Siyasi. İDeolojiler

John Locke (1632-1704)
Ingiliz filozof ve siyasetçi. Locke, Somerset'te doğdu ve birinci Shaftesbury Kontu Anthony 
Ashley Cooper'ın sekreteri olmadan önce Oxford'da tıp tahsili yaptı. Siyasal görüşleri, İngiliz 
Devrimi'nin arka planına karşıt olarak gelişti ve bu devrimle şekillendi.
Genellikle erken dönem liberalizminin kilit düşünürlerinden biri olarak görülen Locke, tutarlı 
bir mutlakiyetçilik karşıtıdır ve sıkça 1688'de anayasal monarşiyi kuran "Şanlı Devrim"in filo­
zofu olarak gösterilir. Locke, insanların doğaları gereği eşit ve özgür olduklarını kabul etse 
de, mülkiyet haklarına öncelik vermesi, modern anlamda siyasal eşitlik veya demokrasiyi benimsemesini engelle­
miştir. Locke'un siyasetle ilgili en önemli eserleri, 
A Letter Concerning Toleration
(Hoşgörü Üstüne Bir Mektup,
1689) 
ve 
Two Treaties o f Government
tır (
Hükümet Üzerine iki inceleme,
1690).
1er egemen bir yönetim oluşturmak üzere bir anlaşmaya, “toplumsal sözleşme’ ye varırlar. Bu ege­
men yönetim olmaksızın düzenli ve istikrarlı bir hayat mümkün olamaz. Tüm bireyler, bir hukuk 
sistemi oluşturmak adına özgürlüklerinin bir kısmım feda etmenin onların menfaatine olduğunu 
fark ederler; aksi taktirde, hakları, dahası hayatarı süreklilik arz eden bir tehdit altında olacaktır. 
Hobbes ve Locke, bu “sözleşme’ nin tarihsel bir kurgu olduğunun farkındaydılar. Zaten toplumsal 
sözleşme iddiasının birinci amacı, egemen bir devletin birey için önemini gözler önüne sermektir. 
Başka bir ifadeyle Hobbes ve Locke, bireylerin, sadece bir devletin sağlayabileceği güvenliğe m in­
nettar kalarak ve de yönetimle beraber hukuka saygı duyarak bu tarihsel kurgu sanki gerçekmiş gibi 
davranmalarını dilemektedirler.
Toplum sözleşmesi teorisi özelde devlete, genelde de siyasal otoriteye yönelik çok sayıdaki 
liberal tutumu somutlaştırmıştır. Bu teori öncelikle, siyasal otoritenin “aşağıdan” yukarıya doğ­
ru olduğu izlenimini vermektedir. Devlet, bireyler tarafından bireyler için oluşturulur ve bu bi­
reylerin ihtiyaçları ile çıkarlarına hizmet etmek için varolur. Yönetim, yönetilenlerin rızası veya 
sözleşmesinden doğar. Bu, yurttaşların tüm yasalara karşı mutlak bir yükümlülüklerinin ya da her 
türden yönetim biçimini kabul etme zorunluluklarının olmadığı anlamına gelir. Yönetim, yöne­
tilenlerin yaptığı bir sözleşmeye dayanıyorsa, bizatihi yönetimin kendisi sözleşmenin şartlarına 
uymayabilir. Yönetimin meşruluğu kaybolduğunda, insanlar başkaldırma hakkına sahip olurlar. Bu 
ilke, Two Treaties o f Government (H üküm et Üzerine İki İnceleme, [1690] 19 6 2 ) adlı eserinde Locke 
tarafından geliştirilmiş ve 1688 Şanlı Devrim’ini haklılaştırmak üzere kullanılmıştır. Bu devrimle 
Britanya’da II. Jam es tahttan indirilmiş ve William ile M arry’nin idaresinde anayasal bir monarşi 
kurulmuştur. Aynı anlayış, Amerikan Bağımsızlık Bildirgesinde Thomas Jefferson (bkz. s. 6 2 ) 
tarafından da dile getirilmiştir. Bu bildirgeye göre, yönetim mutlak bir despotizme dönüştüğünde, 
“halkın bu yönetimi değiştirme veya ortadan kaldırma hakkı vardır.”
İkinci olarak, toplum sözleşmesi teorisi devleti toplumda tarafsız bir hakem olarak resmeder. 
Devlet, kitleleri sömürmek isteyen ayrıcalıklı elit tarafından değil, tüm halkın taraf olduğu bir söz­

---

leşmeyle meydana getirilir. Bundan dolayı devlet, tüm yurttaşların çıkarlarını somutlaştırır ve bi­
reyler ya da gruplar arasında çatışmalar söz konusu olduğunda tarafsız bir hakem olarak harekete 
geçer. Örneğin bireyler, diğerleriyle yaptıkları sözleşmeleri çiğnerlerse devlet, “oyunun kuralları’ nı 
gündeme getirir ve sözleşmenin şartlarını uygulamaya koyar. Tabu ki bunu yaparken sözleşmenin 
tüm taraflarının bu sözleşmeye gönüllü olarak katılımlarının ve her şeyi tam olarak bilmelerinin sağ­
lanması gerekir. Böyle bir hakem için zorunlu olan özellik ise eylemlerinin tarafsız olması veya böyle 
görülmesi gerekir. Sonuçta liberaller devleti, toplumda rekabet hâlindeki birey ve gruplar arasındaki 
tarafsız hakem olarak görürler.