Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
*** Uzun zaman o özünü olduğundan daha mürəkkəb, daha qəliz bir şəxsiyyət kimi göstərməyə çalışırdı. Buna sidq ürəklə inananlar da tapılırdı. Çox-çox sonralar bütün bu zahiri mürəkkəbliyin, qəlizliyin dalında ən bəsit, ən bayağı paxıllıq durduğu aşkar olundu. *** Kim nə deyir-desin, qəti əminəm ki, 60-cı illər ədəbiyyatımızın qızıl dövrü idi. İndi qızılca dövrüdür, yəni ədəbiyyatın uşaq xəstəliyinə tutulduğu dövrdür. İndikilərə 50 yaşında cavan da demək olmaz, onlar əlli yaşında uşaqdırlar. Məsumluğuna, təmizliyinə, günahsızlığına görə yox, gecikmiş infatalizminə, dünyadan bixəbərliyinə, dünyagörüşlərinin, ədəbi təsəvvürlərinin sayalığına və sıyıqlığına görə, şüur və zövq inkişafının ilkin pilləsində durduqlarına görə. Həm öz yazıları, həm əvvəlki klassik və çağdaş yazıçılara münasibətləri ədəbiyyat yox, antiədəbiyyatdır. Odur ki, olanı dağıdıb yenidən qurmaq istədikləri də Anti-Yazıçılar Birliyidir. AYB – bax, budur.
Fransızlar yaxşı deyir ki, qocalıq – həmişəlik yorğunluqdur. *** Bəlkə də məhəbbət – birlikdə qocalmaqdır. *** Neyləməli, bu da bir qismətdir. Bütün ömrüm belə keçdi – bir əlimdə yazmaq üçün qələm, bir əlimdə özümü qorumaq üçün çomaq. *** Nə desəm, nə yazsam, mütləq bir dılğır məlum yerdə çiban kimi pırtlayıb çıxacaq, mız, qulp qoyacaq. Məsələn, desəm ki, bu gün ayın üçüdür, deyəcəklər, bəs nədən dünən demirdin ki, ayın ikisidir. Heç nə deməyəndə, deyirlər ki, niyə susur. Nə etsəm, deyirlər ki, yəqin iqtidarın göstərişi ilə edir. Heç nə 597 etməyəndə deyirlər, yəqin iqtidarın göstərişi ilə heç nə etmir. *** "Köhnə dostum, təzə düşmənimin" hər atmacasına cavab vermək, onunla mübarizə aparmağa nə hacət? Hər çıxışıyla, hər yazısıyla, hər bəyanatıyla özü-özüylə mübarizə aparır, kim olduğunu, hansı ağıl və əxlaq sahibi olduğunu nümayiş etdirir.
Sovet vaxtında adicə JEK müdirinin qabağında tir-tir əsən bəzi dil pəhləvanları indi gecə-gundüz sovet rejimini yaş yuyub quru sərəndə yeri var deyəsən, sovet vaxtında aldığın rüşvətlər gözündən gəlsin.
O gözüyumulu yaşayırdı. Qapalı gözləri yalnız öz içinə baxırdı. İki gözü cüt pəncərə yox, cüt güzgü idi, baxdıqca dünyanı yox, ancaq və ancaq özünü görürdü. *** O qədər şöhrət düşkünü idi ki, bircə şeyə heyfsilənirdi, səd heyf, öz dəbdəbəli dəfnini görə bilməyəcək, özü haqqında təmtəraqlı nitqləri eşitməyəcək. *** Həyat bəlkə Allahın yuxusudur. İndi oyanacaq, əstəğfürullah və hər şey – bütün varlıq əriyib qeyb olacaq.
Deyəndə ki, dostlarımdan bəziləri dönük çıxdı, səhv edirəmmiş. Ona görə yox ki, dönük çıxmayıblar, ona görə ki, səhvən onları uzun müddət dost bilmişəm. İndi mənə aydındır ki, dost bildiklərim elə binədən dostum deyilmişlər, özlərini dost kimi qələmə verənlərmiş. Ona görə də onları etibarsızlıqda yox, riyakarlıqda günahlandırmaq olar.
