Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
*** Son vaxtlar dünya azərbaycanlılarının sayını ilbəil artırmaq dəb düşüb. Vaqif Səmədoğlu yaxşı dedi: ermənilər guya ki, 15- ci ilin soyqırımında ölənlərinin sayını ilbəil artırırlar, biz isə dirilərimizin sayını hər il azı bir neçə milyon artırırıq. Doğrudan da, bir neçə il qabaq dünya Azərbaycanlılarının sayını (əsasən İrandakı azərbaycanlıların hesabına) 30 milyon, sonra qırx milyon, indi isə əlli miyon deyə müəy-yənləşdirirlər. Təki olsun. Amma məni bir şey düşündürür. Ermənistanla
620 İranın sərhədi Cənubi Azərbaycandan, yəni azərbaycanlıların torpaqlarından keçir. Şimali Azərbaycanın 20 faizini işğal etmiş Ermənistanın yeganə iqtisadi təminatı İrandan gələn mallardır. Olmazmıydı ki, bu 20, ya 30 milyon Güney azərbaycanlı qardaşlarımız heç olmasa bir dəfə Ermənistana gedən traylerlərin qabağını kəsəydilər, bir etiraz piketi keçirəydilər. Əksinə, deyilənə görə, bu gün İrəvan bazarlarında ən çox səslənən Azərbaycan dilidir – bədnam qonşularımızı ərzaqla təmin edən cənublu qardaşlarımızın danışdıqları doğma dil. İrandakı görüşlərimlə bağlı daha bir xatirə. Təbrizdə Şəhriyar simpoziumu keçirilirdi. Bu qədim Azərbaycan şəhərində Azərbaycan şairi haqqında İran tərəfindən edilən bütün məruzələr, çıxışlar yalnız fars dilində idi. Bizim nümayəndələr təbii ki, Azərbaycan dilində çıxış edirdilər. Onu da deməliyəm ki, Təbrizin hər yerində – küçədə, bazarda hamı ancaq Azərbaycanca danışır, başqa dil eşitmək mümkün deyil. Avtobusda gedərkən gənc alim qızlarımızdan ikisi bir-birinə rusca nə isə dedilər. Bizi müşayət edən Əsgər Fərdi dərhal mənə söz atdı: – Ağayi Anar, sizin qızlar rusca danışır – dedi, – heç Təbrizdə başqa dildə danışana rast gəldinizmi? – Heç yerdə rast gəlmədim, – dedim, – bircə Şəhriyar simpoziumundan başqa.
Fərdi güldü: -Bir sıfır sizin xeyrinizə, – dedi. *** İdeologiya çox vaxt iqtisadi sistemlərdən daha uzunömürlü olur. Elm və texnikanın tərəqqisiylə bağlı olaraq iqtisadi sistemlər inkişaf etsə də, ideoloji baxımdan nimdaş dünyəvi, ya dini ideyaların əsiri olaraq qalırlar (bir çox hallarda dünyəvi ideyalar da elə dini düşüncənin bir şəklidir). Beləliklə, cəmiyyət inkişaf yolunda ideologiyaya xərac verməlidir. Axı nəyə görə? Görünür, ona görə ki, mədəniyyət, sənət, əxlaq kimi ideologiya da cəmiyyətin şüurunda o qədər dərin iz salır ki, onun təməllərinin sarsıdılması insanlar tərəfindən zəlzələ- 621 vəlvələ kimi qavranılır, həyat tərzinin kökündən dəyişməsi kimi anlaşılır. Məhz buna görə də bəzi ərəb ölkələri dini ehkamların iqtisadi inkişafa mane olduğunu dərk etsələr belə, bu ayinlərə sədaqətlərini nümayiş etdirməlidirlər. Bizim sovet ideologiyası da eynən bu cür hərəkət edir, yəni dəyişən dünyanın tələblərinə, elmi-texniki tərəqqinin şərtlərinə əməl etmək ehtiyacı ideoloji qəliblərə salınır. (Bu 85-ci ilin