Sportda doping nazorati
Musobaqadan tashqari va musobaqa davrida doping nazoratini
Yüklə 2,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Nohaq yo‘lda g‘alaba qozongandan ko‘ra, haq yo‘lda mag‘lub bo‘lgani afzal” (Sitseron)
|
2.2. Musobaqadan tashqari va musobaqa davrida doping nazoratini tashkil etish tamoyillari. Paralimpiya sportchilari ustidan doping nazoratini o‘rnatish xususiyatlari 58 59 60 61 62 63 64 “Nohaq yo‘lda g‘alaba qozongandan ko‘ra, haq yo‘lda mag‘lub bo‘lgani afzal” (Sitseron) Zamonaviy katta sportda doping bilan bog‘liq turli mo‘jarolar avjiga chiqqanligi hech kimni xayron qilmay qoldi. Buning sababi, bir tomondan, sportchilarni doping moddalarini isteʼmoliga bo‘lgan moyilligi ortayotgani bo‘lsa, ikkinchi tomondan, doping xolatlari tez fursatda oshkora qilinishi, shuningdek, antidoping laboratoriyalarining aniqlash uslublari avvalgilari bilan solishtirganda jadal mukammalashib borishidadir. Sportda dopingga qarshi samarali kurashsa bo‘ladimi? Albatta, bo‘ladi. Bu serqirra muammoni keskin kamaytirish va deyarli yo‘q qilish faqat o‘zimizning – sport ahli va keng jamoatchilikning qo‘lidadir. Nega sportda dopingga qarshi kurashish, etaylik faqat O‘zbekiston Milliy antidoping agentligi vazifasi emas, balki sport ahli va keng jamoatchilikning ham vazifasi deb taʼkidlayapmiz? Chunki sal kam 60-yillik jahon tajribasi shuni ko‘rsatib turibdiki, sportda doping muammosi shunchalar o‘rnashib olganki, bu illatning ildizlari shunchalar mustahkamki, uni yo‘q qilish uchun birgina agentlik yoki boshqa idoraning na insoniy, na moliyaviy resurslari yetadi. Umuman olganda, milliy antidoping agentliklari sohada tartibga soluvchi regulyator vazifasini o‘tash uchun tashkil etiladi. Ular faoliyatining asosiy yo‘nalishlari bu – sportchilardan doping-sinamalarni yig‘ish, dopingning sportchilar salomatligiga ko‘rsatadigan salbiy oqibatlari haqida maʼlumot tarqatish va dopingchilarni sportdan chetlashtirishdir. Xo‘sh, milliy sportimizda doping muammosining yechimini qayerdan boshlashimiz lozim? Buning uchun birinchi navbatda, “Zamonaviy o‘zbek sportining yutuqlarini ko‘rolmaydiganlar talaygina, ular sportchilarimizga qarshi turli fitnalar uyushtirib, ularni dopingda asossiz ayblashyapti” kabi buzg‘unchi va bemaʼni fikrdan qaytish va vaziyatni tanqidiy taxlil qilish lozim. Haqiqat shuki, o‘ziga xalol sportchini hech kim va hech qaysi qudratli tashkilot ham “dopingchi” deb asossiz ayblolmaydi. Misol qilib etish joizki, xuddi shu fikrda bo‘lib, aslida sohada tizimli kamchiliklarni tan olmay o‘zining kasbiy qobiliyatsizligini yashirish maqsadida bizga yaqin qo‘shni davlatlardan biri mana sal kam o‘n yildan beri masalani konstruktiv yechimidan ko‘ra, uni siyosiylashtirishni afzal ko‘rdi va haligacha chigalli vaziyat kurshovidan chiqolmayapti. Vaholanki, Xalqaro olimpiya va paralimpiya qo‘mitalari hamda xalqaro sport federatsiyalari tomonidan ushbu davlatning sportchilari va sport mutasaddilariga qarshi qo‘yilgan barcha doping-ayblovlar bo‘yicha qo‘zg‘atilgan qirqdan ortiq ishlar mutlaq mustaqil 65 bo‘lgan Oliy sport arbitraj sudida o‘zganilib, o‘z tasdig‘ini to‘liq topgan. Ikkinchi navbatda, shuni taʼkidlash joizki, boshqa sohalar kabi, sport sohasida ham turli tuman, lekin sportga bevosita aloqasi yo‘q manfaatlar va ularni qondirish yo‘lida sodir etilayotgan korrupsion xarakatlarga qarshi kurashish lozim. Bu maʼnoda qanchalik xayratlanarli tuyulmasin, lekin sportda doping isteʼmoli va korrupsiya muammolari chambarchas bog‘liqligi mavjud. Bu