Böyük rəssamlar cansız əşyalardan yaratdıqları natürmortlara ruh, həyat, ovqat verdikləri kimi Çarli Çaplin də ən adi predmetləri poeziyaya çevirə bilir. "Səhnə işıqlarında" Çaplin və onun partnyoru Baster Kiton skripkanın başına nə 598 oyunlar açırlar, basdalayırlar, əzirlər, tapdalayırlar, qaloş təkin ayaqlarına geyirlər, amma skripka yenə də çalır. Epizodda şeriyyət də var, kədər də, sənətin əbədi varlığının rəmzi ölümsüzlüyü də… Çaplindən başqa bəlkə bircə Fellini sənətin bu möcüzəsini ifadə edə bilirdi. "Həyatın ləzzəti" filmində Marçello atasını dəvət etdiyi restoranda hava şarlarıyla qüssəli səhnəcik yaradan kloun nə qədər təsirlidir. Epizodun sonunda təlxək hava şarlarını ardınca aparanda adama elə gəlir ki, canlı bir varlıqdan ayrılırsan. Çaplin də, Fellini də sirk sənətinin əyləncəli və qəmli mahiyyətini dərindən duyurlar. *** Əvvəlki nəsillər üçün 1936-cı ilin İspaniya hadisələri nə idisə, bizim nəsil üçün 1956-cı ilin Macarıstan hadisələri o idi. İndi 36-cı ilin İspaniya hadisələrinə münasibət kökündən dəyişə bilər, Tbu sovet təbliğatının təhrif etdiyi kommunist avantürası idiU – deyilə bilər. Amma İspaniya hadisələrini mən sovet təbliğatının gözüylə deyil, Koltsovun və hətta Erenbuqun yazdıqlarına görə yox, Ernest Heminqueyin şəhadəti, "Çan kiminçün çalınır" romanının faciəvi səhnələri, Pablo Pikassonun "Gernika" tablosu, Federiko Qarsia Lorkanın poeziyası və romantik ölümü, vətəni tərk etməli olmuş dahi violonçelist Pablo Kazalsın musiqisiylə dəyərləndirirəm. Və elə buna görə İspaniya hadisələri əvvəlki nəsillərin qəlbində bu qədər dərin iz salmışdı. 56-cı ilin Macarıstan hadisələri – Sovet tanklarının Budapeşti işğal etməsi isə bizim nəsil üçün o vaxta qədər hələ də inandığımız sosializm ideyalarının büsbütün darmadağın olunması deməkdi. Faşist təcavüzü qarşısında İspan xalqının dərdinə yananların övladları sovet təcavüzünə məruz qalmış Macar xalqıyla həmdərd idi.
Bibliyanı, Tövratı və İncili, Əhdi-ətiqi və Əhdi-cədidi 599 dalbadal oxuyanda təəccüb edirsən. Tarixi, coğrafi və mifoloji fon eynidir, ümumi personajlar, yaxın üslub var, amma bunlar bir-birindən necə də fərqlidir. Bu təbiidir. Əhdi-cədid (Yevangiliya-Xoş xəbər) yeni bir dinin – Xristianlığın müqəddəs kitabıdır. Amma axı xristianlıq Bibliyanı bütövlükdə qəbul edir – vahid qutsal kitab kimi. Halbuki, Əhdi-ətiqin əsas prinsipi – "dişə diş, gözə-göz" əxlaqı, xristianlığın əsas qayəsi isə "sağ yanağına sillə vurularsa, sol yanağını da silləyə tuş et" əqidəsidir. Bu iki mətndəki Allah da iki müxtəlif Allahlardır. Yəhudilərin Allahı İeqova-Savaof qəddar və qisasçıdır, kinli və deyingəndir. Elə