. Shu bilan birga ta’lim-tarbiyaga yangicha yondoshish, yangicha uslub va mazmun, shakl va vositalardan foydalanishni ham taqozo qiladi. Eski uslub bilan yangi vazifalarni amalga oshirib bo’lmaydi.
Har kuni talaygina yangilik, yangi texnologiyalar yurtimizga kirib kelmoqda. Yangi texnologiyalar o’z tushunchalari, «tili» bilan kirib kelib, Vatan iqtisodiyotini, fan-texnika taraqqiyotining darajasini asta-sekin yuksaltirmoqda. Vatanimizning pedagogik taraqqiyoti ham bundan mustasno emas, albatta.
Hozirgi milliy pedagogikamizning daraxti ikki hayotbaxsh irmoqlardan suv ichadi. Biri – mingyilliklar davomida shakllanib, gavhar zarralaridan hosil bo’lgan milliy tarbiya tajribasi bo’lsa, ikkinchisi – jahonning ilg’or, sinalgan pedagogik innovasiya yutuqlaridir. Fan va amaliyot birligi ta’minlanishi uchun maktab pedagogik faoliyati ham bundan mustasno bo’lmasligi lozim. «Yangi pedagogik texnologiya», «pedagogik diagnostika», «kibernetik pedagogika», «test-reyting» kabi tushunchalarning tub mohiyatlarini o’zlashtirmasdan, ulardan o’quv-tarbiya jarayonida foydalanmasdan turib, biz jahon pedagogik integrasiyasida, o’zimizning munosib hurmatli mavqyeimizga erishmog’imiz mushkul bo’ladi.
I.A.Karimov ta’lim integrasiyasi haqida shunday deydi: «Jahon bozoridagi integrasiya, ilmiy – texnikaviy taraqqiyot sur’atlari xalq ta’limining barcha bo’g’inlari o’rtasidagi o’zaro aloqalarni mustahkamlashni talab etmoqda. Binobarin, bu hol tarbiya, ta’lim, siyosiy va kasbiy tayyorgarlik masalalarini hal etishga jamuljam yondoshishni taqozo etadi».
Demak, «integrasiya» so’zi bu birlashtirish degan ma’noni bildiradi.
Pedagogik texnologiya nima? Nega bu so’z birikmasiga «yangi» so’zini qo’shimcha qilib, «yangi pedagogik texnologiya» deb aytamiz? U nima uchun bugungi ta’lim-tarbiya jarayonida zaruratga aylandi? Nega endi shuncha yillardan beri yarab kelgan ta’lim jarayonini eskicha tashkil etishdan voz kechishimiz kerak va o’quv jarayonini loyihalashga yangicha yondashish zarur?
Bu kabi savollarga javob berish uchun, eng avvalo, mamlakatimizda «Ta’lim to’g’risida»gi Qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» asosida ta’lim-tarbiya sohasida olib borilayotgan tub islohotlarning asosiy yo’nalishlarini anglab olmoq lozim. Bu yo’nalishlar:
1) ta’lim mazmunini, tizimini isloh qilish;
2) ta’lim-tarbiya boshqaruvini isloh qilish;
3) ta’limning bozor iqtisodiyotiga asoslangan mexanizmini yaratish;
4) ota-ona, o’qituvchi-o’quvchining ta’lim jarayonida bo’lgan yangicha qarashlarini shakllantirish;
5) va nihoyat, bu tub islohotlarning bosh harakatlantiruvchi kuchi – yangi pedagogik texnologiyani amaliyotga tatbiq etishdan iborat.
Xulosa qilib aytsak, yangi ta’lim tizimi, mazmuni, o’quv reja, darsliklar asosida o’quv jarayonini loyihalashtirishga ham yangicha yondashish, tashkil etish zaruriyati tug’ilmoqda.
Prezidentimiz Islom Karimov alohida ta’kidlaganlaridek, biz «mamlakatimizning istiqboli yosh avlodimiz qanday tarbiya topishiga, qanday ma’naviy fazilatlar egasi bo’lib voyaga yetishiga, farzandlarimizning hayotda nechog’li faol munosabatda bo’lishiga, qanday oliy maqsadlarga xizmat qilishiga bog’liq ekanini hamisha yodda tutishimiz kerak». Shu sababli ham birinchi navbatda ta’lim mazmuni va uning tarkibini kengaytirish va chuqurlashtirish, xususan, bu mazmunga nafaqat bilim, ko’nikma va malaka, balki umuminsoniy madaniyatni tashkil qiluvchi – ijodiy faoliyat tajribasi, tevarak-atrofga munosabatlarni ham kiritish g’oyasi kun tartibiga ko’ndalang qilib qo’yildi.
Bu g’oyani, bizningcha, ijtimoiy hayotning quyidagi komponentlari ro’yobga chiqarishi mumkin:
1) faoliyat turlari (moddiy-amaliy, ijtimoiy, ma’naviy);
2) ijtimoiy ong shakllari (axloq, san’at, siyosat, falsafa, fan va boshqalar);
3) ijtimoiy munosabatlar tizimi (moddiy va mafkuraviy);
4) moddiy ijtimoiy va tabiiy borliq (keyingi avlodlarga meros qilib qoldiriladigan boyliklar).
Ta’lim mazmuni, uning komponentlari, tarkibi, vazifalari haqida so’z ketganda dalillar bilan qonuniyatlar, yaqqollik bilan mavhumlik, bilimlar bilan haqiqatni mustaqil bilish metodlari o’rtasidagi maqbul keladigan munosabatlarni aniqlash zarur. Lekin bu ishlar o’z yechimini topganicha yo’q. Ochig’ini aytaylik: qaysi darsliklardan Prezidentimizning «O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida...» yoki «O’zbekiston XXI asrga intilmoqda» va shu kabi asarlarida ko’tarilgan g’oyalar o’rin olgan? Javob yo’q. Endigi vazifa dasrliklarning keyingi nashrlarida bu kabi kamchiliklarni tuzatishdan iborat.
Ayniqsa, darslik va o’quv qo’llanmalarida terminologiya qat’iylik, bir qiymatlilikka erishish kerak. Bunig sababi shuki: