Soliqlar va soliqqa tortish

3.1-jadval
2014-2017 yillarida yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘ining
davlat budjeti daromadlaridagi salmog‘i¹⁵

Ko’rsatkichlar	2014 yil		2015 yil		2016 yil		2017 yil (reja)
	mlrd.so’m	jami nis-n, %da	mlrd.so’m	jami nis-n, %da	mlrd.so’m	jami nis-n, %da	mlrd.so’m	jami nis-n, %da
Davlat maqsadli jamg’armalar daromadlarisiz - jami	30160,8	100	36184,9	100	40505,8	100	44469,6	100
To’g’ri soliqlar	7790,4	25,8	8554,3	23,6	9338,5	23,0	10674,2	24,0
Yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig’i	1302,3	4,3	1284,8	3,6	1266	3,1	1291,1	2,9

Jadval ma‘lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘ining budjet daromadlaridagi salmog‘i kamayish tendentsiyasiga ega. Ya‘ni, uning salmog‘i yillar bo‘yicha tahlil qiladigan bo‘lsak, 2014 yilda jami daromadlarga nisbatan salmog‘i 4,3 foizni, 2015 yilda mos ravishda 3,60 foizni, 2016 yilda 3,1 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2017 yilda 2,9 foizni tashkil etishi rejalashtirilgan.

Bu holat yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘i stavkalarini yildan-yilga pasayib borayotganligi bilan izohlanadi. Daromadning ko‘p qismi korxonalar ixtiyorida qolishi ularning investitsion faolligini oshiradi, yangi ishchi o‘rinlar ochish, raqobatbardosh tovarlar ishlab chiqarish hamda ish va xizmatlar ko‘rsatish uchun yanada keng moliyaviy imkoniyat yaratadi.
2. Soliq to‘lovchilar tarkibi, soliq ob‘ekti va soliq bazasi. Soliq kodeksiga ko‘ra yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘i to‘lovchilari bo‘lib, moliya yilida soliqqa tortiladigan foydaga ega bo‘lgan yuridik shaxslar hisoblanadi. Ammo soliqqa tortishning alohida tartibiga o‘tgan korxonalar, jumladan yagona soliq to‘loviga o‘tgan mikrofirma va kichik korxonalar, savdo va umumiy ovqatlanish tashkilotlari, yagona yer solig‘i to‘lovchi qishloq xo‘jalik tovari ishlab chiqaruvchilar bu soliqni to‘lovchisi hisoblanishmaydi. Ular o‘zlari uchun ixchamlashtirilgan soliqni to‘laydilar. Bulardan tashqari tadbirkorlik faoliyatining faqat alohida turlariga qat‘iy stavkada soliq to‘lovchilar ham bu soliqni to‘lovchilari hisoblanishmaydi.
Yuridik shaxslar foyda solig‘i bo‘yicha budjet bilan hisob-kitoblarni mustaqil ravishda amalga oshiradilar. Ayrim iqtisodiyot tarmoq korxonalari budjet bilan hisob-kitoblarni O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qaroriga binoan markazlashtirilgan tartibda amalga oshirishlari mumkin (misol uchun, energetika, neftegaz-xolding kabi tarmoq korxonalarida).
Soliqqa tortish maqsadida foydaga soliq to‘lovchilarni rezidentlar va norezidentlarga ajratiladi.
O‘zbekiston Respublikasining rezidenti deb, O‘zbekistonda ta‘sis etilgan yoki ro‘yxatdan o‘tgan hamda bosh korxonasi O‘zbekistonda joylashib, O‘zbekiston Respublikasidan tashqarida ro‘yxatdan o‘tgan yuridik shaxslar hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi rezidenti bo‘lgan yuridik shaxslar O‘zbekistonda va undan tashqaridagi faoliyatdan olgan daromadlaridan foyda solig‘iga tortiladilar.
O‘zbekiston Respublikasining norezidentlari esa, faqat O‘zbekiston Respublikasida faoliyat ko‘rsatishdan olgan daromadlari bo‘yicha soliqqa tortiladilar.
Rezidentlar doimiy faoliyat ko‘rsatuvchilar bo‘lsa, norezidentlar faoliyati Respublikada vaqtinchalik harakterga ega bo‘ladi.
Yuridik shaxslar foyda solig‘i to‘lovchilari bo‘lishi uchun qo‘yidagi shartlarga javob berishi kerak:

• 
  ruxsat etilgan faoliyatdan foyda olishi (qonunchilik bilan ta‘qiqlangan faoliyatdan tashqari);
  
• 
  o‘zining mol-mulkiga ega bo‘lishi;
  
• 
  mustaqil tugallangan buxgalteriya balansiga ega bo‘lishi;
  
• 
  bankda hisob raqamiga ega bo‘lishi;
  
• 
  identifikatsion raqamga ega bo‘lishi.
  
• 
  mahalliy hokimiyat organlaridan ro‘yxatdan o‘tgan bo‘lishi.
  

Umumiy tartib bo‘yicha yuridik shaxslar qayd etilgan shartlarga javob bersagina foyda solig‘i to‘lovchilar bo‘lib hisoblanadilar.
Soliq kodeksining 127-moddasiga ko‘ra yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘ining ob‘ekti bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasi rezidentlarining va norezidentlarining foydasi hamda rezident va norezidentlarning chegirmalar qilinmagan holda to‘lov manbaidan soliq solinadigan daromadlar hisoblanadi.