hey öz xalqının üzünü danlayır, ona etdiyi yaxşılıqları dönə-dönə yada salır. (Bu bizə bugünki reallıqlarımızı xatırlatmırmı?) "Mən sizi Misir əsarətindən qurtardım, amma siz nankor çıxdınız, buna görə də cəzalandırılacaqsınız" – Allah bu fikri yəhudi xalqına israrla təlqin edir. Dörd "Yevangilyada" – Xoş xəbərdə (illah da, ən müfəssəl Matvey yevangilyasında) Həzrət İnsanın Allahı xeyirxah və rəhmdildir, dostlara da, düşmənlərə də dözümlüdür. Tək bir Apokalipsisin qarabasmalarında bəşəriyyətin dəhşətli aqibətlərindən sayaqlama səciyyəli səhnələr təsvir olunur. Əhdi-ətiqdə bütün başqa xalqlara qarşı soyqırımı - genosid ideyası təlqin olunur, düşmənin bütün nəsli – qadınlar, uşaqlar, qocalar belə məhv edilməlidir. İsanın təlimində nə ellin var, nə yəhudi. Bütün xalqlara xoşgörüylə yanaşılır. Məhz elə buna görə də xristianlıq bir çox xalqın dini oldu, iudaizm isə tək bir xalqın, bütün dünyaya yayılsalar da, tək bir yəhudi xalqının dini oldu. Doğrudur, xristianlıq da kökləri etibarilə iudaizmdən çıxıb, amma o ellərarası bir dinə çevrildi – dünyanın beş qitəsinə yayıldı. Paradoks da bundadır. İsa Məsih də, onun həvariləri də etnik mənşələri etibarilə yəhudidirlər, təlimləri də ruhu, intellekt səviyyəsi, ənənələri etibarilə yəhudi düşüncəsinin, yəhudi tarixinin və mifolojisinin bəhrəsidir, hətta məkan etibariylə də qədim yəhudi torpaqlarına bağlıdır.
600 Xaçpərəstlik ilk mərhələlərində ortodoksal, təməl iudaizmə arxalanır, onun qanunlarına və təlimlərinə sadiqdir. İlk mərhələdə o sanki bu əski dini çağdaşlaşdırır, reforma edirdi və ilk mənbəyə əsaslanırdı. Ancaq tarix boyu dəfələrlə olduğu kimi yəhudilərin yaratdıqları təlim bir müddət sonra onların özlərinə qarşı çevrildi. Elə ilk dövrlərdəcə dönə-dönə yəhudi olduqlarını bəyan edən İsa Məsihin və həvarilərinin ən qəddar düşmənləri yəhudilər özləri idi – fariseylər, səddikulər, əhli- kitablar. Sonralar isə yəhudilərin yaratdıqları yeni din – xristianlıq başqa xalqlar tərəfindən də qəbul olunaraq yəhudilərin ən amansız düşməninə döndü. Eynən iki min il sonra yəhudi Marks və yəhudi Lassal tərəfindən nəzəri əsasları qoyulmuş və daha sonra Rusiyada yəhudi Martov, yarıyəhudi Lenin, xalis yəhudilər – Trotski, Sverdlov, Zinovyev, Kamenev və başqalarının həyata keçirdikləri kommunizm təlimi az bir zaman ərzində yəhudiliyin barışmaz təqibçisinə çevrilir. Bu xüsusilə dini seminariyanın (təbii ki, xristian dini seminariyasının) yetirməsi Stalinin açıq, ya gizli antisemitizmində, yəhudilərə divan tutmasında aydın-aşkar görünür.
Bakıda bulvar birdir, bulvar qəzeti çox. Görəsən, bu sarı mətbuatın xəcalətdən qızaracağı gün gələcəkmi?