qeydləridir. Görünür, yenidənqurmanın ilk ilinə aiddir. Bundan sonra SSRİ inkişafının neqativ nəticələri də, Çin təcrübəsinin əsasən pozitiv yekunları da mənim fikirlərimi təsdiq etdi. Balaca Den böyük bir eksperiment yapdı – marksizm-maoizmin ideoloji ritorikasını saxlamaqla Çinin iqtisadi həyatını bütünlüklə bazar müstəvisinə keçirdi. Bunun nəticəsində vaxtilə Amerika yazıçısı Perl Bakın "Torpaq" romanında təsvir etdyi, sözün hərfi mənasında torpaqla qidalanan çinlilər aclıqdan və dilənçilikdən qurtuldu, milyard yarım insanın qarnı doyduruldu, əyni-başı düzəldi. Bazar iqtisadiyyatına çoxdan riayət edən qonşu Hindistanda isə bu gün də bir milyard hindli dəhşətli səfalət və aclıq içində çabalayır. Həm də Çin bunu tarix üçün çox qısa sayıla biləcək bir müddətdə həyata keçirdi. Deməli, bu problemi – əhalinin normal yaşaması, təminatı problemini hər hansı ölkədə – hətta bu qədər əhalisi olan, bu günə qədər geridə qalmış sayılan, proletar inqilabının və "ən qabaqcıl təlimin" bütün "ləzzətlərini"dadmış, xunveybinlərin amansız "mədəni inqilabını" belə yaşamış ölkədə də həll etmək mümkün imiş. Həm də bu, qeyri-müəyyən Gələcəyin əfsanəvi və xülyavi kommunizm cənnəti yox, indi ömür sürən insanların yaşadıqları normal həyat tərzidir). *** Çində olarkən Mao Tzedunun mavzoleyini ziyarət etdim. Maonun balzamlanmış nəşi qoyulan binada onun silahdaşlarının – vaxtlilə bir-birinin ətini yeməyə hazır olan və Maonun özünün də cəzalandırdığı silahdaşlarının şəkilləri 622 asılıb Cju De, Lya Şao Tsi, Cjou En Lay, Den Syao Pin. Moskvada, məsələn, Lenin mavzoleyində belə bir mənzərəni təsəvvür etmək mümkündürmü – Stalinin, Trotskinin, Xruş- şovun, Brejnevin şəkilləri yan-yanaşı asılsın?
Tiraniya, adətən, ac-yalavac, min bir əzab çəkən ölkələrdə baş tutur. O, kütlələrin mövcud şəraitə narazılıq hissləri və milli qürurunun alçaldılması zəminində ucalır. Kütlələrin bu narazılığı aşıb-daşanda Qiyama çevrilir. Rus şairi Marşakın bu barədə çox dəqiq şeri var. Məzmunu budur ki, qiyamlar heç vaxt uğur qazanmır, uğur qazanırsa, ayrı cür adlandırılır. (Yəni Marşakın demək istədiyi və deyə bilmədiyi odur ki, qiyam uğurla baş tutanda onu Böyük İnqilab adlandırırlar, məsələn, Böyük Oktyabr İnqilabı, baş tutmayanda isə, məsələn, Kronştad qiyami, ya Kornilov qiyamı).
Ən böyük inqilab belə həllinə boyun olduğu problemləri çözə bilmədiyinə görə yeni narazılıqların qarşısını almaq üçün diktaturayla nəticələnir. Hamını da inandırmaq istəyirlər ki, yalnız tiraniya, despotik rejim ictimai xaosun qarşısını almağa qadirdir. Tiraniyanın möhkəmlənməsi üçün ona mütləq düşmənlər lazımdır, daxili və xarici düşmənlər. Beləliklə, düşmən axtarışına çıxır və çox tezliklə hər şeyin səbəbkarı olan düşmənləri tapırlar – bu, əlbəttə, ilk növbədə ziyalılardır. Hər şeyin günahkarı, əlbəttə ki, onlardır. Ayrı kimə gücləri çatacaq ki?
