Siyasi. İDeolojiler

TEM ELLERE D Ö N Ü Ş - A N A T E M A LA R
Dinî fundamentalizm, iki anlamda tipik olmayan siyasî bir ideolojidir. Birincisi, doktrin ve yapı 
farklılıklarına bakmaksızın birçok, belki de bütün dinleri ilgilendirir. Dinî fundamentalizmi tekbir 
birleştirici birim olarak incelemek, dünya dinlerini bölen (ister tek bir tanrıya, ister birçok tanrıya 
inansın, ister hiçbir tanrıya inanmasın; ister kutsal kitapları, ister bir dizi kitabeleri ya da sözlü gele­
nekleri olsun; ahlâk ve sosyal davranışa bakışları farklı olsun vs.) temel farklılıkları ikincil anlamda 
ele almaktır. Dahası bazı fundamentalizmler şiddetle ve anayasa karşıtı siyasî eylemle ilişkisi olur­
ken bazıları da kanuna uymayı ve barışçıl davranışı desteklemiştir. Bu tür farklılıklar, dinî funda- 
mentalizmin siyasî fikir ve değerlerin müstakil maddesel bir birikimi olmaktan çok siyasî düşünce­
nin bir tarzı olduğu gerçeğine dikkat çeker. Örneğin, çoğu fundamentalizm liberal bireyciliğe (bkz. 
s. 45) tersken, Kuzey Amerika’daki Protestan fundamentalizmi bir inanç unsuru olarak “kaba 
bireyciliği” kabul eder. Aynı şekilde Kuranın tefecilik ve fâiz temelli bankacılığı reddetmesi, İslâmî 
fundamentalistlerin piyasa ekonomisini kabul etmesini zorlaştırır, oysa A B D ’deki Yeni Hıristiyan 
Sağı laissez-faire kapitalizmini desteklemektedir. Dinî fundamentalizmin temel veya ana konuları 
teşhis edilebildiği ölçüde; fundamentalistler içeriğine bakmaksızın fundamentalizmin belirli ilke­
lerini esas veya değişmez “gerçekler” olarak tanıma eğilimindedirler.
İkincisi, dinin kutsal, mânevî veya “uhrevî” konularla ilgisi düşünüldüğünde dinî doktrin ve 
değerlerin siyasî bir ideoloji oluşturabileceğini varsaymak yersizdir. Elbette dinî fikirler “havuzü’n- 
dan çıkarılan ideolojiler yeni bir şey değildir. Ahlâk sosyalistleri, değer sistemlerine bir temel oluş­
turmak için Hıristiyanlığa, İslâmiyete, Yahudiliğe ve diğer dinlere bakmışlardır, muhafazakârlar ise 
dini “sosyal [bir] tutkal” şekli olarak görmüşlerdir. Ancak dinî fikirleri, siyasî doktrinleri savunma 
ve fikirleri güzelleştirme aracı değil de siyasî düşüncenin kendisi olarak ele alması bakımından 
fundamentalizm farklıdır. Toplumu din ve dinî ilkeler doğrultusunda kapsamlı biçimde yeniden 
şekillendirme programı olarak fundamentalizm, kendi doğruları içinde bir ideoloji olarak sınıflan­
dırılmalıdır. Yine bazıları fundamentalizmin milliyetçiliğin bir alt türü olduğu yorumunu getirir; 
ve bazı durumlarda fundamentalizmin dinî bir milliyetçilik şeklinde hareket ettiğini yalanlamak 
zordur. Ancak en azından daha radikal biçimlerinde dinî fundamentalizm millî ve etnik farklılık 
iddiasının ötesindedir; ve söz konusu İslâm olduğunda millî sınırları aşan bir boyut görülür. Dinî 
fundamentalizmin karakteristik konuları şunlardır:
►
Din ve siyaset
►
Fundamentalist dürtü
►
Modernizm karşıtlığı
►
Militanlık

---