İnsanların yaddaşı necə etibarsızmış (bəzilərinin özləri kimi). Əgər ötüb keçənləri xatırlayırlarsa, ancaq özlərinə xeyir olan şeyləri xatırlayır, nalayiq hərəkətlərini büsbütün yaddaşlarından silməyə çalışırlar. Hələ belə olsaydı, dərd yarıydı. Görürsən özlərinin heç bir vaxt olmayan igidliyindən, səxavətindən, mərdliyindən elə əfsanələr uydururlar ki, bütün bunların şahidi olanlar, əsl həqiqəti bilənlər mat qalır. 601 *** Azad insan olmaq nə deməkdir? Məncə, bunun həm müsbət, həm mənfi tərəfləri var. Müsbət tərəfi odur ki, azad insan olanda – məğrur, müstəqil, sərbəst düşüncəli və davranışlı olursan, yalnız öz vicdanının və qəlbinin iradəsiylə hərəkət edirsən. Mənfi tərəfi odur ki, azad insan hardasa mənçi, eqoist olur, yəni hərəkətlərində, davranışlarında sərbəstliyin, müstəqilliyinin başqalarının əzab-əziyyətinə, iztirablarına, ağrı- acısına səbəb olacağını vecinə almır. "Mən belə düşünürəm, mən belə istəyirəm, mən belə hərəkət edirəm, vəssalam". Cəmiyyətdə olduğu kimi, hər bir insanın rəftarında, həyat tərzində də azadlıq məsuliyyət hissiylə tənzim edilmişdir. Məsuliyyət hissi kal olan insan da, cəmiyyət də, deməli, hələ azadlıq üçün yetişməyib. *** Füzuli Sözü kaman kimi inlədə bilən şairdir. *** Heç vaxt dostlarını sınamağa çalışma. Çoxu sınaqdan çıxmaya bilər.
Elə insanlar var ki, yaxşılıq etməkdən zövq alırlar, elə adamlar da var ki, bu zövq-səfanı pislik etməkdən alırlar. Səbəbsiz, məqsədsiz, mənasız pislik onların təbii tələbatıdır. Hər fürsətdə kimisə zəhərləməsələr, çörək boğazlarından getməz.
*** Eyni süjet, eyni motiv, eyni bədii niyyət beyninə düşür, sonra onun haqqında heç düşünmürsən, onu çözələməyə, inkişaf etdirməyə, təkmilləşdirməyə çalışmırsan. Sanki unudulub gedir. Amma, demə, şüuraltı iş gedirmiş, hardasa, beynin hansı alt qatında, gizli saxlancındasa bu rüşeym, bu hüceyrə öz həyatını yaşayırmış, bu toxum cücərirmiş. Birdən, qəfilcə, gözləmədiyin halda bu zəif impuls qol-budaq atır, ətə- qana dolur, bitkin ədəbi niyyət kimi formalaşır, süjet
602 dönəmləri, xarakterlər konturlaşır, sonra isə müxtəlif rənglər, çalarlar qazanır, personajlar dil açır, özlərinə xas üslubla, ləhcəylə danışmağa başlayır. *** Dombalaq aşıb mövqeyini tərs-məzhəb dəyişən siyasətçilər. *** Sovet sisteminin bir cəhəti əlamətdardır: komsomol -partiya – KQB təlimini münasib məktəblərdə keçənlər bütün gələcək ömürləri müddətində zombiləşirlər. Sonralar, dünya və cəmiyyət kökündən dəyişəndə əqidələrini hətta dəyişə də bilərlər, amma düşüncə modeli, təfəkkür tərzi, əxlaq ülgüləri eyni sovet xüsusi təhsil sisteminin yetirməsi olaraq qalır. Hətta ağıllı, savadlı və nisbətən sərbəst düşüncəli insanlar belə bu qəlibləri qırıb çıxa bilmir. Sital kommunistlərə gəlincə, heç bir vaxt cansıxıcı marksizm doqmatlarından yaxa qurtara bilməyəcəklər. Sovet dövrünün acı gerçəklikləri, tökülən qanlar, məhv olmuş milyonlarla insan, bütün dünyaya aşkar olmuş cinayətlər onların əqidələrini sarsıda bilmir. Çünki bu əqidə deyil, bütün varlıqlarını robota çevirmiş proqramdır. *** Həyat – kitab kimidir. Deyilmiş söz olsa da, belədir. Bu kitabı tanrı yaradıb. Biz insanlar isə onu oxuyuruq. Oxumağa