Monarxik, yaxud hər hansı təkhökmranlıq quruluşu yəhudiliyin, xaçpərəstliyin və İslamın əsasını təşkil edən Təkallahlılıq (monoteizm) ideyasının siyasi qarşılığıdırmı? Nisbətən humanist variantda imperator – Allahın canişini kimi qələmə verilir, amma sırf diktatura rejimləri də bu təkhökmranlıq – təkallahlıq fikrinə arxalanır. Teymurləngin deyiminə görə, göydə Allah birdir, yerdə də hökmdar bir 623 olmalıdır. Onda belə çıxır ki, politeizm (çoxallahlılıq) demokratik rejimlərə uyğundur. Ancaq tarix bunu təsdiq etmir. Yalnız demokratiyanın ilk vətəni qədim Yunanıstanda İlahi Panteon – yer hakimiyyəti kimi həyatın hər sahəsinə nəzarət edən Allahlardan ibarət idi. *** Bu müqayisə yüngülməcaz görünə bilər, ancaq mənə elə gəlir ki, seçicilərlə deputatların münasibəti – seçicilərin təqdiri, ya tənqidi – hardasa meydançadakı futbolistlərlə tribunalardakı tamaşaçıların münasibətini xatırladır. Tamaşaçıya elə gəlir ki, necə penalti, yaxud küncdən zərbə vurmağı, topu ötürməyi, müdafiəçilərin hasarını yarıb qapıdan qol keçirməyi və öz qapısını qorumağı o, meydançadakı futbolçulardan daha yaxşı bilir. "Topu ona ötür, bundan al, qabağa get, sola qayıt"- və sairə məsləhətlərini çığırıb-bağıraraq o, tamaşaçı oyunçuları hələ söyüb təhqir də edir, bacarıqsızlıqda günahlandırır, ələ salır, lağa qoyur, fitə basır və s. Amma axı meydançada döyüşən futbolistdir, tamaşaçı deyil. "Öz münasibətini bildirmək tamaşaçının haqqıdır" – deyəcəksiniz. Doğrudur. Amma tamaşaçının bu haqqını tanımaqla, hətta onun iradlarını qəbul etməklə bərabər deyə bilmərik ki, o, tamaşaçı futbolu oyunçudan çox sevir, ya futbolçu komandasının qələbəsini tamaşaçıdan az istəyir və nəhayət, necə oynamağı tamaşaçıdan pis bilir. Bunu xalqı sevmək, xalqın mənafeyini qoruya bilmək barədə deputatlara tutulan iradlarla bağlı deyirəm. Kimsə xalqına sevgisini, bağlılığını onun yolunda hər hansı sahədə – siyasətdə, iqtisadiyyatda, yaxud mədəniyyətdə gördüyü əməli işlərlə həyata keçirir. Başqa birisi isə bu sevgidən yalnız mitinqlərdə gur səslə danışır və üstəlik iş görmək istəyənləri də yaş yuyub quru sərir. Orxan Vəli gözəl deyib: "Nələr etmədik bu vətən yolunda, kimsə canını fəda etdi, kimsə nitq söylədi". Futbolla müqayisəni davam etdirsək, onu da deyə bilərik ki, futbolçu üçün futbol – onun taleyi, ömrü-günü, həyatının
624 mənasıdır. Tamaşaçı üçünsə futbol bir neçə xoş, ya həyəcanlı keçən əyləncə saatlarıdır. Deputat fəaliyyətinə də tamaşaçı kürsülərindən baxıb mənfi, ya müsbət (əksərən mənfi) qiymət vermək ən asan işdir. Doğrudur, futbolda da, siyasətdə də kütlə bəzən özüyçün bütlər, kumirlər də yaradır. Amma bu gün qol vurub kumirə çevrilən birisi, sabah topu qapının üstündən, ya yanından keçirərkən fitə basılır. Dünənki kumir bir an içində rüsvay edilir. Eynən deputatlar kimi – bir gün yaxşı çıxış elədin, qəhrəmansan, sabah nə səbəbdənsə susdun, nifrətə layiqsən.
