Soqrat araz güNDÜz turuz-Tebriz-2011 GİRİŞ

X BAŞLIQ
{Parrasiy, Kliton, Pistiy ilə, onların əl işlərinə bağlı danışıqlar}
Sokrat hansısa yaradıcı adamla, özü də yaradıcılığı ilə çörəkpulunu çıxaran birisi ilə görüşərdisə, onların işinə yarayan çox yaxşı sözlər danışardı.

Bir gün o, rəssam Parrasiyin yanına gəlib, onunla danışmağa başladı:

-Parrasiy, bu rəsm deyilən–bizim gördüklərimizin üzünün çıxarılmasıdır, eləmi? Sizin rəsmlər boyalardan yararlanmaqla: insan bədəninin türlü görüntülərini, yəni onun bükük, qabarıq, tutqun, işıqlı, düz, donqar, gənc, qoca durumlarını göstərir,- məncə siz gerçəklikdə bu sayaq görünən bədənlərə baxıb, çəkdiklərinizi onlara oxşatmağa çalışırsınız, deyilmi?

-Elədir,- Parrasiy dedi.

-Mən bilən ancaq bir adamda bədənin bütün üyələri(üzvləri) bitkin olmur, ona görə də, siz gözəl görkəm yaratmaq üçün ayrı-ayrı adamlardan, kimdə nə gözəldirsə, götürüb, onları bir kimlikdə birləşdirirsiniz, beləliklə də gözəl boy-buxunlu bir insan rəsmi yaradırsınız.

-Düz deyirsən, biz belə eləyirik.

-Siz insanın rəsmini çəkəndə, onun özlüyünü açıb göstərən,- baxanlarda gözəl duyğular oyadan, onlarda sevgi, çılğın istəklər yaradan, tutuqlayan(sehrləyən) nəsnələri, yəni insan könlünün gizlinlərini də göstərə bilirsinizmi? Yoxsa, bunları çəkmək olmaz?

-Sokrat, mən düzü bilmirəm necə deyim, ölçüsü, boyası, bu sayaq ayırdedici görüntüləri olmayan nələrisə, necə çəkmək olar, sənin bu dediklərinin demək olar hamısı gözəgörünməz deyillərmi?

-Biz insanın baxışlarından, onun kiməsə istiqanlımı, acıqlımı baxdığını duya bilirikmi?

-Düzdür, mən də bunu bilirəm.

-Yaxşı, insanın gözünü çəkəndə, bunu göstərmək olmazmı?

-Olar.

-Arxadaşların yaxşı günündə, yaman günündə, onun yaxınlarının üzlərinin görünüşü ayırd olunmurmu?

-And olsun Zevsə, elədir, yaxşı gündə üzləri sevinc içində, yaman gündə qüssəli olur.

-Bunu, rəsm çəkəndə göstərmək olmazmı?

-Olar.

-Sonra, tutalım: ağayanalıq, yaxşılıqsevərlik, alçaqlıq, yaramazlıq, ağırtaxtalıq, götür-qoyluluq, sırtıqlıq, kobudluq, insanın üzündə də, bütün görkəmində də iz qoyur, bunu onun duruşundan da, tərpənişindən də duymaq olur.

-Düzdür.

-Bunu rəsmdə göstərmək olmazmı?

-Düşünürəm, olar.

-Sən yaxşı bilərsən, hansı adamlara baxmaq insanda yaxşı duyğular oyadır, -Sokrat soruşdu,- gözəl, yaxşılıqsevər, üzügülər, yoxsa suyumsuz, alçaq, iyrənc görünüşlülərə?

-And olsun Zevsə, Sokrat, bunlar doğrudan da biri-birindən kəskin ayırd olunan kimsələrdir.

Bir gün Sokrat hekəlyonan Klitonun yanına gəlib, onunla danışmağa başladı:

-Çox gözəl yaradırsan, Kliton,- qaçışçılar, güləşçilər, yumruq döyüşdürənlər, tutaqlaşanlar; sən heykəllərindəki bu özümlüyü: onların ürəyindən keçənlərin baxışlarından oxunmasını, bir sözlə, onları belə diri göstərməyi, necə bacarırsan?

Kliton, Sokratın dediklərindən yaxşı baş açmadığından, bir anlıq nə deyəcəyini kəsdirə bilməyib, susdu. Onda Sokrat sözünün ardını gətirdi:

-Yoxsa, yonduğun heykəllərin belə diri görünməsi, sənin onları yaşayışda gördüyün adamlara oxşatmağına görədir?

-Elədir, ondandır.

-Bax belə, insan əyilib düzələndə, onun bədən üyələri yığılıb açılır, gərginləşib boşalır, sən də bu gerçək görüntüləri olduğu kimi verməyi bacardığından, yaratdığın heykəllər belə ürəkçəkicidir.

-Düz deyirsən, - Kliton dilləndi.

-Adamların ayrı-ayrı durumlarda yaşadıqları duyğuları da göstərə bilsən, bu, sənin yonduğun heykəllərə baxanların könüllərini oxşamazdımı?

-Mən də belə düşünürəm.

-Belədirsə, onda yonulan heykəldə: döyüşən kimsənin baxışında kiməsə yönələn acıq, qara-qorxu, oxunmalı, başqasını yenən adamın üzü sevinc içində olmalı deyilmi?

