Standartlari

2-misol.
Uy joy qurib sotuvchi kompaniya sotish uchun qurgan uylaridan birini 2011 yil 
1 oktyabrida yaqin yillar uchun operatsion ijaraga berishga qaror qildi. Bu uyning 
tannarxi 740000 sh.b.ni tashkil qiladi. Investitsion mulkning haqqoniy qiymati 
1000000 sh.b.ga teng.
1 oktyabr 2011 yilda kompaniya o’z zaxirasini investitsion mulkka o’tkazish 
operatsiyasi uchun quyidagi provodka beradi: 
Dt Investitsion mulk (M0400) 1000000 
Kt Haqqoniy qiymatning o’sishi (M9391) 260000 
Kt Tayyor mahsulot (M2700) 740000 
Hisobdan chiqarishda, yoki qachonki investitsion mulk uzoq muddatda 
foydalanishda bo’lmaganda va uning hisobdan chiqarilishidan kelgusi iqtisodiy 
manfaatlar kutilmaganda, investitsion mulkning tan olinishi to’xtatilishi (moliyaviy 
holat to’g’risidagi hisobotdan chiqarilishi) lozim. 
Investitsion mulkni hisobdan chiqarish uni sotish orqali yoki moliyaviy ijaraga 
berish orqali amalga oshirilishi mumkin. Investitsion mulkni hisobdan chiqarish 
sanasini aniqlashda, tadbirkorlik sub’ekti tovarlarni sotishdan daromadni tan olish 
bo’yicha BHXS 18 da keltirilgan mezonlarni qo’llaydi va BHXS 18 da keltirilgan 
misollardagi tegishli ko’rsatmalarni e’tiborga oladi. BHXS 17 moliyaviy ijaraga 
berish orqali hisobdan chikarishga hamda sotish va qayta ijaraga olishga nisbatan 
qo’llaniladi. 
Investitsion mulkning foydalilik muddati tugashi yoki hisobdan chiqarilishi 
natijasida vujudga keladigan foydalar yoki zararlar hisobdan chiqarish bo’yicha sof 
tushumlar bilan uning balans qiymati o’rtasidagi farq sifatida aniqlanishi lozim 

---

105 
hamda foydalilik muddati tugashi yoki balansdan chiqarilishi davridagi foyda yoki 
zararda tan olinishi lozim (BHXS 17 sotish va qayta ijaraga olishga nisbatan 
boshqasini talab etmaguncha).
Investitsion mulkning hisobdan chiqarilishida olinishi mumkin bo’lgan 
qiymatni qoplash dastlab haqqoniy qiymatda tan olinadi. Xususan, agar investitsion 
mulk uchun to’lov kechiktirilsa, olinadigan qiymatni qoplash dastlab pul mablag’i 
ekvivalentida tan olinadi. Qiymatni qoplashning nominal qiymati bilan pul mablag’i 
ekvivalenti o’rtasidagi farq BHXS 17 ga muvofiq samarali foiz bo’yicha hisobga 
olish modelini qo’llagan holda foiz daromadlari sifatida tan olinadi. 
Shikastlangan, yo’qotilgan yoki taqdim etilgan investitsion mulklarning 
uchinchi tomondan qoplanishi foyda yoki zararda tan olinishi lozim, qachonki 
qoplash olinishi mumkin bo’lsa.
Investitsion mulklarning shikastlanishi yoki yo’qotilishi, uchinchi tomondan 
talab qilinadigan yoki to’lanadigan tegishli qoplashlar va almashtiriladigan 
aktivlarning sotib olinishi yoki qurilishi alohida iqtisodiy xodisalardir va ular 
quyidagicha alohida hisobga olinadi:
(a) 
investitsion mulklarning shikastlanishi BHXS 36 ga muvofiq tan olinadi; 
(b) 
investitsion mulkning foydalanish muddati tugashi yoki hisobdan 
chiqarilishi qachonki investitsion mulk uzoq muddatda foydalanishda bo’lmaganda 
va uning hisobdan chiqarilishidan kelgusi iqtisodiy manfaatlar kutilmaganda, 
investitsion mulkning tan olinishi tuxtatilishi (moliyaviy holat to’g’risidagi 
hisobotdan chiqarilishi) tan olinadi; 
(v) 
shikastlangan, yo’qotilgan yoki taqdim etilgan investitsion mulklarning 
uchinchi tomondan qoplanishi foyda yoki zararda tan olinishi lozim, qachonki 
qoplash olinishi mumkin bo’lsa; va 
(g) 
almashtirishlar sifatida tiklangan, sotib olingan yoki qurilgan 
aktivlarning qiymati dastlab uning tannarxida baholanishi lozim. Bitimga oid 
xarajatlar dastlabki baholash tarkibiga kiritilishi lozim. 
Tadbirkorlik sub’ekti quyidagilarni ochib berishi lozim:
(a) 
u haqqoniy qiymat bo’yicha hisobga olish modelini yoki tannarx 
bo’yicha hisobga olish modelini qo’llayotganini. 
(b) 
agar u haqqoniy qiymat bo’yicha hisobga olish modelini qo’llasa, 
operativ ijara kelishuvi asosida egalik qilinayotgan mulk ulushlari investitsion mulk 
sifatida tasniflanganini va hisobga olinganini va bu qanday holatlarda amalga 
oshirilganini. 
(v) 
qachonki tasniflash qiyin bo’lganda, mulk-egasi-egallagan mulkdan va 
oddiy xo’jalik faoliyatidagi sotishga mo’ljallangan mulkdan investitsion mulkni 
farqlash uchun u qo’llaydigan mezonlarni. 
(g) 
investitsion mulkning (moliyaviy hisobotlarda baholangan yoki ochib 
berilgan ) haqqoniy qiymati qay darajada tan olingan va tegishli professional 
malakaga ega hamda baholanayotgan investitsion mulk joyida va toifasida yaqin 
tajribaga ega mustaqil baholovchi tomonidan narxlashga asoslanganligini. Bunday 
narxlash bo’lmagan bo’lsa, ushbu fakt ochib berilishi lozim. 
(d) 
Quyidagilar bo’yicha foyda yoki zararda tan olingan summalar: 

---

106 
- 
investitsion mulkdan ijara daromadlari; 
- 
davr mobaynida ijara daromadlari keltirgan investitsion mulkka nisbatan 
bevosita operativ xarajatlar (jumladan, ta’mirlash va saqlash xarajatlari); va 
- 
davr mobaynida ijara daromadlari keltirmagan investitsion mulkka 
nisbatan bevosita operativ xarajatlar (jumladan, ta’mirlash va saqlash xarajatlari). 
- 
tannarx bo’yicha hisobga olish modeli foydalanilgan to’plamdan 
haqqoniy qiymat bo’yicha hisobga olish modeli foydalanilgan to’plamga investitsion 
mulkning sotilishi bo’yicha foyda yoki zararda tan olingan haqqoniy qiymatdagi 
yig’ilgan o’zgarish. 
(e) 
investitsion mulkning sotilishi, yoki hisobdan chiqarishdan olingan 
daromadlarning va tushumlarning o’tkazilishi bo’yicha cheklovlarning mavjudligi va 
summalari. 
(j) 
investitsion mulkni sotib olish, qurish yoki takomillashtirish bo’yicha 
yoki ta’mirlash, saqlash yoki yaxshilash bo’yicha shartnomaviy majburiyatlar.