deputat olduğum vaxtlar. *** SSRİ-də otuzuncu illərin ədəbi döyüşləri qədim Romadakı kimi qladiator döyüşləri idi – meydana döyüşçülərin həyatı, dünyada qalıb-qalmaması qoyulurdu. Amma Roma qladiatorlarından fərqli olaraq, məğlub olanın yalnız özü yox, bütün ailə üzvləri, yaxınları da məhv edilirdi. Bizim günlərin ədəbi çəkişmələri isə – olsa-olsa şahmat turnirinə bənzəyir – qalib ancaq bir mərtəbə yüksəlməyə iddia edə bilər. *** Əsrin nəfəsi kəsilib. Sonuna yaxın o, onilliklər ərzində baş vermiş bütün hadisələrdən yorulub usanıb sanki – iki cahan müharibəsi və saysız-hesabsız xırda, regional, vətəndaş, etnik və dini savaşlar. Elə o böyük müharibələr kimi qanlı savaşlar. Bir də ki, İnqilablar – böyük və kiçik inqilablar, çevrilişlər, qiyamlar. Repressiyalar, edamlar, sürgünlər, ölüm düşərgələri, dövlətin özünün, ya ayrı-ayrı dəstələrin, qrupların, təşkilatların törətdikləri terror aktları. Çeşid-çeşid totalitar rejimlərdə yaşamağa məhkum olmuş nəsil-nəsil insanın ümidsizliyi. Xərçəng xəstəliyi və SPİD. Hirosima. Çernobıl. Osvensim. Kolıma. Xolokost və QULAQ, Stalin və Hitler. Pol-Potun qanlı Kampuçiya eksperimenti və xunveybinlər. Çində Maonun
625 qırmızı sitat kitabçıqları və İtaliyada Qırmızı Briqadalar. Əsrin əvvəlində qaz fanarları və əsrin ortalarında qaz kameraları. Kosmonavtlar və astronavtlar. Qaqarin və Armstronq. İlk peyk və Ayda insan ləpirləri. Böyük şəhərlərin ekoloji fəlakətləri, dənizlərin, okeanların zəhərlənməsi. Səmada ozon dəlikləri və dənizlərin dibində məhv olan balıqlar. Yer üzündən silinib itən Aral kimi dənizlər, zəhərli ximikatlarla və nüvə qalıqlarıyla şikəst edilmiş torpaq, qırılmış meşələr və insanlar, xalqlar. Qaralar, ağlar, qırmızı və sarı dərililər arasında sönüb səngiməyən ədavət, düşmənçilik, qisasçılıq… …Amma bütün bunlar hələ qabaqdadır, bütün bunlar hələ olacaq. Bu gün isə XX əsrin axırı yox, ilk günüdür. 1901-ci il yanvarın biridir və məhz elə bu gün Qori seminariyasının məzunu Cəlil Məmmədquluzadə ərizə yazır ki, onu bir neçə ay ərzində işlədiyi pristav vəzifəsindən azad etsinlər. Onun işi deyil bu. Onun işi də, əsri kimi sanki elə bu gün başlayır. *** Yadımdar Brejnev hakimiyyət başında olarkən həmkarları onun çox mərhəmətli, xoşqılıqlı, yumşaq və nəzakətli adam olmasından ağız dolusu danışırdılar. Mərhəmət, yumşaqlıq, nəzakət hara, ölümündən sonra qəbrinə atılan bu qədər çirkab hara? Bəlkə də insanlar içlərində yığılmış narazılığı, illər boyu udmağa məcbur olduqları etiraz hisslərini, demək istədikləri və deyə bilmədikləri ittiham sözlərini indi, ölümündən sonra bədbəxt Brejnevə ünvanlamaqla onun təmsil etdiyi quruluşdan, onu qaldırıb bütləşdirən rejimdən heyflərini çıxmaq istəyirlər. O ki qaldı rəhbərlərə, axı rəhbərlər də hər halda insandırlar, onlar Brejnevin sağlığında ona nə qədər yalmanır və yaltaqlanırdılarsa, indi bir o qədər həvəslə mərhumdan bütün bunların acığını çıxırlar. Bu tipik kölə