başlayırıq, ortasına çatırıq, bitiririk – ömrümüz sona yetir. Amma kitab da həyat kimidir. İllah da yazıçı üçün. Kitabı yazmağa başlayırsan – yazı müddəti uzun çəkirsə, bu vaxt ərzində kimsə doğulur, kimsə ölür, ömür yolunu, düşüncə tərzini, duyğu axarını büsbütün dəyişən yüz cür, min cür hadisə baş verir. Kitabın bitəndə həyatın da bitir. Ya əksinə, həyatın sona çatanda kitabın da bağlanır. *** Düzdür, muğam adlarının çoxu farscadır: Rast, Şur, Segah, Cahargah… Amma axı "bayatı" ki, türk sözüdür. İsfahan, Şiraz – fars şəhərləridir, ancaq onların adlarıyla bağlı muğamlar türk sözüylə ifadə olunur. "Bayatı Şiraz", "Bayatı İsfahan". Fars
603 elementinin iştirak etmədiyi muğam da var – "Bayatı Kürd". Və nəhayət, Bayatı Qacar yalnız izafətinə görə fars diliylə bağlıdır. Qacarlar da türkdür, bayatlar da… *** Bəzən Atalar sözü adıyla özlərinin uydurduqları mənasız ifadələri dilə sırıyırlar ki, yazıq atalar ömründə belə kəlamı dillərinə gətirməzdi. Deyirəm, bəlkə mən də bir Atalar sözü uydurum. Məsələn, "Əti çaparlar, atı çaparlar". Necədir sizinçün? *** İstedadsız adamların yalnız bir istedadı var: istedadlı adamların arasını vurmaq istedadı.
Qəribə dramatik taleyi vardı. Öz vaxtını çox qabaqlamışdı. Gələcəyə ümidliydi. Amma gələcək yetişdiyi vaxt məlum oldu ki, indi də vaxt onu ötüb keçib, o geridə qalıb. Bütün zamanların vaxt qəribi…
İndi mənə daha çox aydın olur ki, vaxtilə Rəsul Rzanın ensiklopediyasına və "Qobustan"a qarşı hücumların sırf kommunist-ideoloji səbəblərindən başqa etnik səbəbləri, antitürk mövqeləri də varmış. Və bəlkə bu cəhət daha önəmli imiş.
*** İndi Heminqueyə münasibət – ədəbiyyatın məlum, amma ədalətsiz fenomenlərindən biridir. Hər hansı yazıçının bir zaman kəsiyində əlahiddə populyarlığı, səcdə obyekti olması onun sonrakı taleyində məşum rol oynayır. Sanki zaman ondan məşhurluğunun, sevilməsinin hayfını çıxır. Həm də axı bütləri yıxmaq, abidələri uçurmaq özünütəsdiqin ən yüngül, ən asan yoludur. Qapdığın varlıq nə qədər böyükdürsə, o qədər diqqət çəkəcəksən. Krılovun məşhur "Abirin və kilab" təmsilində olduğu kimi. "Abirin" və "kilab"ın nə demək olduğunu bilmək istəyirsizsə, Mirzə Cəlil Məmmədquluzadənin eyni adlı
604 felyetonunu oxuyun, ya ərəb dili lüğətinə baxın. *** Qəribədir, birdən köhnə, unudulmuş qeydlərinə baxanda təəccüblə görürsən ki, başına təzə gələn fikrini sözbəsöz, cümləbəcümlə daha qabaqlar yazmısanmış. Bu bəzən ayrıca fikrə yox, bütöv şerə, ya musiqiyə də aid olur. Yusif Səmədoğlu danışırdı ki, atası "Mən tələsmirəm" şerini təzə şer kimi yazıbmış, amma sonra arxivində çox illər qabaq yazdığı şerinə rast gəlib və görüb ki, unutduğu həmin şer təzə yazdığının hər sətriylə, hər sözüylə eynidir. Emin Sabitoğlu da deyirdi ki, anamın sözlərinə bəstələdiyi bir mahnının melodiyası çox illər qabaq yazdığı və unutduğu bir mahnısının – tamam başqa sözlərə yazdığı mahnının melodiyasının son notuna qədər təkrarı imiş. Deməli, yenə bayaqkı fikrimə qayıdıram. Yaradıcının beynində oyanmış hər hansı ifadə, hətta şer, ya melodiya güya ki, unudulsa da, əslində unudulmurmuş, yaddaşın hansı zirzəmisindəsə atılıb qalırmış və bir gün ordan boy atıb çıxırmış.