qatorda eng ko‘zga tashlanarli xolatni, masalan, “sportchi – murabbiy – sport federatsiyasi” zanjiri misolida kuzatishimiz mumkin: hech kimga sir emaski, nafaqat yirik g‘alabaga erishgan sportchi, balki uning murabiyi va tegishli sport federatsiyasining rahbarlari davlatimiz tomonidan yuksak eʼtiborga olinib, ularga turli mukofotlar, qimmatbaho sovrinlar, unvon-u darajalar, imtiyoz-u imkoniyatlarni taqdim etish xavas qilsa arzigulik odatga aylangan. Endi faraz qilaylikchi, agar sportchi ushbu g‘alabasini doping hisobiga qo‘lga kiritgan bo‘lsa, unda nima bo‘ladi? Sportchi nimalardan mahrum bo‘ladi? Bu holatda u Butunjahon antidoping kodeksiga asosan maʼlum muddatga sportdan chetlashtiriladi xolos, lekin u va uning atrofidagi shaxslar davlatimizni, yaʼni siz bilan bizni, Prezidentimizni, Hukumatimizni aldaganicha qolaverib, hech qanday javobgarlikka tortilmaydi, ularga tuhfa etilgan barcha imtiyozlar va mukofotlar o‘z egasida qoladi, ularning bu firibgarlik qilmishlariga nisbatan jamiyatimiz tomonidan norozilik bildirilmaydi, aksincha, ko‘plab xollarda ommaviy axborot vositalarida ularning “matonati”, “vatanparvarligi” va “qaxramonligi” haqida targ‘ibot-tashviqot materiallari uzatib boriladi. Natijada, “ulkan” maqsad yo‘lida hech narsadan qaytmaslik, davlat va jamiyat manfaati va obro‘sini chetga surib o‘zining shaxsiy manfaatini yuqori qo‘yish kayfiyati allaqachon ustunlik qila boshlaganiga guvoh bo‘lib turibmiz. Bugun korrupsiya haqida qancha ko‘p gapirmaylik, har qanday jamiyatda korrupsiyaga qarshi kurashning oddiy yechimi bor: mamlakatda qonunlar va javobgarlik hamma uchun teng bo‘lishi, hech kim jazodan qochib qutilolmasligi va shunchaki kechirilmasligi kerak. Mavjud qarashlarga ko‘ra, sportda korrupsiyaning paydo bo‘lishi omillari quyidagicha: 1. Insonning shaxsiy g‘arazlari: mukofot-u unvonlar, ularning ketidan turli imtiyoz va imkoniyatlar, tezroq va ko‘proq shon-shuxrat, taniqlik va moddiy boyliklarni qo‘lga kiritish. Yaʼni nafs omili. 2. Sportchi, murabbiy va sport mutasaddilarida asl vatanparvarlik va adolatga chaqiruvchi axloqiy tuyg‘ularni so‘ngishi. Yaʼni sportning tarbiyaviy omili izidan chiqishi. 3. Sportchi, murabbiy va sport mutasaddilarining fasodga beparvoligi va 66 unga butunlay ko‘nikib ketishi, “sportchi o‘zining mahorati va matonati evaziga emas, balki doping kuchi bilan g‘alaba qozonadi, biz ham shunday qilmasak, maqsadimizga erishmaymiz” degan tushunchaning hukm surishi. Yaʼni maqsad sari har qanday nopoklik, firibgarlikni oqlash omili. 4. Sportdagi korrupsiyaga yo‘l ochib beruvchi buzuq muhit omili. Bu sportga tegishli reglament, tartib va qoidalar, masalan, sportchini terma jamoa tarkibiga g‘ayriqonuniy yo‘l bilan kiritish, uni sport musobaqasida ishtirok etishi uchun saralash va boshqa tartiblardagi buzuqlik va yaratilgan imkoniyatlardan hamma sportchilar teng foydalanolmasligi, buning uchun shaffof imkoniyat berilmagani. Tegishli meʼyoriy xujjatlar qabul qilingan bo‘lsa-da, ular to‘liq ishlamasligi yoki ular ustidan jamoat nazorati yo‘qligi. Mamlakatimiz aholisi singari sportchilarimizning aksariyati islom eʼtiqodiga mansubligini inobatga olsak, dinimizda yuqorida sanab o‘tilgan barcha omillar keskin qoralanadi. Shunga qaramasdan, “Allohga shukr”, deb dopingdan foydalanayotgan sportchilar, shunga daʼvat qilayotgan, kerak bo‘lsa ularni doping isteʼmol qilishga majburlayotgan murabbiy va boshqa sport mutasaddilari, afsuski, sportimizda yo‘q emas. O‘zbekistonda sportni rivojlantirish davlat eʼtibori