xislətidir – yaltaqlandığına, qarşısında quyruq buladığına, hər şıltaqlığına itaət etdiyin şəxsə öz daxilində amansız nifrət toplanır, 626 səbrsizliklə intiqam saatını gözləyirsən. Bu intiqamı diri adamdan yox, onun meyitindən almalı olacaqsan. Bu da qənimətdir. Kölənin mədhiyyələri də qisasçılığı qədər təhlükəlidir. Amma məgər elə Brejnev özü məhz bu cür hərəkət etmirdi? Rəhmətlik Ənvər Məmmədxanlının bir dəqiq müşahidəsi vardı: Xruşşovla birgə işlədiyi müddətin bütün fotolarında Brejnev yan tərəfdən heyran baxışlarla Xruşşovun ağzına baxır. Axı şəkil çəkilərkən Xruşşov Brejnevin yan tərəfdən ona necə də "məhəbbətlə" baxdığını görə bilməzdi, bunu yalnız qəzetlərdə, fotoda görəcək və iş yoldaşının sədaqətini lazımınca qiymətləndirəcəkdi. Sədaqət və satqınlıq – ikisi də "S" hərfiylə başlanan bu iki söz, illah da hakimiyyətin ən yuxarı mərtəbələrində bir-birinə çox yaxın, hətta çox vaxt tam uyğun anlayışlardır. Yaxşı, tutalım, bütün bu zınqrovları döşünə Brejnev özü taxırdı. Bəs onun ölümündən sonra xatirəsinin əbədiləşdirilməsi haqqında heç bir ölçü hissinə, heç bir əndazayə sığmayan tədbirlər? Bunu ki, Brejnev özü etmirdi. Hər halda ölümündən sonra öz adını neçə-neçə şəhərə, rayona, zavoda, müəssisəyə, gəmiyə verə bilməzdi. Yaxşı, tutalım bunu Andropov edirdi, karyerasında irəliləməsinə görə Brejnevə minnətdar olduğu üçün (inanan daşa dönsün). Andropov öləndə də bu ölçüsüz-biçisiz ad vermələri Çernenko edirmiş? (Buna adamın heç inanması gəlmir). Yaxşı bəs adidən adi, heç bir cəhətiylə fərqlənməyən Çernenkonun ölümündən sonra kim onun adını belə böyük ölçüdə əbədiləşdi-rirdi? Əndazəsiz, şişirdilmiş mədhiyyələr daha təhlükəlidir, çünki yalnız elə bir neçə nəslin ömrü müddətində tarix bizə sübut etdi ki, hakimiyyətdə olan rəhbərin şəninə deyilən şit təriflər, sağlıqlar, tostlar nə qədər ifrat şəkil alırsa, bu tərifləri yağdıranların tərif obyektinə gizli nifrətləri də bir o qədər amansız olur. Və rəhbərin ölümündən keçən ilk vaxtar – bir həftəmi, bir aymı – hələ də köləlik xislətindən azad olmayan yeni rəhbərlər öz sələflərinin xatirəsinə bir-birindən təmtəraqlı
627 tədbirlər qərarlaşdırsalar da, az vaxtdan sonra onun nəinki özünü, hətta bütün yaxınlarını, ailə üzvlərini ən yaxşı halda yaddaşlardan silib süpürməyə hazırdırlar. Stalinin, sonra da Xruşşovun ümumittifaq miqyasında mənəvi edamı, bizim resbuplika səviyyəsində N.Nərimanova, sonra da M.C.Bağırova yönəlmiş hücumlar bu qəbildəndir. Əlbəttə, Stalinin, Xruşşovun da, Nərimanovun, Bağırovun da fəaliyyəti o qədər mürəkkəb bir dövrü əhatə edir və hər birinin fərdi fərqli cəhətləri o qədər ziddiyyətlidir ki, onlara birmənalı qiymət vermək olmaz. Daha dürüst və obyektiv qiyməti tarix verəcək. Amma belə tələsik verilən sırf mənfi qiymət daha çox bu qiyməti verənlərin təbiətini üzə çıxarır - kəmlik kompleksindən əziyyət çəkən və hər şeyi udub içində saxlayan, məqam gözləyən insanların təbiətini.
