“Statistika tarmoqlar va sohalar” kafedrasi

 
2.3. O’zbekiston respublikasida iqtisodiy xarajatlar tahlili va uni to’g’ri 
yo’naltirish strategiyalari.
 
Xarajatlarni tahlil qilish iqtisodiy qaror qabul qilishning muhim tarkibiy 
qismidir, chunki u korxonalar va hukumatlarga turli tanlovlarning xarajatlari va 
foydasini baholashga yordam beradi. O'zbekiston sharoitida iqtisodiy xarajatlar 
tahlilini o'tkazish va yuzaga keladigan har qanday xatarlarni tuzatishning bir nechta 
strategiyalari mavjud. 
Iqtisodiy qaror qabul qilish bilan bog'liq xarajatlarning har xil turlari mavjud 
bo'lib, ular orasida o'zgaruvchan xarajatlar, belgilangan xarajatlar, to'g'ridan-to'g'ri 
xarajatlar, bilvosita xarajatlar mavjud. Ushbu xarajatlarni tushunish ma'lumotli 
qaror qabul qilish va yo'qotishlardan qochish uchun zarurdir. 
O'zbekiston bo'yicha xarajatlar tahlilini o'tkazish strategiyasidan biri bu – 
xarajatlar-foyda tahlilidan foydalanishdir. Ushbu yondashuv ma'lum bir harakat 
yoki investitsiyaning foydasini hisoblash va ularni xarajatlar bilan solishtirishdan 
iborat. Masalan, biznes yangi texnologiyaga investitsiya kiritish yoki yangi 
mintaqada operatsiyalarni kengaytirishni oʻylab koʻrishi mumkin va ular ushbu 
qarorning xarajatlarini ishlab chiqarish hajmining oshishi, daromad yoki bozor 
ulushi kabi ehtimoliy moliyaviy manfaatlarga nisbatan tortishadi.
7
7
https://lex.uz/uz/docs/-5841063 

---

29 
O'zbekiston bo'yicha xarajatlar tahlilini o'tkazishning yana bir usuli – bu narx-
navo tahlilini qo'llashdir. Ushbu yondashuv turli xil variantlarni vaziyatga 
aniqlashni, eng arzon yondashuvni aniqlash maqsadida har bir variantning 
xarajatlarini solishtirishni nazarda tutadi. Ushbu usul ko'pincha sog'liqni saqlash 
sohasida qo'llaniladi, u erda mavjud resurslarni hisobga olgan holda ma'lum bir 
sog'liqni saqlash natijasi uchun eng samarali sog'liqni saqlash aralashuvini aniqlash 
zarur. 
Xarajatlarni tahlil qilishda xatoliklarga yo'l qo'yilmaslik uchun O'zbekiston 
bir nechta strategiyalardan foydalanishi mumkin. Bunday strategiyalardan biri turli 
strategiyalarning xarajatlari va foydasini chuqur tahlil qila oladigan tajribali 
mutaxassislar guruhidan foydalanishdir. Yana bir strategiya xarajatlar tahlilini 
xabardor qilish uchun aniq ma'lumotlardan foydalanishdir. Ishonchli ma'lumotlar 
hisob-kitoblarning to'g'ri bo'lishini va natijalar qaror qabul qilish uchun foydali 
bo'lishini ta'minlashga yordam beradi. 
Bundan tashqari, O'zbekiston xarajatlar tahlilida uchraydigan xatolarni 
tuzatish uchun turli usullardan foydalanishi mumkin. Bunday usullardan biri 
sezgirlik tahlilini amalga oshirishdir, bu esa natijalarning turli sharoitlarda qanday 
o'zgarishini sinab ko'rish uchun xarajatlar tahlilida qo'llaniladigan kirishlarni 
o'zgartirishni o'z ichiga oladi. Ushbu yondashuv tahlilga ta'sir qiluvchi eng muhim 
o'zgaruvchilarni aniqlashga yordam beradi. 
O‘zbekiston hukumati ham qarorlar qabul qilishda iqtisodiy samaradorlik 
tahlilidan foydalanishi mumkin. Bu usul turli xil variantlarning foydalari va 
xarajatlarini o'lchaydi, shu bilan birga ularning qashshoqlikni kamaytirish yoki 
ta'limni yaxshilash kabi aniq maqsadga erishishdagi samaradorligini hisobga oladi. 
Bundan tashqari, hukumat xarajatlar tahliliga ta'sir qiluvchi eng muhim omillarni 
aniqlash va asoslangan qarorlar qabul qilish uchun sezgirlik tahlilidan foydalanishi 
mumkin. Xarajatlarni toʻgʻri tahlil qilish va uning aniqligi va ishonchliligini 
taʼminlash strategiyalari Oʻzbekistonning iqtisodiy qarorlarini oʻsish va farovonlik 
sari yoʻnaltirishi mumkin.