Sport va harakatli

O‘yinni ketma-ket o‘tilishini albatta rejalashtirish shart. 
Rejalashtirishda bolalarni ma’lum yoshiga qarab jismoniy tarbiya 
vazifasi, uni jismoniy tayyorgarligi shuningdek asta-sekin malaka va 
bilimni to‘plashni hisobga olish zarur. Jismoniy tarbiya uchun o‘yinlarni 
umumiy ta’lim maktablarini jismoniy tarbiya dasturiga mos holda 
rejalashtiriladi.
O‘yin rejalashtirilayotganda jismoniy mashqlarni boshqa turlari va 
gimnastika, yengil atletika mashg’ulotlarida egallagan ular o‘rtasidagi 
ichki bog’lanishni va malakalarni ketma-ket o‘zlashtirishni hisobga olish 
kerak. O‘zlashtirib olingan bilim va malaka oldin o‘tganlarini takrorlab 
va yangilari bilan mustahkamlab boriladi. Eng muhimi chunki yangi 
o‘yinlarda egallagan malaka takomillashib boradi va yangisi paydo 
bo‘ladi.
Tanish o‘yinlarda notanish o‘inlarga asta-sekin o‘tish lozim. Bunda 
albatta topish o‘yinlarga suyanish kerak. Notanish o‘yinlarni bunday 
maqsadi, o‘tganlari bilan o‘xshash shuning uchun yangi o‘yin qoidalari 
va shartlari kiritilishi shart, asta-sekin egallagan malaka va bilimlarga 
talabni oshiriladi. Harakatni o‘xshashligi yangi birqancha murakkabroq 
bo‘lgan harakatga o‘tish yengillashadi. Shunday qilib kichik maktab 
yoshidagi bolalarda tezlikni va epchillikni rivojlantirish uchun “Kim 
chaqqon”, so‘ngra “Qopqon”, “Ikki sovuq” o‘yinlarida foydalaniladi. Bu 
o‘yinlar tuzilishi va harakati bo‘yicha bir-biriga juda yaqin (tez yugurish 
bilan chap berib qutulib qolish) faqatgina ikkinchi o‘yinda vazifa 
birmuncha murakkablashadi (katta epchillik talab qilinadi), “Ikki 
sovuq”, o‘yindan keyin “Tovon baliq va cho‘rton baliq”ni o‘tkazish 
yengil bo‘ladi, bu ham tuzilishi bo‘yicha yaqin bo‘lib, biroq o‘yin 
qoidasiga ko‘ra ko‘proq murakkab bo‘ladi.
Yangi o‘inlarni o‘rgatishda o‘quvchilar tomonidan bilimlarni 
egallashi hisobga olinadi va ularni asta–sekin murakkablashtiriladi. 
Yangi o‘yinlarda esa o‘yinlarni elementi takrorlanadi, biroq ko‘proq 
murakkab shaklda “Harakatchan nishon” o‘yinni bilgan bolalar, 
“Ovchilar va o‘rdaklar” o‘yiniga tezda kirishib ketadilar, unda ikkita 
jamoalarni kurashish jarayonida biroq o‘zgartirilgan sharoitda, 
harakatchan nishondagi kabi xuddi shunday malakasi takomillashtiriladi. 
Keyinchalik bu malaka yanada murakkabroq “Otishma” o‘yinida 
takomillashtirish mumkin, bunda harakatchang nishonga uloqtirishni va 

---

22 
to‘pdan chap berib qutilib qolish ikkala komanda bir vaqtda bajaradi.
O‘yin shug’ullanuvchilarning tayyorgarligiga mos kelish kerak. Har 
bir o‘yinda shunday qiyinchiliklar bo‘lishi shartki, chunki uni 
qatnashchisi maqsadga erishish yo‘lida to‘siqlarni oshib o‘ta oladigan 
bo‘ladi. O‘yinda, o‘ynovchilar qiyinchiliklarni yengib o‘ta olmasa 
kuchni jipslashtirmasa, bolalarni qiziqtirmasa va uni pedagogik qiymati 
bo‘lmaydi, chunki o‘quvchilarni qobiliyati va iroda sifati rivojlanmaydi.
O‘yinda o‘quvchilarni imkoniyatlari va kuchlariga mos keladigan 
rollarni taqsimlash juda muhim. Buning uchun har bir o‘quvchini bilimi 
va unga yakkama-yakka yondoshish zarur. Zaif bolalar o‘yinda 
qiyinchiliklarni yengib o‘tishni o‘rganishlari zarur. Ularga kuchlariga 
qarab vazifalar beriladi, chunki ularni o‘z kuchlariga ishonishlari 
tarbiyalanadi.