Sodaning xalq xo’jaligidagi ahamiyati uning qo’llanishi va tarixi

6.2.Karbonizatsiya bolimining texnologik sxemasi
Karbonizatsiya bolimida (rasm 5) seriyalar bilan kolonnalar qoyiladi. Har bir kolonnalarni seriyasining unumudorligi absorbtsion kolonnaning unumdorligiga teng boladi. Seriyalar tarkibiga quyidagi apparatlar kiradi choktiruvchi karbonizatsion kolonnalar, kolonnaning birinchi gaz yuvitgichi va issiqlik almashinish apparati. Har bir choktiruvchi karbonizatsion kolonnasi vaqti bilan yuvilishga qoyiladi va ushbu kollonna dastlabki karbonizatsion kolonna funktsiyasini bajarib keladi.
Dastlabki karbonizatsion kolonnasiga ammonizatsiyalangan namokob yig`uvchisiga ammonizatsiyalangan namokob va ohak tosh (por) kuydirilgan natijasida hosil bolgan 32-36%-li dioksid uglerod gazi (CO₂) beriladi.
Shu bilan birgalikda dastlabki karbonizatsion kolonna gidrokarbonat natriy chokmasidan yuviladi va bu erda namokobning dastlabki karbonizatsion kolonnasida 42-46⁰C temperaturadagi 55-60 n.d. dioksid uglerodidan iborat gaz kolonna gazlarining birinchi yuvitgichiga yuboriladi.
Shu bilan birgalikda dastlabki karbonizatsion kolonna gidrokarbonat natriy chokmasidan yuviladi va bu erda namokobning dastlabki karbonizatsion kolonnasida 42-46⁰C temperaturadagi 55-60 n.d. dioksid uglerodidan iborat gaz kolonna gazlarining birinchi yuvitgichiga yuboriladi. Bu erga dastlabki karbonizatsion va choktiruvchi kolonnalar gazlari ham beriladi. Yuvitgich bu gazlarning tarkibidagi dioksid uglerod va ammiak gazlarini ushlab qoladi. Birinchi yuvitgichdan otilishi natijasida suyuq fazaning temperaturasi 5-8⁰C oshadi.






Rasm – 5. Karbonizatsiya bolimi texnologik sxemasi:
1 – dastlabki karbonizatsiya minorasi; 2- minora gazlarning birinchi bvitgichi; 3 – chuktiruvi karbanizatsion minorasi; 4- nasos; 5 – sovutgich; 6 – aralashma gazni uzatish uchun trubaprovod; 7 – gazlarni ohakli pechga uzatuvchi truboprovod.

Suyuq fazani qoshimcha sovutish uchun issiqlikalmashinish apparati ornatiladi. Ushbu apparatdan keyin suyuq faza choktiruvchi kolonnalarga kelib tushadi. Kolonnaning past qismiga 70-80% dioksid uglerodidan iborat aralashma gaz beriladi.

Aralashma gaz soda va ohak tosh uchoqlari gazlarining aralshmalaridir. Kolonnaning orta qismiga ohak tosh ochoq gazlari beriladi. Choktiruvchi kolonnadan chikayotgan gaz birinchi yuvitgichga va suspenziya fil`tratsiya bolimlariga yuboriladi. Fil`tratsiya bolimiga suspenziya okimini uzluksiz kelib tushishini ta`minlash uchun karbonizatsion kolonnalar seriyalar bilan ishlaydilar. Odatda, seriyalar 4 ta kolonnadan iborat bolib, 3 tasi choktiruvchi kolonalar va bittasi dastlabki karbonizatsiya kolonnasi sifatida ishlatiladi.
Dioksid uglerod yutilishi uchun karbonizatsiya gazidagi dioksid uglerodning bosimi eritmaning ustidagi dioksid uglerodning muvozanatli bosimidan yuqori bolishi kerak. Dioksid uglerod yutilishi jarayonida uning eritma ustidagi bosimi oshib boradi. Yuqoridagi korsatilgan bosimlarning farkini saqlash uchun kolonnaning past qismiga aralashma gaz beriladi. Ohak tosh ochog`i gazlari kolonnaning urta qismiga beriladi, chunki bu erda pastdan kelayotgan gazdagi dioksid uglerodning kontsentratsiyasi berilayotgan gazdagi dioksid uglerod kontsentratsiyasiga yaqin boladi.
Karbonizatsiya jarayonida kimyoviy reaktsiyalar issiqlik xisobiga suspenziyaning temperaturasi 60-72⁰C gacha oshib ketadi. Gidrokarbonat natriy eruvchanligini kamaytirish va natriyning utilizatsiya darajasini oshirish uchun suspenziya kolonnaning pastgi qismida sovutiladi. Shu maqsadda kolonnaning sovutgich zonasiga ikkita okim bilan sovutgichlarga suv beriladi. Suspenziya sovutish uchun dastlabki karbonizatsiya stadiyasida bir tonna sodaga 2050 m³ suv sarflanadi. Suvning sarflanishi temperaturaga bog`liqdir. Sovutish suvning optimal temperaturasi 15<sup>0</sup>C tashkil qiladi. Bu temperaturani ta`minlash qiyin bolgan xolda, 25⁰C temperaturani ham qollash mumkin. Temperatura 25⁰C oshib ketgan holda, suvni sovutish tavsiya qilinadi.