-Çox da düz deyirsən.

-Heykəl yonanın bacarığı, onun heykəlini yonduğu kimsənin öpözünün(ruhunun) durumunu göstərə bilməsindədir məncə,- deyə Sokrat sözünü bitirdi.

Başqa bir gün Sokrat afşinçi(afşin-türkcə dəmirdən hörülmə zirehə deyirrlər) Pistiyin iş yerinə gəldi. Pistiy də ona öz əl işlərini göstərməyə başaldı.

-And olsun Heraya, - Sokrat dedi, - bu afşin çox gözəl tapıntıdır: bir yandan adamın bədənini yaralanmaqdan qoruyur, o biri yandan da əlini qolunu tutub saxlamır, onları ürəyin istəyən kimi tərpədə bilirsən!

Ancaq mənə de görüm, Pistiy, sən öz afşinlərini başqalarının düzəltdiyindən bərk düzəltmirsənsə, elə onların işlətdiyi dəmirdən toxuyursansa, necə olur, sənin əl işlərin onlarınkından qat-qat artıq axçaya satılır?

-Ona görə, mənim düzəltdiyim bu afşinlər, onu geyəcək döyüşçülərin əyninə yaxşı oturur, uyğunsuzluq yaratmır.

-Sən düzəltdiyin afşinlərin alıcılarının əyninə uyğunluğunu onlara necə anladırsan, ölçü iləmi, çəki iləmi, sonra buna görə də artıq axçamı istəyirsən? Bax, mənə görə, sən onların hamısını oxşar düzəldirsən, yoxsa, onlar adamların əyin ölçülərinə görə seçilirlər?

-And olsun Zevsə, düz deyirsən, başqa sayaq düzəldəndə, bu afşinlər alıcıların işinə yaramır.

-Axı adamların əyni biri-birinindən ayırd olunur, birinin boy-buxunu düz, o birininki kələkötür olur?

-Elədir.

-Onda necə eləyirsən, onların ölçüləri, boy-buxunu düz olana da, kələkötür olana da uyuşur?

-Mən bu afşinləri, biri-birindən seçilib-ayrılan, başqa-başqa əyinlərin ortalama ölçülərinə uyğun olaraq biçirəm, düzgün biçilən afşinlər isə uyğun gələn əyinlərə yatımlı olurlar.

-Sən görünür, uyğunluğu necə gəldi yox, qabaqcadan düşünüb daşınıb, ayrı-ayrı əyin quruluşlarına görə götürüsən, necə deyərlər, qalxan kimin boy-buxununu qoruya bilirsə, deməli, onun da ölçüsünə uyğundur; sənin uyğunluğu bu sayaq gözləməyini düzgün saysaq, onda bu bütün döyüş yaraqlarında da olmalı idi, yəni döyüşçülərin bütün yaraq-yasağında, bürüncəklərinə kimi, bu uyğunluğu gözləmək gərək deyilmi? Yoxsa, burada duruma başqa sayaq yanaşmalıyıq, yəni afşinin əyin ölçüsünə uyğunluğu başqa nəsnələrdən artıqmı olmalıdır?

-Düzü mən bunu bilmirəm, sən bilirsənsə, de görək.

-Ölçüyə uyğun düzəldilmiş afşin, əyinə yaxşı oturduğundan, onu geyinən adama, ölçüyə uyğun olmayanından yüngül gəlir, baxmayaraq ikisinin də çəkisi birdir. Ölçüyə uyğun olmayan afşinin bütün ağırlığı duyulur, o əyini bir neçə yerdən bərk sıxır, buna görə də onu geyinən adam, əynində ağırlıq duyur, tərpənişlərində sıxıntı çəkir. Ölçüyə uyğun afşin əyinə yatımlı olduğundan, o az qala bədənin bir üyəsinə(üzvünə) çevrilir, ona görə də ağırlığı duyulmur.

-Sokrat, sən mənim əl işlərimin üstünlüyünü olduqca gözəl açıqlaya bilirsən, ancaq görürsənmi, çoxusu gedib ölçüyə uyğun olmayan, bir başqaları da bər-bəzəkli, parlaq boyaqlı, qızıla tutulmuş, afşinlər alırlar.

-Onlar ölçülərinə uyğun olmayan belə afşinləri almaqla, məncə, özlərinə bəzəkli, qızıla tutulmuş, ağır yük alırlar.

Pistiy, səndən bir söz də soruşum, insanın bədəni bir anlıq da olsa tərpənməz qalmır, o, əyilir, düzəlir, ara vermədən hey tərpəşir: adamın ayaqdan-başa bütün əynini tutan ölçüdə afşin düzəltmək olarmı, yəni, tərpənəndə onun əlinə-ayağına dolaşmasın?

-Yox, beləsini düzəltmək baş tutan iş deyil.

-Sən demək istəyirsən, ölçüyə uyğun düzəldilən afşin, insanın bütün əynini tutmaq üçün deyil, əl-ayağına dolaşmayıb da işinə ən çox yarayanıdır, eləmi?

-Bu bilməcəni nə yaxşı açdın, Sokrat, sən mənim işimi bütün incəliklərinə kimi anlayırsanmış!