İndi, keçmişin kölgələrinə qarşı bu qədər "cəsarətli" davrandığımız bir dövrdə biz hər halda bir əsas suala cavab tapmaqda acizik: Stalinmi bu sistemi yaratdı, ya sistemmi Stalini yaratdı? Durğunluq dövrünü Brejnevmi yaratdı, ya dövr özü rəhbərlik etməyə, məsələn, Kosıgin kimi adamı yox, Brejnevi seçdi? Axı patoloji dərəcədə qəddar Stalindən fərqli olaraq Brejnev, görünür, zalım adam deyilmiş. Doğrudur, Praqa baharını tank tırtılları altında xıncım-xıncım əzməyə də o qərar vermişdi. Amma ümumiyyətlə, Brejnev, xüsusən, son illərində yetərincə duyğusal, sentimental adam olub. Onu Müslüm və Rıskin ağlada bilərdi. Bunun mən özüm də şahidiyəm. İstedadlı bəstəkar və o vaxtkı Mədəniyyət nazirimiz Rauf Hacıyev hardansa eşələyib tapmışdı ki, bizim opera teatrımızın sıravi dirijoru Rıskin vaxtilə Brejnevlə birlikdə Kiçik Torpaqda bir polkda xidmət edib. Brejnev Azərbaycanda olarkən Lenin sarayında təntənəli iclasda Rauf Hacıyevin bu mövzuya həsr etdiyi mahnısı səslənir (sözlərini yadımda deyil kim yazmışdı). Rıskin dirijorluq edir və Müslüm səsinin və istedadının var gücüylə qocalıb haprımış Baş katibin gözlərini 628 yaşardır. Az qala melodeklomasiya kimi səhnədən bir başa Brejnevə xitab edərək: "Yadındamı, Kiçik torpaqda filan-filan" və bu kimi sözləri oxuyur. Brejnev yazığın çənəsi əsir, gözlərindən yaş gəlir (Bunu mən artıq sonra televiziya ekranında təkrar translyasiya zamanı görə bildim). Brejnev ağlayır və yanında əyləşmiş Çernenkonun bütün bu xatirələr vecinə olmasa belə, o da şefinə baxıb dəsmal çıxardır və gözlərini silir. Aman Tanrım… Amma indi bax bütün qəzetlər Stalinin özbaşınalığını və Brejnevin şıltaqlıqlarını "qoçaqlıqla" ifşa edirlər. "Pravda" qəzeti ləzzətlə yazır ki, Brejnevin adı verilmiş hər yerdən adı götürülür.
Erməni terrorçuluğunun zəngin ənənələri var. Əsrin əvvəllərindəki mauzeristlər və onların bugünkü davamçıları əslində yalnız ermənilərə qarşı hər hansı bir cinayət işlətmiş və yaxud bunu güman etdikləri adamları öldürmürlər. Yox, düşmən saydıqları millətin ən parlaq, humanist, rəhmdil adamlarına qəsd edirlər ki, qarşı tərəfi başsız qoysunlar. Dirilərə qarşı bu fiziki terror ölülərə qarşı mənəvi terrorla tamamlanır. Babəki, Koroğlunu, Qaçaq Nəbini qaniçən adlandıraraq, sözün əsl mənasında, qaniçən Androniki öz milli qəhrəmanları sayırlar.
Ermənilər Androniki milli qəhrəmanları sayırdılarsa, sovet vaxtında ayrı-ayrı şairlərdən və yazarlardan başqa küll olaraq Azəbaycanda Andronik haqqında güldən ağır söz deyən yox idi. Bizim bu "dözümlülüyümüzə" qarşısa ermənilər müqəddəs saydığımız insanlara – Üzeyir Hacıbəyova, Cəlil 629 Məmmədquluzadəyə, Nəriman Nərimanova çirkab atmağa başladılar, onlara millətçi dedilər. "Bahadır və Sona", "Əsli və Kərəm", "Kamança"nı yaradanlar millətçiymiş? (Köhnə yazımın bu yerində yenə də bizim günlərin müdaxiləsini acı-acı qeyd edirəm. Ermənilərin Mirzə Cəlilə, Nəriman Nərimanova hücumlarına iyirmi ildən sonra öz "qeyrətli donosbazlarımız" qoşuldu. Mirzə Cəlili vətən xaini, Nərimanovu satqın, Füzulini şarlatan adlandırdılar – sonrakı illərin qeydi). Gərək qulaqların kar, gözlərin kor olsun ki, "Kamança"da səslənən yüksək insansevərlik və humanizm melodiyasını eşitməyəsən. "Usta Zeynal"dakı bir ötəri replikaya görə Mirzə Cəlili faşist adlandırmaq üçün isə yalnız kar və kor yox, həm də dəyyus olmalısan. Erməni terroristlərinin – mənəvi və fiziki terroristlərin – məqsədi düşmən saydıqları millətin dəyərli insanlarını ya aradan götürmək, ya ləkələməkdir və beləliklə, onun tarixini, mədəniyyətini yoxa çıxarmaqdır ki, bundan sonra yekə-yekə bəyan etsinlər, görün, bizim qarşımızdakı düşmən kimdir – mədəniyyətsiz, keçmişsiz vəhşi köçərilər. Nə tarixləri var, nə torpaqları, nə ədəbiyyatları. Odur ki, nələri qalıbsa qarət etmək qənimətdir – ərazilərini, folklorlarını, musiqilərini, hətta yeməklərini. Əsl genosid, soyqırımı – mənəvi genosid bax budur.
