Siyasi. İDeolojiler

Düzeltimci 
(Revisionist)
 Sosyalizm
Sosyalizmin asıl hedefi, üretken zenginliğin herkes tarafından ortaklaşa sahiplenilmesi ve dola­
yısıyla ortak menfaat için kullanılması gereğiydi. Bu, özel mülkiyetin ortadan kaldırılmasını ve 
M arxin (bkz. s. 135) “sosyal devrim”, yani kapitalist üretim biçiminden sosyalist üretim biçimine 
geçiş olarak adlandırdığı şeyin başlamasını gerektirdi. Köktenci sosyalizm, kapitalizmin düzeltile­
mez yani, sadece reforma tâbi tutulmakla kalmayıp tamamen ortadan kaldırılmayı hak eden sınıf 
sömürüsü ve baskıya dayalı bir sistem olduğu inancına dayandırılmaktadır.
19. 
Yüzyıl’ın sonunda bazı sosyalistler, M arx’in tahlilinin kusurlu olduğuna inanmaya başlamış­
lardı. Bu inancın en açık bir şekilde ifade edilişi, Eduard Bemstein’ın Marx in kapsamlı bir eleştirisi ile 
Marksist tahlilin ilk esas düzeltimini yapan 
Evolutıonary Socialistn
(Evrimci Sosyalizm,
[1898] 1962) 
adlı çalışmasında bulunuyordu. Bernstein’ın tahlili büyük ölçüde ampirikti; Bernstein, M arx’in tah­
lil yöntemini -yani, tarihsel materyalizmi- reddetti zirâ M arxin yapmış olduğu tahminlerin doğru 
olmadığı ortaya çıkmıştı. Kapitalizm kendisinin hem istikrarlı hem de esnek olduğunu göstermişti. 
Hatta 19. Yüzyıl’ın sonunda, M arx ve Engels tarafından 
Das Kommunistische Manifest’te
(
Komünist
Manifesto,
1848) işaret edilen “komünizm hayâleti’ nin Avrupa’da hâlâ dolaşıyor olduğuna dâir çok 
az kanıt vardı. Sınıf çatışmasını yoğunlaştırma yerine kapitalist toplumu burjuvazi ve proletarya şek-

---

Eduard Bernstein (1850-1932)
Alman sosyalist siyasetçi ve kuramcı. Alman Sosyal Demokrat Partisi'nin ilk dönem üyele­
rinden birisi olan Bernstein, bu partinin önde gelen entelektüellerinden biri hâline geldi, 
düzeltimcl tartışmayı derinden etkiledi. Bernstein, daha sonra Parti'ye döndüyse de, Birinci 
Dünya Savaşına karşı çıktığı için partisinden ayrıldı.
İngiliz Fabiancılık ile Kant'ın (1724-1804) felsefesinden etkilenen Bernstein, ortodoks Mark- 
sizml düzeltmeye ve modernleştirmeye çalıştı. Evrimci Sosyalizm'de (1898) Bernstein, İktisa­
dî krizlerin -daha şiddetli değil de- daha az şiddetli hâle geldiğini iddia etti ve "çalışan sınıfın istikrarlı ilerleme- 
si"ne dikkatleri çekti. Bernstein, bu yüzden, liberal orta sınıflar ve köylüler arasında ittifaklar kurulmasını talep 
etti ve sosyalizme doğru yavaş ve barışçıl bir geçiş ihtimâli üzerinde durdu. Daha sonraki yazılarında Bernstein, 
Marksizmle ilgili her türlü görüşü terk etti ve Neo-Kantçılığa dayalı etik bir sosyalizm şekli geliştirdi.
linde “iki büyük sınıf ”a bölerek, Bernstein, kapitalizmin sürekli daha karmaşık ve farklılaştırılmış 
hâle geldiğini ileri sürdü. Özellikle zenginliğin sahipliği, bir tek güçlü sanayinin yerine birden fazla 
hissedarın sahibi olduğu anonim şirketlerin kurulmasının bir sonucu olarak genişlemişti. O rta sınıf 
şişkinleşmişti; maaşlı pek çok işçi, teknisyen, devlet memuru ve profesyonel işçi artık ne kapitalist 
ne de proleterdiler. Bernstein’ın bakış açısında kapitalizm artık, çıplak sınıf baskısından oluşan bir 
sistem değildi. Bu yüzden kapitalizm, temel sanayilerin millileştirilmesi ve çalışan sınıf için hukukî 
koruma ile refah amaçlı ödemelerin genişletilmesiyle reforma tâbi tutulabilirdi; Bernstein’ın ken­
dinden emin olduğu bir süreç, barışçıl ve demokratik bir biçimde aşılabilirdi.
Batılı sosyalist partiler, teoride her zaman böyle olmasalar da, pratikte kapitalizmi ortadan 
kaldırmaktan daha çok evcilleştirmeyi amaçlayan düzeltimci partiler olmuşlardır. Bazı durum­
larda bu partiler, köktenci hedeflere şeklen bağlılıklarını uzun süre muhafaza ettiler; örneğin İn­
giliz İşçi Partisi Tüzüğünün IV. maddesinde yer alan “üretim, dağıtım ve mübadele araçlarının 
müşterek sahipliği’ ne duyulan inanç, 1995 yılına kadar değiştirilmeden kalmıştır. Yine de, 20. 
Yüzyıl ilerledikçe sosyal demokratlar, kapitalist piyasanın verimliliğini ve enerjisini fark ettikle­
rinden dolayı, bağlılıklarını planlama düzeyine kadar indirdiler. İsveç Sosyal Demokrat İşçi Par­
tisi resmî olarak planlamayı 1930’larda terk etti; Alman Sosyal Demokratları ise bunu partinin 
1959’daki Bad Godesberg Kongresinde yaptı ve “mümkünse, rekabet; gerekliyse, planlama” il­
kesini benimsedi. İngiltere’de, 1950’lerde düzeltimciliği içine alacak resmî bir girişim İşçi Partisi, 
konferansı daha sonra lider olacak olan Hugh Gaitskell’in IV. maddeyi kaldırma isteğini reddetti­
ğinde, son buldu. Yine de iktidarda olduğu zaman İşçi Partisi asla, tümden millîleştirmeye dönük 
bir niyetinin olduğunu belirtmedi.
Planlama ve kapsamlı millîleştirmenin terk edilmesi, sosyal demokrasiye üç çok geniş hedef 
bıraktı. Bunlardan birincisi, serbest piyasa kapitalizmi ile devlet kolektivizmi (bkz. s. 120) ara­
sında duran kamusal ve özel sahipliğin bir karışımı olan karma ekonomiydi. Sosyal demokratlar

---

Sosyalizm İçindeki Gerilimler (1
) 
[Sosyal Demokrasi - Komünizm]