va siyosati darajasigacha ko‘tarilgan ekan, bunday “uddaburonlarning” qilmishlarini – o‘z nomi bilan taʼriflaganda – jinoiy firibgarliklarini kuzatayotgan keyingi avlodning xalol sportchi va murabbiylarining umidlari batamom so‘nadi, “adolatli sport”, “shaffof baxs”, “olimpiya ruhi”, “xalol raqobat” tushunchalari buzilib, g‘ayritabiiy tusga aylanadi, katta sportning ommalashishi va rivojlanishi oqsoqlanadi, qolaversa bu xolatlarga guvoh bo‘layotgan jamiyatimizning avval sport ahliga, keyin esa uni chin maʼnoda ham moddiy, ham maʼnaviy qo‘llab- quvvatlab kelayotgan Xukumatimizga nisbatan ishonchi yo‘qolib boraveradi. Mustaqilligimizning dastlabki yillarida shakllangan “G‘alaba va medallarga erishish uchun barcha vositalar yaxshi” degan zararli qarashdan bugun mutlaqo voz kechish zarur. Chunki “barcha vositalar” tushunchasiga doping isteʼmol qilish ham mazmunan to‘g‘ri kelib, o‘zbekistonlik dopingchi sportchilar va ularning hamtovoqlari uchun bu allaqachon o‘ziga hos oqlovchi shiorga aylanib qoldi. Aynan shu sababli Xukumatimiz bizga doping evaziga, yaʼni sportcha firibgarlik yo‘li bilan qo‘lga kiritilgan sharmandali g‘alabalar va sohta qahramonlar kerakmas, ular mamlakatimizning xalqaro sport va boshqa maydonlaridagi obro‘siga putur yetkazadi; sportchilar va sport mutasaddilaridan faqat munosib ishtirok va xalol baxs talab etiladi, deb bejiz bod-bod takrorlamayapti. Doping isteʼmol qilishda qo‘lgan tushgan sportchilar, ularni tarbiyalagan murabbiylar va qo‘llab-quvvatlagan yoki eʼtiborsizlik qilgan sport tashkilotlarining mutasaddilariga nisbatan, ularning unvoni va mansabidan qatʼiy nazar tegishli jazo 67 muqarrarligini taʼminlash zarur. «Xalqni rozi qilish» iborasining mohiyati keng. Ahir xalol sportchilar xalqimizning bir qismi. Agar sport mutasaddisi muayyyan dopingchini qo‘llab- quvvatlamay, o‘zining manfaati yo‘lida unga shart-sharoit yaratish evaziga xalol sportchilarning rizqini uzmay, o‘zining vazifasini o‘sha xalol sportchilar roziligi uchun qilsa, mamlakatimizda ommaviy va professional sport bilan faol shug‘ullanuvchi qariyb to‘rt million sportchiga, shu jumladan, nogiron sportchilarga qilingan yaxshilikning savobiga ega bo‘ladi. Ular orasida duo qiladigani va duosi qabul bo‘ladigani qancha? Yuqoridagilarni inobatga olib, bizda eskirgan boshqaruv uslubi va qarashlardan voz kecholmayotgan sport federatsiyalari, uyushmalari, Milliy olimpiya qo‘mitasi tomonidan oliy maxorat sportini muvofiqlashtirish va uni boshqarish tizimini isloh qilish, uni zamonaviy sport menejmenti qonuniyatlari asosida amalga oshirish vaqti ham keldi. Xalqaro tajriba misolida taʼkidlash lozimki, aynan shundagina sportchilarimizning g‘alabalari quruq maqsad yoki “chopgan omad” evaziga emas, balki mamlakatda professional sport va ketidan uning mustahkam poydevori bo‘lmish ommaviy sportning qadamba-qadam rivojlanib borayotganining uzviy oqibati sifatida ko‘rishimiz mumkin bo‘ladi. Bu, o‘z navbatida, doping muammosini yengishda katta ko‘mak bo‘ladi. Pirovardida, dopingga qarshi kurashish yo‘lidagi barcha xarakatlar eng asosiy mezon – adolatga borib taqaladi. Adolat bo‘lsa, xalol sportchilar har qanday qiyinchilikka chidaydi, har qanday jismoniy yuklamalar va ruxiy mashaqqatlarga bardosh beradi. Toki og‘ir mehnatiga yarasha qadr ko‘radi, jamiyat va davlatdan rozi bo‘ladi. Bu o‘z navbatida o‘zbek sportida va unga uzviy bog‘liq bo‘lgan dopingga qarshi kurashish xarakatida ulkan turtki bo‘ladi. Yüklə 2,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|