Gözəl adlarımız var – Sevda, Sevinc, Sevil. Onları Seda, Seva etmişik. Axı bircə hərfi tələffüz etməyə ərindiyimizdən yaxşı adları niyə yabançılaşdırmışıq? *** Sxematik ədəbiyyatda alverçi yalnız möhtəkirliklə məşğul olan mənfi surətdir. Xalq təfəkkürü isə alverçini də insan kimi görür. Alverçi də şair kimi sevə bilər. "Ağacda alma, dərrəm sataram, Bir ala gözlü hardan taparam, Ağacda püstə, dərrəm sataram, Bir boyu bəstə hardan taparam?" İntiqam Qasımzadə yaxşı deyir ki, biz bəlkə dünyada yeganə xalqıq ki, alverə lirik mahnı qoşmuşuq. Bu qəbahət yox, xalq ruhunun genişliyi və incəliyidir. Elə bu ruh incəliyindəndir ki, sevgilinin sevgilisinə ən ağır qarğışı "gülün yarpıza dönsün" sözləridir. Amma xalq təfəkkürünün qəribə paradoksları da var. "Yeddi oğul istərəm, bircə dənə qız gəlin". Yaxşı, tutalım, hər ailədə 605 doğulanların hamsı oğlan oldu, bu yeddi qardaş sonralar evlənməyə hardan qız tapacaq?
Xarici dilləri yalnız dərs və kitablar vasitəsilə öyrənmək yeganə yol deyil. Körpələr artıq iki-üç yaşında kitabsız, dərssiz dil açdıqları lisanın bütün qrammatik qanunlarına riyaət edirlər. Bu dilin qaydalarını da, uzlaşmalarını da, lüğət tərkibini də praktik şəkildə mənimsəyirlər. Dil və o sıradan əcnəbi dili öyrənmək üçün mühit, qulağınla eşitdiyin danışıqlar daha vacibdir. İndi məktəblərdə tədris latın əlifbasıyla aparılır. Fikrət Qoca danışırdı ki, balaca nəvəsinin əlinə kiril əlifbasıyla nəşr olunmuş Azərbaycan dilində kitab düşür. Höccələyə-höccələyə oxuyur və təəccüb qalır: Baba, kitabı rusca oxudum, Azərbaycanca çıxdı. Yeni nəsillərdə kiril əlifbası məhz rus diliylə anım (assosiasiya) yaradacaqdır.
Kinodan yazsa da, o, kinoşünas deyil, kinoloqdur. *** Ay qara milçək, Taxmışam əlcək, Səni əzərəm, Yaxamdan əlçək.
(Yuxuda qoşduğum şer) *** Dilimiz Azərbaycan türkcəsi olduğu halda, nədəndir ki, danışığımızda "türkün sözü", "türkün məsəli" kimi ifadələr işlədirik? Sanki ayırırıq, başqa bir dilin ibarələri kimi qavrayırıq. "Türkəsaya", "Türkəçara" anlayışları da təxminən bu qəbildəndir. Türkün sözü, türkün məsəli, türkəsaya ifadələrində sözü düzənqulu, açıq demək mənasından başqa bir kobudluq çaları da var. Sanki kübar, elitar bir danışıqda qaba xalq deyimi, küçə-bazar kəlmələri işlədirsən. Bəlkə Axsitan da
606 Nizamiyə TLeyli və Məcnun"u yaratmaq barədə sifariş göndərəndə türksayaq yazmamasını buna görə xahiş etmişdi. Ümumiyyətlə, Nizaminin bu sətirləri çox müəmmalıdır. Bu parça hətta sətri filoloji tərcümələrdə belə müxtəlif cür izah olunur. Təbliğat səciyyəli yazılarda bu ifadə Nizaminin türk dilində yazmamasına göstəriş kimi şərh olunur. Amma məgər bundan əvvəlki iki məsnəvisini, qəzəllərini Nizami türk dilində yazmışdı ki, Axsitan bu sarıdan təlaşlanırdı. Başqa, elmi cəhətdən daha obyektiv və dəqiq izahlarda, məsələn, Krımskinin tədqiqatlarında bu yer "türk üslubunda", "türkbənzər" şəklində şərh olunur. Amma məsələ yenə də aydınlaşmır. "Türk üslubu, ya türkbənzər" deyəndə Axsitan nəyi nəzərdə tuturdu? Nəinki Nizaminin, o dövrün hər hansı başqa sənətkarının əsərində bu "türk üslubu" nədə görünür? Cavabsız. Hələ ki, cavabı tapılmamış, hər halda mənə cavabı məlum olmayan məsələdir.