(Yenə də bu günün acı təcrübəsi: bizim zamanda bu məkrli erməni planlarının ən yaxşı icraçısı bəzi mətbuat orqanlarımızdır – məhz belə qəzetlərin səhifələrində Azərbaycan xalqının keçmişi təftiş olunur, tarixinin, ədəbiyyatının, elminin ən dəyərli insanlarına çirkab atılır. Bunlar birbaşa erməni göstərişiyləmi edilir, bilmirəm, bu barədə bir şey deyə bilmərəm. Amma istisna etmirəm ki, xaricdəki erməni lobbisinin maddi dəstək verdiyi müxtəlif beynəlxalq təşkilatların bu işdə barmağı var. Hər halda məqsəd ki eynidir – Azəbaycan xalqının bütün mənəvi dəyərlərini hissə-hissə, parça-parça, tədriclə sıradan çıxarmaq – indiki
630 illərin qeydi). *** Aşkarlıq bizə bir şeyi də açdı. İlk baxışda bu parodoksal görünsə də, müəyyən bir hadisə haqqında məlumat verməmək – özəlliklə də bu böyük və ucu-bucağı görüməyən ölkədə – həmin hadisənin olmamasına bərabərdir. Yəni bir olay haqqında xəbərin yoxdursa, sanki o, yerli-dibli olmayıb. Sovet vaxtında təbii və qeyri-təbii fəlakətlərin onda biri haqqında məlumat ya veriləydi, ya heç verilməyəydi. İndi hər gün, hər saat zəlzələlər, yanğınlar, təbii fəlakətlər, batan gəmilər, toqquşan qatarlar, qaçırılan, ya qəzaya uğrayan təyyarələr, manyakların və sadistlərin cinayətləri haqqında eşidəndə, oxuyanda bizə elə gəlir ki, bütün bunlar yenidənqurmanın və aşkarlığın nəticəsidir və qismən də haqlıyıq. "Əvvəllərdə də bütün bunlar olurdu, amma biz xəbər tutmurduq" – demək də məsələyə tam aydınlıq gətirmir. Totalitar sistemin (biz isə ətalət üzrə hələ o sistemin ölçüləriylə yaşayır və düşünürük) prinsipi belə idi ki, kütləvi şüur üçün mövcud olan, yalnız haqqında xəbər verilən hadisədir. İngilis yazıçısı Corc Ourel "1984 -cü il" adlı antiutopik romanında bu fikri absurda çatdırıb – qəzəbə keçmiş hər hansı bir adamın adını belə bütün kitablardan, dəftərlərdən silməklə, sanki, belə bir adamın tarixdə hacansa mövcüd olduğu da inkar edilir. İkinci bir məsələ də var – hər hansı bir təbii, ya qeyri-təbii fəlakət lokal miqyaslı ola bilər. Amma o müasir KİV-in gücüylə bütün dünyaya bəyan ediləndə daha iri miqyaslar qazanır. Başqa sözlə desək, bu fakt həqiqi meyarlarından qat-qat böyük əhəmiyyətə malik olur və bu sayaq başqa kataklizmlərlə bir sıraya düzülərək Qiyamət gününün yaxınlaşması haqqında duyumları şüurlara yeridir. "Ağzını xeyirliyə aç" – deyimi var. Ağız yalnız belə-belə fəlakətlərə və faciələrə açıldıqda, elə bil, onlara yol göstərir. Vətəndaş müharibəsi qorxusu, siyasi çevriliş təhlükəsi, Stalin qantökməsinə qayıdış haqqında fərziyyələr belə bir mənhus gələcəkdən soraq verir – şüurlarda
631 bütün bunlar qaçılmaz labüdlük və hökmən həyata keçəcək dəhşət kimi qavranılmağa başlayır.
Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|