Yuxuda deyil, oyaq vaxtı dilimə gətirdiyim bu misralar axır vaxtlar mənə ünvanlanan və qulağımda yağır olmuş bir ifadəyə – "uman yerdən küsərlər" ifadəsinə etirazımdır. Məsələ tək bir məndə də deyil. Məni daha çox narahat edən bu ifadənin psixoloji tutumudur. İş görmək əvəzinə, ancaq ummuşuq, küsmüşük. Kimdənsə cəsarət, hərəkət uma-uma özümüz süst, fəaliyyətsiz olmuşuq və peşəmiz kimdənsə küsmək olub. "Allaha təvəkkül" düsturu da insanın öz iradəsini müc edib, yalnız Tanrıdan imdad gözləməsinə xidmət edir. Yalnız ummaq və küsmək insanın öz iradəsini, əzmini, məsuliyyətini başqasının boynuna qoymaq cəhdidir. Doğrudur, "səndən hərəkət, Allahdan bərəkət" ifadəsi də var. Amma çox vaxt bu
607 cümlənin ikinci hissəsinə ümid olub, birinci hissəsini unuduruq. Hərəkət etmək istəmirik ki, bərəkətini də görək.
Mənə qarşı cahil hücumlara reaksiya kimi çox vaxt xeyirxahlarım: "Əşi fikir vermə, it hürər, karvan keçər" deyirlər. Çox əcəb, amma axı it yalnız hürmür, həm də qapır və əgər qapan quduzdursa, onda neyləməli? Yenə vecinə almayasan? Ya gedib quduzluq iynəsi vurdurasan? Ya da gözləyəsən ki, günlərin bir günü özün də quduzlaşacaqsan?
Qərblilər Amerika aborigenlərinin – hindu qəbilələrinin sadəlövhlüyünə lağ edir, gülürlər. Bir ovuc saxta daş-qaşa hundulardan o boyda Manxetten adasını aldıqlarıyla məzələnirlər. Eyni fəndlə afrikalıların da başlarını tovlayıb sərvətlərinə, torpaqlarına sahib çıxmalarıyla az qala öyünürlər. Amma indi, XX əsrin sonunda qəzetlərdə belə bir məlumat oxuyuram: Londonda auksionda kino ulduzu Merilin Monronun soxası – paltarı bir milyon dollara satılıb. Demə, bu paltarda o Prezident Con Kennedini seçkidə qələbəsi münasibətilə təbrik edibmiş. Yaxşı, bu ən səfeh bir şəkildə fetişizm deyil, nədir? Bunun nəyi qəlp daş-qaşa aldanan hunduların düşüncəsindən irəlidir? Bunu belə məbləğə alan kişi neyləyəcək – əyninə taxacaq, arvadına, qızına, aşnasına bağışlayacaq? Divardan asacaq, şkafda gizlədəcək? Son dərəcədə əbləh iş olmaqdan savayı, həm də, məncə, çox əxlaqsız hərəkətdir. Əgər Qərb mədəniyyəti bu gün bəşər tərəqqisinin ən yüksək pilləsindədirsə, bu cür hərəkətləri necə qəbul edə bilirlər. Nəinki qəbul edir, mətbuat hətta onu ağzını marçıldada-marçıldada reklam edir. Düşünmürlər ki, belə bir əməl yer üzündəki bir parça çörəyə möhtac olan milyardlarla ac-yalavacları ən alçaq şəkildə təhqir etməkdən başqa bir şey deyil.
Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|